Инвестициялық қызметті қаржыландыру барысындағы тартымды қаржыларды тарту мәселелері және шешу жолдары

Шетел инвестицияларды тартудың маңызды принципі олардың елде өткізілетін құрылымдық және инвестициялық саясатына сәйкес маңызды салаларға бағытталуын білдіреді.

Донорлық елдерді таңдау принципінің мәні Қазақстанның инвестициялар үшін белгілі елдерді олардың экономикасын, әлемдік экономика жүйесіндегі орнын, экономикалық сфераларындағы беделін ескере отырып таңдау.

Біздің еліміз  үшін минималды коммерциялық тәуекел принципі де маңызды. Ол кіспорынды , мүмкін әріптестерд, ең алдымен олардың қаржылық жағдайы, әлемдік нарықтағы орны, олардың әріптес ретіндегі сенімділігі жөнінде жүргізілетін келісімдерді жүргізетін республиканың билік органдарын қажетті ақпатарпен қамтамасыз ету.

 

     

 

 

3 Инвестициялық қызметті қаржыландыру барысындағы тартымды   қаржыларды тарту мәселелері және шешу жолдары

 

3. Тартымды қаражаттарды тарту мәселелері

 

Қазақстан тартқан инвестициялар ТМД-ның басқа елдерінің экономикасына салынған инвестициялардан он еседен астамға артық және Қазақстан үшін қазір өз экономикасын Орталық Еуропа мен Оңтүстік- Шығыс Азия елдерінің экономикасымен салыстырған орынды алады.

Қазақстан экономикасының өрлеуінің маңызды шарты барлық салалардағы өндірістің  ең алдымен - өңдеуші өнеркәсібінің тұрақтануы мен өсуі. Бірақ ҒТП жетістіктерін қолдана отырыпөндіріс тауарларына деген қажеттілікті қанағаттандыра алатын, кеңейтілген өндіріс пен өндірістік емес сфераның дамуына қажетті ресурстарды алатын, сонымен қатар банкроттыққа ұшырамайтын, сатушы мен инвестициялардың қайнар көздеріне бәсекелестік күресте жеңе алатын бәсекегеқабілетті өндірістің өсімі, кәсіпорында басқарудың нарықтық экономикалық механизмінде инвесторлар, өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерін ескеретін бәсекегеқабілетті басқару жүйесі қажет. Бұл жүйенің басты бөлігі кәсіпорынның тиімді қызметін іске асыру мақсатында инвестициялық белсенділік пен тартымдылықты бағалау болып табылады.

Инвестициялық белсенділіктің құрамы:

• инвестициялық жобаларды құру, потенциалды инвесторлармен байланыс орнату бойынша кешенді жұмыстар;
• республикалық және жергілікті билікпен, салалық бірлестіктермен өзара қарым-қатынас;
• кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы жөніндегі ақпаратты іздеу және тарату.

Инвестицияланатын өндірістің экономикалық нәтижелері негізінде инвестордың кепілді, сенімді, мерзімдік мақсаттрға жетуі – инвестициялық тартымдылық болып табылады. Құрамы мен ролі әртүрлі инвестициялық тартымдылық түрлі мақсаттарды көздейтін инвестордың контингентіне және объектілердің өндірістік-техникалық ерекшеліктеріне, өткен, қазіргі және болашақтағы экономикалық дамуының сапасына байланысты өзгеретін әртүрлі факторлардың кешенімен анықталады. Осыған байланысты инвестициялық белсенділік пен тартымдылықты бағалау қажеттілігі туындайды.

Қазіргі заманғы жағдайлар кәсіпорындардың қаржылық ресурстарын басқару, нарықтық қатынастарға және әлемдік тәжірибеде қабылданған есеп, талдау стандарттарына жақын жаңа тұрғыдан қарастыруды талап етеді. Кәсіпорындардың қызметі ең алдымен қаржылық ресурстарды құруға, рентабельділіктің өсімін, инвесторлар үшін тартымдылықты қамтамасыз етуі, басқаша айтқанда  оның тиімділігін жоғарылатуға бағытталуы керек.

Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуімен республикалық кәсіпорындарына меншіктің түрлі формаларының қалыптасуы тән, ал кез келген  меншік формасындағы кәсіпорындардың тиімділігін арттыру әдістерін анықтау инвестицялық белсенділік, тартымдылық және қаржылық жағдайын талдауға негізделеді. Бұл әрине, инвестициялық тартымдылық пен белсенділікті қоса кәсіпорынның шаруашылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесінің қалыптасуын бейнелейді.

Қазақстандық кәсіпорындардың тәжірибесін, экономикалық әдебиеттерін және халықаралық тәжірибені зерттеу республикада  кәсіпорындардың қызметін талдау әдістері жүйелік сипатқа ие болмайтын коэффициенттердің үлкен көлеміне ие болатынын көрсетті. Бүгінгі таңдағы шаруашылық шарттар жағдайына ұсынылатын  көрсеткіштердің бір бөлігін ғана, әсіресе, басқарушылық шешімдерді қабылдауда  негіз бола  алатындарды қолдану жеткілікті. Мұнда инвестициялық тартымдылықты бағалау логикасы  мен ретін сақтау керек. Ең алдымен төлемқабілеттілік көрсетіштерін есептеу, яғни кәсіпорынның қарыздарын жабу қаражаттарының барын анықтау керек. Екіншіден, қаржылық тұрақтылықты: қарыз қаражаттарын өтегеннен кейін кәсіпорынның тәуелсіздік дәрежесі қаншалықты жоғары екенін анықтау қажет. Үшіншіден, кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын, яғни берілген өндіріске қаражаттарды мақсатты инвестициялау жөнінде сұрақты шешу керек.  

        Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығы. Нарық жағдайында  шаруышылық қызмет өздігінен  қаржыландыру есебінен, ал өз  қаражаттары жеткіліксіз болған  жағдайда – қарыз қаражаты  есебінен жүзеге асырылған кезде  кәсіпорынның сыртқы қарыз көздерінен  қаржылық тәуелсіздік маңызды мәнге ие болады. Меншікті қаражаттарының қоры – бұл кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының қоры.

Қаржылық тұрақтылықты бағалауда қызметтің үзіліссіз процесінің қаржылық қамтамасыздығын бейнелейтін коэффициенттер қолданылады. Бұл көрсеткіштер төмендкгілерді сипаттайды:

Меншікті айналым қорларымен қамтамасыз ету – ең алдымен материалдық қорлардың жағдайына байланысты бағаланады:

- меншікті айналым қорлары / материалдық шығындар;

Қарыз және меншікті қаражаттарының арақатынасы – кәсіпорынның меншікті қаражаттарының активтеріне жұмсалынған теңгесіне қарыз қаражаттырының қандай мөлшерде тартылғанын көрсетеді:

- қарыз қаражаттары /  меншікті қаражат көздері;

Меншікті қаражаттарды орағыту (маневренность) – кәсіпорынның меншікті қаражаттарын қолдану мобильділігінің дәрежесін көрсетеді

- меншікті айналым қаражаттары / меншікті қаражат көздері.

Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығы  кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің, оның ішінде кәсіпорынның капиталының  табыстылығына әсер ететін  және инвесторларды тікелей қызықтытарын көрсеткіштерге тәуелді.

 

 

 

4. Инвестициялық қызметтің Қазақстан Республикасындағы даму

    тенденциясы

 

    Қазақстан экономикасының  өзге бірқатар салалары шикізат  секторына қарағанда анағұрлым  экспорттық әлеуеттерге ие. Мәселен, құрылыс материалдарын шығару саласы Қазақстанда да, сондай-ақ өңірде де неғұрлым ырғақты дамып келе жатқан әрі ауқымды өсу әлеуеті бар сала болып табылады. Сонымен бірге, елімізде жоспарланып отырған жеті кластердің де инвестициялары үшін атқарар ролі зор.

