Маркетингті жоспарлау

Стратегиялық  жоспарлау үдерісі фирманың мақсаты мен әлуетті мүмкіндері арасындағы стратегиялық сәйкестікті келтіруді және оны қолдауды басқару үшін жүргізіледі. Стратегиялық жоспарлау:

1. ұйым жұмысының бағытын анықтауға және маркетинг зерттеулері құрылымын, тұтынушыларды зерттеу және өнімді жоспарлау үдерісін жақсы игеруге мүмкіндік береді;
2. фирманың жалпы мақсаты мен оның бөлімшелерінің міндеттерін дұрыс үйлестіруді қамтамасыз етеді;
3. фирманың және бәсекелестердің мықты және әлсіз жақтарын бағалауға мүмкіндік береді;
4. қолдана алатын баламалы әрекеттерді анықтауға жағдай жасайды;
5. фирма қорларын дұрыс бөліп пайдалануға негіз жасайды.

Стратегиялық  жоспарлау үдерісі келесі өзара тығыз байланысты тараулардан турады:

1. Мекеменің мақсатын белгілеу тарауы. Бұл тарауда фирма мақсатын орындау нәтижесінде қандай тұтынушылар тобына қызметтер көрсетілетіні, қандай қызметтер түрлері орындалатыны және қандай өндіріс үдерістері қолданылатыны анықталады.
2. Стратегиялық шаруашылық бөлімшелерін (СШБ) құру тарауы.  Стратегиялық   шаруашылық бөлімшелері дегеніміз фирма құрамындағы белгілі рынокқа әрекетін шоғырландырып және барлық іс-қимылын бір стратегияға бағындырып, толық жауапкершілікпен ассортименттік топ не тауар бөліміне байланысты жұмысын жүргізетін тәуелсіз фирма бөлімшелері болады. Бұл бөлімшелер стратегиялық жоспарлаудың негізгі элементін құрайды. Олардың жалпы сипаттамалары мыналар: нақтылы белгілі әрекетке бейімделуі; дәл мақсатты рынокты игеру; фирма басшыларының біреуі СШБны басқаруы; өз ресурстарын өздері бақылауы; жеке өзінің стратегиясының болуы; анық белгіленген бәсекелестерінің болуы; өзіне тән ерекшеліктерінің болуы. СШБ тұңғыш концепциясын 1971 жылы “Дженерал электрик” фирмасына “Маккинси” компаниясы дайындап берген болатын. Әрбір фирмадағы СШБ саны оның мақсатына, ресурстарына және басшылары пікіріне байланысты болады. Әдетте мамандандырылған фирмада жалғыз СШБ болуы мүмкін, ал көп салалы бизнес  жүргізетін үлкен фирмаларда 30-ға дейін СШБ болуы мүмкін.  Маркетинг мақсатын белгілеу тарауы. Әрбір СШБ өзінің маркетинг мақсатын белгілейді. Ол мақсаттар сан (мысалы, сату көлемі, табыстың  өсу пайызы т.б.) және сапа (тауар бейнесі, инновациялылығы, саладағы жағдайы т.б.) көрсеткіштерімен анықталады. Қазіргі кезде  сан және сапа көрсеткіштерін біріктіріп мақсатты белгілеу бағыты байқалған. Мысалы, фирманың өндіріс саласындағы жағдайы рыноктағы оның үлесімен бағаланады, тауардың инновациялылығы тіркелген жаңа патенттердің санымен анықталады. Демек, мұнда сан көрсеткіштері арқылы сапа көрсеткіштері де анықталуда.
3. Жалпы фирма жағдайын талдау тарауында маркетинг мүмкіндіктері және кездесетін мәселелері анықталады. Бұл тарауда екі сұраққа жауап табу керек: 1.Фирманың қазіргі жағдайы қандай? 2.Ол қандай бағытта өзгеруі мүмкін? Осы сұрақтарға жауап іздеу барысында қоршаған орта зерттелінеді, фирманың мүмкіндіктері, қабылеті бағаланады, бәсекелестермен салыстырғанда мықты және әлсіз жерлері анықталады, фирманың стратегиясына бәсекелестердің жауап қайтару әсерлігі зерттелінеді.
4. Маркетинг стратегиясын дайындау тарауы. Маркетинг стратегиялары мақсатты рынокты тауарға қалай қызықтыруға, оның қажетін қалай қанағаттандыруға және фирманың мақсатына жету үшін маркетинг кешенін қалай қолдануға болатынын анықтайды. Негізінде стратегиялық жоспарлаудың келесі тәсілдері қалыптасқан: тауар/рынок мүмкіндіктері қалыптамасы, “Бостон консалтинг тобы” қалыптамасы, Портер стратегиясының үлгісі (бұлар кейініректе талданылады).
5. Тактиканы қолдану тарауы. Тактика дегеніміз қабылданған маркетинг стратегиясын іске асыру үшін орындалатын нақты әрекеттерді қамтиды. Тактика шешімдерінде маркетинг әрекеттерін жүзеге асыру уақыты және маркетинг қызметіне қажет қаржысы белгіленеді.
6. Нәтижелердің орындалуын бақылау тарауы. Бұл тарауда жоспарланған көрсеткіштер белгілі бір мерзім аралығында қол жеткен нәтижелермен салыстырылады. Ол үшін қаржының жұмсалуы, жұмыс кестесінің орындалуы, тауарды өткізу мәліметтері және шығындар талданылады. Егер жұмыс жоспары орындалмаған болса, фирма оның себептерін анықтап, тиісті шаралар белгілейді. Кейбір жағдайда өткізуге және шығындарға теріс әсер ететін факторлар фирмаға тәуелсіз болады. Сондықтан ондай факторларға фирманың әсер етуі қолынан келмейді. Бұл жағдайда жоспарлар қайтадан қарастырылады.

