Автор работы: Пользователь скрыл имя, 01 Декабря 2011 в 18:59, реферат
Әр уақыттарда және дүниенің түрлі бөліктерінде адамдар ақша ретінде әр түрлі тауарларды [2] – астық, мал, қымбат тастар және металдарды пайдаланды. Ұзақ уақыттар бойы ақша есебінде алтын және күміс жүрді. Қымбат металдардың физикалық қасиеттері (біртектілігі, мықтылығы, құндылығы) ақша атқаруға тиісті талаптарды толық ақтады. Сондай-ақ металл ақшалардың маңызды қасиеттерінің бірі – оларды бөлуге болытын еді.
1271 ж. Масудбек
реформасы ақша айналымында жаңа кезең ашты.
Бұл
реформа бойынша алтынды ақша орнына қолдану мүлдем тоқтатылып, салмағы 2 г, тазалығы 78 – 81% күміс ақшалар айналымға кіргізілді. Бұл күміс ақшаларды Қазақстанның Тараз, Кенже қалаларында шыңдау әдісімен әзірлеп, 1271 жылдан 14 ғасырдың басқы кезеңіне
дейін айналымда болды. 1321 ж. жүргізген Кебек хан реформасының да үлкен
маңызы
болды. Ол бүкіл мемлекет атынан «Кебек
хан теңгесін»
айналымға
енгізді. Ақшаның салмағы 8 г.
Күмістен
шыңдап
жасаған.
«Кебек хан теңгесі» Қазақстанның Испиджаб, Тараз, Отырар,
Сығанақ қалаларында әзірленді.
Өзбек
хан, Жәнібек
хан, Бердібек хан, Наурызбек хан, Қызыр
хандардың
атынан шығарылған Алтын
Орда теңгелері
Жетісу – Түркістаннан Еділ жағалауына
дейін кең
тарады. Бұдан
кейін 1428 ж. енгізген Ұлықбектің ақша реформасы Орта Азия және Қазақстан
жеріндегі халықтар арасында кеңінен белгілі болды.
16 ғасырда Отырардың мыс теңгелері, Ясының (Түркістанның) күміс теңгелері Оңтүстік Қазақстан жерінде сауда айналымында өз міндетін
атқарып
келді. 16 ғасырдың соңы –
17 ғасырдың басында Қазақ хандарының атымен өндірілген
мыс ақшалар
болды. Бұл
ақшалардың дизайндық шеберлігі
жоғары
дәрежеде
болмағанымен Қазақ хандығында
сауда ісін бір жолға қоюда, халықтың басын біріктіруде үлкен
міндет атқарды.
Еліміз егемендік алғаннан кейін 1993 ж. Қазақстан
Республикасының жаңа ақшасы шығарылды.
Ақша әр алуан қызмет атқарады: тауарлар мен әр түрлі қызметтердің құнын көрсетеді, айналым құралы, төлем құралы ретінде пайдаланылады, сол сияқты қор жинау және сақтау құралының рөлін атқарады. Ақша өнімді шығаруға кеткен шығынды өлшеуге, еңбекті сан және сапа жағынан бақылауға мүмкіндік береді. Ақшаның мәні оның атқаратын қызметінен көрініс береді. Ақша, негізінен, үш түрлі қызмет атқарады:
айналыс құралы ретінде – ақшаға кез келген тауарды сатып алуға болады
құн өлшемі ретінде – ақшамен нарыққа ұсынылған кез келген тауардың құны өлшенеді
қорлану қоры қызметін атқарады – егер тауар өндіруші тауарды сатқаннан түскен ақшаны өзге тауарларды сатып алуға ұзақ уақыт пайдаланбаса, андай ақша қазына құрау қызметін атқарады.
[өңдеу]
Ақшаның мәні және қызметтері
[өңдеу]
Ақшаның қажеттігі және шығу тегі
Толық мақаласы: Ақшаның қажеттігі және шығу тегі
Ақшаның, өндіргіш күштер мен тауар қатынастарының біршама жоғары дамуы нәтижесінде пайда болғандығы ертеректен
бізге белгілі. Ақша жаратылысын зерттегендегі
басты анық
болғаны,
ол оның
тауарлы шығу тегіне байланыстылығын көрсетеді.
Тауар — сатуға немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі.
Осы еңбек өнімінің тауарға айналуы
ақшаның пайда
болуының
объективтік алғы шарттарын туғызған.
Нақты және абстракті еңбектің, жеке және қоғамдық еңбектің бөлінісі, тұтыну құны мен кұнның арасында тауар табиғатына
байланысты болатын қайшылықтар айырбас құнның әр түрлі нысандарын туғызды.
Айырбас — бұл бір тауар өндірушіден, екінші біреуіне
жүретін
тауардың қозғадысын
білдіреді. Мұнда тауарлардың баламалылығын (мал = бидай = балта), яғни,
тауардың
түріне,
сапасына, нысанына және тағайындалуына байланысты өлшенуін
талап етеді. Сонымен қатар, әртүрлі тауарлардың бір-біріне өлшенуіне ортақ негіз болуы қажет.
Мұндай негізге тауарлардың құны,
демек тауар өндірісі үдерісіне (процесінде) жұмсалатын
және
сол затқа
айналып отырған қоғамдық еңбекжатады. Тек қоғамдық еңбек қана (жеке адамның еңбегі емес) тауарларды өлшенетін
жасайды. Нарықта бір тауарды екінші бір
тауарға
айырбастаудың өзі бұл тауарларға еңбектің шығындалғандығын, яғни екі тауардың да құнының барлығын көрсетеді. Осыған байланысты жекелеген
тауарларды өндіруге жұмсалған еңбек әртүрлі болып, нәтижесінде одардың құндары
да бірдей болмайды. Сөйтіп, қоғамдық еңбекті немесе құнды сандық жағынан өлшеу қажеттігі туындап, айырбас құнының (1 мал
= 1 қап
бидайға) ұғымы
туындайды.
Айырбас құны — бұл бір тауардың басқа да бір тауарға белгілі сәйкестікте айырбасталу қабілетін білдіреді.
[өңдеу]
Ақшаның түрлері
Толық мақаласы: Ақшаның түрлері
Ақша] өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді:
толық құнды ақшалар (нағыз ақшалар);
толық құнсыз ақшалар (құндық белгілері).
[өңдеу]
Толық құнды ақшалар
Толық құнды ақшалар (нағыз ақшалар) — номиналдық құны оны дайындауға кеткен нақты құнымен сәйкес келетін ақшалар.
640 Б.д.б. лидиядан
жасалған
тиын, үлкейтілген.