Банктік қызметті ұйымдастыру негіздері

Халықтың  отандық  банк  жүйесіне  деген  сенімін  арттыру,  сондай-ақ депозиттер  нарығының  дамуын  күшейту  мақсатында  1999  жылы  Қазақстанда  депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесі  енгізілді.  Бұл  жүйені  ұйымдастыру  барысында  1999  жылдың  қараша  айында  “Қазақстанда  жеке  тұлғалардың  салымдарын  міндетті  ұжымдық  сақтандыру жүйесіне  енгізу  туралы”  Ереже  қабылданып,  сол  жылдың  желтоқсан  айында  жеке  тұлғалардың  салымдарына  кепілдік  беретін (сақтандыру)  Қазақстандық  Қор  құрылды.  Бұл  Қор – коммерцилық  емес  ұйым,  құрылтайшысы   - Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкі.  Қордың  қызметінің  мақсаты – салымшылардың  депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесіне қатысқан  екінші  деңгейдегі  банктердегі  депозиттерінің  толық  қайтарылуын  қамтамасыз  ету,  атап айтқанда  банк-қатысушыны мәжбүрлеп таратқан  жағдайда  салымдар  бойынша өтемді  төлеу.  Қазақстандық  Қорлың қаражаттары депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесіне  қатысушылардың  жарналы есебінен  құрылады.  Жарналар :  теңгемен,  АҚШ долларымен,  Евромен төленеді.

Қазақстандағы  барлық  банктер депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесіне  енуге  мүдделі.  Өйткені  тұлғалардың  салымдарын  міндетті  ұжымдық  сақтандыру жүйесіне  енген  банктердің   депозиттік  операциялары  бойынша  шектеулер  қойылмайды.  Ал  бұл  жүйеге  қатыспаған  банктерге  депозиттер  қабылдауда  шектеулер  қойылады.  Қазақстанда депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесіне  қатысқан  барлық  банктер  депозите  иелерінің  мұддесін  қорғауға  және  тиімді  саясат  жүргізуге  міндетті.

Депозиттерді  міндетті  сақтандыру  жүйесіне  қатысу үшін  банктерге мынадай талаптар  қойылады:

• халықаралық  стандарттарға  өту  бағдарламасын  қабылдаған  банктердің  бірінші  тобында  болуы  керек;
• сақтандыру жүйесіне  қабылдау жөнінде  өтініш  бергенге  дейінгі 3  айдың ішіндегі  меншікті  капиталының көлемі  Ұлттық  Банк  Басқармасының қаулысымен  қабылданған Ережеде белгіленген мөлшерден кем болмауы тиіс;
• Ұлттық  Банк  бекіткен  пруденциялық  нормативтер  сақталған  болуы  керек;
• депозиттерді  сақтандыру  жүйесіне  енгізу  жөнінде  Ұлттық  Банктің  рекомендациясы  болуы  керек;
• соңғы  жылғы қаржылық  есебі  болуы  керек  және  ол  Ұлттық  Банк  белгілеген  аудиторлық  ұйымның  тексеруінен  өткен  болуы  тиіс;

Қазіргі  таңда депозиттерге  кепілдік  беру жүйесіне  Қазақстан Республикасының екінші  деңгейдегі  35  банкі қатысуда.

Банк-қатысушы  банкротқа  ұшыратған  жағдайда  қатысушы - банкті  ықтиярсыз жабу  туралы  соттың  шешімі  күшіне  енгеннен  кейін  Кепілдік  беру  Қоры  тендер  жариялап,  соның  негізінде салымдар  бойынша  қайтарымды  өтейтін  агент - банкті  тағайындайды.  Агент – банк  жөнінде  ақпараттар  республикалық  басылымдарда  жарияланады.  Осыдан  кейін  жабылған  банктің  салымшысы  өтінішімен  бірге  депозит жөнінде  тиісті  құжаттарын агент-банкке  өткізеді.

“Қазақстанда  жеке  тұлғалардың  салымдарын  міндетті  ұжымдық  сақтандыру жүйесіне  енгізу  туралы”  Ереже  бойынша  қайтарым  сомасы  депозиттің  көлеміне  байланысты  анықталады.

Салымшы  қайтарым  өтеу  нәтижесінде  де  өзінің  жабылған  банкке  салған  барлық  ақшасын  түгел  қайтара  алмаса,  оның  қалғанын  қатысушы  -банктің  жабу  комиссиясынан  талап  ете  алады.  Салымшы  депозит  бойынша   қайтарымды  өтеу  мерзімінен  кешіккен  жағдайда  Кепілдік  беру  Қорына  барып   кешігу  себебін  түсіндіріп, содан кейін  агент-банкке өтініш  беруі керек.

 

4-тақырып.   Банктік  операцияларды қорландырудың  депозиттік емес  көздері

 

4.1  РЕПО  мәмілелері, банктік акцептерді  сату.

4.2  Коммерциялық қағаздарды шығару, евродоллар нарығынан қарыздар алу, субординациялық қарыздар және олардың коммерциялық банктердің  ресурстық базасындағы ролі.

4.3   Банкаралық несиелер  және олардың ресурстық база  қалыптастырудағы  ролі.

4.4   Коммерциялық  банктердің пассивтерін басқару

 

4.1 Қаржы  көздерінің  тапшылығы  жағдайында  банктер  депозитке  жатпайтын  басқа   қаражаттар  тартуға  мәжбүр  болады.   Олар - банктік  операцияларды қорландырудың депозиттік емес  көздері деп аталады.  Оларға: банкаралық несиелер, Орталық Банктің несиелері, РЕПО операциялары, коммерциялық борыштық бағалы қағаздарды шығару, евродоллар нарығынан қарыздар алу, субординациялық қарыздар, халықаралық қаржы-несие ұйымдарының қарыздары тағы басқалар жатады. Депозиттік емес  қаржы көздері көбінесе  депозиттермен салыстырғанда  қымбаттау  немесе  шығынды  әрі тәуекелді болады.  Коммерциялық банктердің депозитке жатпайтын қаражаттарды тартудағы  мақсаты – қосымша  қаржы  көздерін  тарту  және  банктің  өтімділігін  қаматамасыз  ету. 

<p class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439" style=" text-align: justify; text-in