Малеметтер жане бизнес

Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән объективті құбылыс. Инфляцияның себептері айналыс және өндіріс саласында орын алады. 

Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:

Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық несиеге толуы.

Ақшалай емес факторларға: қоғамдык өндірістегі теңсіздікке, шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.[3]

[өңдеу]

Ақша массасы және ақша базасы

Толық мақаласы: Ақша массасы және ақша базасы 

Ақша айналысының негізгі сандық көрсеткіштерінің біріне ақша массасы мен ақша базасы жатады. 

Ақша массасы — жеке тұлғаларға, кәсіпорындарға және мемлекетке тиісті және шаруашылық айналымына қызмет ететін сатып алу және төлем құралдарының жиынтығы. 

Ақша базасы — бұл міндеттемелерге жататын резервтік және бастапқы ақшаларды білдіреді.[3]

[өңдеу]

Ақша жүйесі

Толық мақаласы: Ақша жүйесі 

Ақша жүйесі — белгілі бір елде қалыптасып, әдетте заңмен бекітілетін ақша айналымын ұйымдастыру түрі. Елдегі жалпыға бірдей балама ретінде қабылданған асыл металға және ақша айналысының негізіне қарай ақша жүйесі екі түрге бөлінеді.[5]

[өңдеу]

Ақша жүйесінің типтері

Толық мақаласы: Ақша жүйесінің типтері 

Ақша жүйесінің өзіне тән типтері және элементері болады. Ақша жүйесінің типі — бұл ақшаның қандай нысаны болуын сипаттайды. Осыған байланысты, ақша жүйесінің төмендегідей типтерін бөліп қарайдық.

металл ақша айналысы, яғни мұндай ақша тауары тікелей айналыста бола отырып, ақшаның барлық қызметтерін атқарады, ал несиелік ақшалар металға ауыстырылады;

несиелік және қағаз ақшалар жүйесі, яғни алтын айналыстан алынып тасталып, оның орнына несиелік және қағаз ақшалар айналысқа түседі. 

Металл ақша айналысы екіге бөлінеді:

Биметализм;

Монометаллизм.

[өңдеу]

Ақша жүйесінің элементері

Толық мақаласы: Ақша жүйесінің элементері 

Қазіргі ақша жүйесі мынадай элементерден тұрады: ақша бірлігі, ақша түрлері және эмиссиялық жүйе. 

Әлем елдерінің ақша бірліктерінің атаулары төменгі кестеде берілген.[3]

Тмд және кейбір елдердің ақша бірліктеріЕлдің атаулары Ақша бірлігі Елдің атаулары Ақша бірлігі

Қазақстан 1 теңге = 100 тиын АҚШ 1 доллар = 100 цент

Ресей 1 рубль = 100 копеек Англия 1 фунт стерлинг = 100 пенса

Украина 1 гривня = 100 копийка Израйль 1 шекель стерлинг = 100 агора

Беларусь 1 рубль = 100 копеек Жапония 1 иен = 100 сена

Өзбекстан 1 сум = 100 тийн Сауд Арабиясы 1 риал = 100 халал

Қырғызстан 1 сом = 100 тыйн Түркия 1 лир = 100 куруш

Тәжікстан 1 сомони = 100 дирам Кувейт 1 динар =100 дирхам = 1000 филса

Әзірбайжан 1 манат = 100 гепик Қытай 1 юань = 10 цзяо = 100 финям

Армения 1 драм =100 люма Йемен 1 риал = 100 филса

Молдова 1 лей =100 бань Кипр 1 фунт =100 миллима

Біріккен Араб Әмірлігі 1 динар = 100 филса Үндістан 1 рупия 100 пайса

Ауғаныстан 1 ауған = 100 пул Марокко 1 дирхам = 100 сантима

Египет 1 фунт = 100 пиастра Монголия 1 тугурик =100 мунгу

Австралия 1 австралия доллары = 100 цент Тайланд 1 бат = 100 сатанга

Ирландия 1 ирландия фунты = 20 шиллинг =240 пенса Бразилия 1 крузейро = 100 сентаво 

[өңдеу]

Тиыннын екінші беті

 

Жиао зы алғашқы қағаз ақшаның түрі, Сонг әулеті, Қытай 

Ақша белгісіне алтын, күміс ақшалар орнына айналымда пайдаланылатын, бірақ құны жоқ банкноттар, қағаз ақшалар, құны толықпаған металл теңгелер, т.б. жатады. Ақша – қағаз ақша және құнды қағаз түрінде шығарылады. Ақша шығару ісін орталық банктер жүргізеді. Әр елде ақша шығару жүйесі сол елдің заңына сәйкес қалыптасады, ол банкнот шығару тәртібін, эмиссия мөлшерін, оны қамтамасыз етудің нормасы мен әдістерін анықтайды. Қазақстанда ақша шығару, олардың айналымын ұйымдастыру және оны айналымнан шығару ісін тек Қазақстан Ұлттық банкі жүзеге асырады. Қазақстан Ұлттық банкі банкноттар мен тиындардың қажетті мөлшерін анықтайды, олардың жасалып шығарылуын қамтамасыз етеді, қолдағы ақша қаражатын сақтау, инкассациялау тәртібін белгілейді. Ұлттық банктің ақша шығаратын банкнот фабрикасы бар.