 

1.3 Маркетингті жоспарлаудың рөлі және артықшылықтары

 

Нысанды маркетингті жоспарлау - табысқа  жеткен көптеген компаниялар пайдаланатын әйгілі амал-тәсіл. Маркетингті жоспарлау  стратегия жасауға, ресурстарды  ұқсатып пайдалануға, компанияға төніп  тұрған қауіп-қатерді анықтауға  және келешек үшін қажет болжау мағлұматтарын  алуға мүмкіндік береді.

Еліміздегі  көптеген компаниялар маркетингті  жоспарлаумен шүғылданбайды. Шағын  фирмалардың менеджерлері тек ірі  корпорациялар ғана маркетингті  жоспарлаумен айналысады деп есептейді. Қазақстандық компаниялардың кейбір мамандары  нарық өте жылдам өзгереді, сондықтан  оны жоспарлау қажет емес деген  көзқараста. Мұндай тұжырым қате, жоспарлауды  қолданатын компаниялардың жеткен жетістіктеріне көз жүгіртсек, жоспарлау қажет  екендігі айқын аңғарылады. Нарықтағы  қарқынды өзгерістер шын мәнінде  жоспарлау барысын қиындатады. Алайда фирма басшылығына өзгерістерді болжауға, оларға барабар қимыл-әрекет жасауға тек мұқият жоспарлау ғана көмегін тигізеді.

Америкалық  төрт жүз жетекші компанияны зерттеу  мәліметтері жоспарлауды жүйелі жүргізетін компаниялардың сату көлемдері  мен пайдасы жоғары қарқынмен  өсіп тұратынын көрсеткен .

Маркетингтік  жоспарлар оны құрастыратын менеджерлердің міндеттері бөлінбегендіктен, жүзеге асырудың бағдарламасы мен жұмсалатын шығындары анықталмағандықтан, тәжірибе жүзінде іске аспайды.

Маркетинг жоспарларын ұтымды етіп жасап, оны  зор табыспен жүзеге асыру үшін нысанды  амалдар (процедуралар), ұйымдастыру  жүйесі, сауатты әдістеме, жазбаша  жоспардың болуы қажет.

Маркетингтік  жоспар айқын көрсетіліп, ұжымда талқылануы керек. Жоспарлауға қатысушы менеджерлер  маркетинг жоспарын әзірлеудің мәнін, рөлін, мақсаттарын, талдау мен жасау  тәсілдерін білгені жөн. Жоспардың  табысты орындалуы үшін менеджерлер  арасында міндеттерді дұрыс бөліп, оның жасау мерзімін, бюджетін белгілеу қажет.

Маркетинг жоспары — бұл белгілі бір уақытта маркетинг мақсатына жету үшін әзірленген жүйелік және біртұтас бағдарламалар жиынтығы нысандандырылған құжат.

Ол - маркетингтік шараларды үйлестірудің негізгі  құралы. Көптеген ұйымдарда маркетингтік жоспарлар жетекші бөлімдердің  қызметкерлерінің бірлескен тобымен  жасалып, басқарудың сәйкес деңгейлерінде  жүзеге асырылады.

Маркетингтік  жоспарлар корпорация және оның бөлімтелері, стратегиялық шаруалық бөлімшелер /СШБ/, компания, өнім түрлері және жеке өнім, жеке нарықтар және маркетинг кешенінің  әрбір элементі бойынша жасалынады.

Маркетинг жоспарлары мынадай белгілер бойынша  бөлінеді:

• қамту ауқымы;
•   іс-әрекет ету мерзімі;
• мәнділігі;
• әзірлеу әдістері.

Қамту ауқымы бойынша жоспарлар үш топқа бөлінеді: жалпы, біріккен (интегрированные) және ерекшелікті. Жалпы жоспарлар маркетингтің барлық бөлімшелерінің мақсаттарын анықтайды, біріккен жоспарлар өнімнің барлық түрлерін қамтыса, ал ерекше жоспарлар маркетинггің әрбір бөлімдері бойынша жасалады. Мысалы, маркетинг жоспары жарнама, өткізу, жаңа өнімдер бөлімшелері үшін жасалуы мүмкін. Жалпы жоспарларды әдетте, өндіріске арналған тауарларды өндірушілер жасайды, ал бірыңғай біріккен маркетинг жоспарын көбіне қызмет көрсететін фирмалар қолданады. Маркетингтік қызметі өнім түрі бойынша ұйымдастырылған кәсіпорындарда маркетинг жоспарлары әрбір өнім үшін, ал географиялық принципі тұрғысынан ұйымдастырылғанда -әр аймаққа арналып жасалады.

Іс-әрекет ету мерзіміне байланысты маркетинг жоспары ұзақ, орта, қысқа мерзімдік және жобаларды жоспарлау болып бөлінеді. Маркетингтің ұзақ мерзімді жоспарлары 5 жылдан 20 жылға дейінгі, орта мерзімді жоспарлар -2 жылдан 5 жылға дейінгі уақытқа, қысқа мерзімді жоспарлар - бір жылға немесе тоқсанға арналып жасалынады.

Мәнділігі бойынша маркетинг жоспарлары стратегиялық және тактикалық болып бөлінеді. Стратегиялық маркетингтік жоспар басты мақсаттарды анықтайды, ал тактикалық жоспар оларды егжей-тегжейлі қарастырады.

Нарықтық  жағдай мен мүмкіндіктерге негізделген  стратегиялық маркетингтік жоспар ғаламдық мақсаттар қойып, компанияның даму келешегін белгілейді. Тактшалық жоспар ағымдық міндеттерді шешуге бейімделген және бағаны, жарнаманы, өткізу арналарын, қызмет көрсетуді жоспарлау үшін пайдаланатын әдістер мен құралдардан тұрады.

Стратегиялық  жоспар жылдық маркетингтік жоспарға ықпалын тигізеді. Мысалы, жылдық маркетинг  жоспарының мақсаттары бесжылдық стратегиялық жоспарда белгіленген мақсаттар  арқылы анықталады.

Маркетинг жоспарын жасау кезінде әр түрлі  тәсілдер қолданылады. Кейбір кәсіпорындарда өнімнің белгілі бір түрлеріне  арналған маркетинг жоспарлары жасалуы  мүмкін, ал басқаларында олар белгІлі  бір нарыққа ену хмақсатымен  және оның жағдайын жақсарту үшін құрастырылады  немесе жоспарлар өнім түрлерімен әрбір  нарық үшін жасалуы мүмкін. Сондықтан  маркетинг жоспарлары бірыңғай болуы, сонымен қатар оған жеке ішкі жоспарлар  кіруі мүмкін. Әзірлеу әдістері бойынша маркетинг жоспарлары былай бөлінеді: жоғарыдан төмен жоспарлау, төменнен жоғары жоспарлау, қарсы жоспарлау.

Жоғарыдан төмен жоспарлау әдісінде басшылық маркетинг мақсаттарын анықтап, жоспарды әзірлейді, тиісінше оларды әзірлеу бойынша жауапты болады.

Төменнен  жоғары жоспарлау әдісі бойынша маркетинг бөлімі өз мақсаттарын айқындап, маркетингтік жоспар әзірлейді оны жоғары басшылық бекітеді. Мұндай жағдайда қызметкерлер жоспарлау мен басқару барысына шығармашылық түрде қатысып, белгілі бір жауапкершілікті көтереді.

Қарсы жоспарлау  әдісінде жоғарыдан төмен мақсаттар анықталып, төменнен жоғары жоспарлау жүзеге асырылады. Жоғары басшылық фирманың мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін анықтап, бір жылға арналған жалпы мақсаттарды белгілейді. Олардың негізінде жоғары басшылық бекітетін маркетинг жоспары әзірленеді.

Ең ақырында кәсіпорынның тұтас жоспары жасалынады.

Іс жүзінде  жоспарлау барысы былайша жүзеге асады: маркетинг менеджері нарық, сату, жүргізілетін маркетинг саясаты  туралы қажетті мәліметтерді жинайды  және талдайды. Осы мәліметтер негізінде  өндірістік, қаржы және персоналдық жоспарлар құрылады. Жоспар әзірленіп, бекітілген соң маркетинг бөлімі маркетиштің қорытынды жоспарын жасайды.

Тәжірибеде  көбінесе жоспарлаудың үшінші әдісі  жиі қолданылады.

Маркетинг жоспарын құрастыру, талдау, жоспарлау, жоспарды жүзеге асыру, бақылау кезеңдерінен тұрады.

Маркетингтің  дайындалған жоспары осы кезеңдерден  өтіп, жоғары басшылыққа жазбаша есеи беру түрінде беріледі. Есепке тезистік тәртіппен баяндалған аннотация  тіркеледі.

Стратегиялық  жоспарлау- ұйым мақсаттарын, мүмкіндіктерін, ресурстарын және жаңа нарықтық мүмкіндіктерді сәйкесінше үйлестіру және оларды бір қалыпта ұстап тұруды басқару процесі. Оның мақсаты - компанияның табысты дамуына бағытталған өнімді және бизнесті құру мен реформалау. 1970 жылдары энергетикалық дағдарыс, гиперинфляция,    экономикалық   тоқырау,   бәсекелестіктің   күшеюіне байланысты АҚШ-та стратегиялық жоспарлаудың теориялық негіздері жасалды. Дәстүрлі ұзақ мерзімді жоспарлау орнына стратегиялық жоспарлау келді. Бүгінгі стратегиялық жоспарлаудың негізгі міндеті - бизнеске кері әсер ететін жағдай туса да, компанияның алдына қойылған мақсаттарына жетуіне мүмкіндік беретін бағыттарды таңдау.

Стратегиялық  жоспарлау процесін ұйымдастыру  үшін жауапты штабпәтер болыи  табылады. Ол компанияның миссиясын, саясатын, стратегиясы мен міндеттерін  анықтай отырып, бөлімшелерді жоспарлау  межелерін бекітеді. Кейбір корпорацияларда  бизнес-бірліктерге өткізу және пайда  бойынша міндеттер мен стратегияларды бекіту еркі беріледі, ал басқаларына  тек негізгі мақсаттар ғана қойылады. Қазіргі кезде компанияның штаб-пәтері міндеттерді анықтап, әр бизнес-бірліктің  стратегиясын әзірлеуде белсенді қатысады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Кәсіпорынның жұмысын жоспарлау

 

2.1.«Қант»АҚ-ның  жалпы сипаттамасы

 

"Қант" акционерлік қоғамы Жамбыл облысының Тараз қаласының шығыс өңірінде орналасқан. Қант өндірісі жалпы тамақ индустриясында ең алғы саласы болып табылады. "Қант" акционерлік қоғамы шаруашылык объекі ретінде. Кәсіпорынның 1993 жылы 17 желтоқсанда тіркелінді. Куәлік N 10508. жарғы облыстық әділет басқармасымен бекіттілді. "Қант" акционерлік қоғамы заңды тұлға және өндірістік қызметін Қазақстан Республикасының қызмет етуші заңы және жарғысы негізінде жұмысын жүргізуде. "Қант" акционерлік қоғамы өз алдына балансы, банктік есеп шоты және өзінің аты көрсетілген мөрі бар. "Қант" акционерлік қоғамы қызметінің мақсаты болып өндірістік қызметтен табыс алу. "Қант" акционерлік қоғамының негізгі өндірісіне - ком, патока, эк шығару өнімдері жатады. Қосымша өндірісіне - жылу, электро энергияларын, су қамтамасыз ету және су коймаларын, химиялық тазартылған су, қысылған ауа, қаптарды шығару және жөндеу, теміржолдық көлікке кызмет көрсету, жөндеу - механикалык шеберхананың қызметі, электроцехтың қызметі, КИПиА цехының қызметі, жөндеу - қүрылыс учаскісі жатады.

"Қант" акционерлік қоғамы өзінің тарихын  жамбыл қант комбинаты болып  бастады. Оның қүрылысы 1932 жылы  каңтарда басталды. 1937 жылы ақпанда  іске қосылды. Уақыт ағысымен  кәсіпорынның аты да, басқаруы  да өзгеріп отырды.

1932 жылдың  қаңтарынан ССРО құрылыс жөніндегі  халык комиссариатының қант зауыттарының  құрылысы мен монтажы жөніндегі  бүкіл одақтьщ трестінің Әулие-Ата  қант зауытының құрылыс конторасы.

1935 жылдың  қаңтарынан Қаз ССР Оңтүстік  Қазақстан облысынын Алматы қант  қызылша трестінің   Әулие - Ата зауыты.

1938    жылдың    қаңтарынан    Қаз ССР Оңтүстік   Қазақстан    облысының жамбыл қант қызылша  зауыты.

1939   жылдың   қаңтарынан - "Жамбыл   қант   комбинаты"   1993   жылдың қазанынан "Қант" акционерлік  қоғамы. "Қант орталығы" ЖШС-тің  мерзімі 5 жылға  созылған  сенімділік  басқармасының   қол   астында.  Бизнес - жоспары өнеркэсіптің      өзінде   жасалынады      шикізатпен      фирманың      президенті қамтамасыз   етеді  (шетелдік   қант - сырец).    Одан баскакузде   зауыт   жеке тұлғалармен, шаруа қожалықтармен   келісім шартқа тұрып олардың  өткізген қант қызылшасын  өңдейді.  Қызылшаның өңдеген ақысына өңделген  заттын 35 % кәсіпорында қалады.