          Инвестициялық қызметтің объектілерін  пайдаланушылар – инвесторлар, сонымен  қатар басқа да  жеке және  заңды тұлғалар, мемлекеттік және  жергілікті басақару органдары, шетел мемлекеттері және халықаралық  ұйымдар.

            Инвестициялық қызметінің объектілері жеке, мемлекеттік, жергілікті меншік формасындағы қайта құрылатын қорлар және ұлттық шаруашылық сферасындағы және барлық салаларындағы айналым қорлары, бағалы қағаздар, мақсатты ақшалай салымдар, меншіктің басқа да объектілері болып табылады.

             Инвестициялық қызметінің субъектілері  инвестициялардың тәжірибелік жүзеге  асырылуы жүретін инвестициялық  сферада әрекет етеді. Инвестициялық  сфераның құрамына:

• инвестициялардың салалардың негізгі және айналым өндірістік қорларына жұмсалуы жүретін құрылыс сферасы;
• ғылыми-техникалық өнім және интеллектуалды потенциалы жүзеге асатын инновациялық сфера;
• қаржы капиталының айналымының сферасы (ақшалай, несие және әртүрлі формалардағы қаржылық міндеттер).
• Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет «Тікелей инвестициялардымемлекеттік қолдау туралы», «Салықтар және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы», «Шетел инвестициялары туралы», «Банкроттық туралы», «Концессиялар туралы», «Бағалы қағаздар нарығы туралы», «Сыртқы қарызды басқару туралы», «Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы» Заңдарымен  және көптеген нормативтік актілермен реттеледі.

Тартылған қаражаттар –бұл ағымдағы инвестициялардың қызметінің үлестік қатысуының; бағалы қағаздардың эмиссиясынан; жеке және заңды тұлғалардың, еңбек ұжымының мүшелерінің үлесі; инвесторлардың ресурстар есебінен қаражаттар болып табылады. Бюджеттен ассигнациялау  - бұл бюджеттік қаржыландырудың қаражаттары. Қазақстан Республикасының бюджетінен мемлекеттік орталықтандырылған капитал салымдарын қайтарымсыз негізде  қаржыландыру объектілер мемлекеттік қажеттіліктері үшін құрылыстар мен объектілер бекітілген тізіміне қосылған жағдайда жүзеге асырылады. Бұл қаржылардың басқа көздерінің болмауынан, сонымен қатар меншікті, қарыз және басқа қаражаттарды максималды тартуда өндірістік және өндірстік емес объектілердің құрылысын мемлекеттік реттеу түрінде жүзеге асырылуы мүмкін.

             Қазақстан Республикасының  бюджетінен  бөлінген қаражаттар  мемлекеттік  орталықтандырылған капитал салымдарын қаржыландыру үшін қайтарылу негізінде ұсынылуы мүмкін. Бұл жағдайда қаржыландыру Ұлттық       Банктің несиелері шегінде ҚазақстанРеспубликасының Қаржы Министрлігіне бөлінетін қаражаттар есебінен жүзеге асырылады. Бөлінген қаржы ресурстарын Қаржы Министрлігі  сәйкес келісімшарттар жасалатын коммерциялық банктер арқылы құрылыс салушыларға бағытталады. Коммерциялық банктердің тізімі  несие саясатының мәселелері жөнінде Үкіметтік комиссиямен анықталады. Бұл қаражаттар банктер тек қана мақсатты түрде қолдана алады, оларды депозит шоттарына жазуға, банкаралық несие беру және валютны сатып алуға қолдану, қысқамерзімді сипаттағы мақсаттарға қолдануға болмайды.

Коммерциялық банктер  келісімшарттар негізінде несие қаражаттарын қарызға құрылыстар, ғимараттар, жабдықтар, аяқталмаған құрылыс объектілеріне және басқа да мүлікке кәсіпорын -салушыларға  бағыттайды.

         Қажет жағдайда кәсіпорын капитал  құрылысын шаруашылық әдіспен  жүзене асыра алады. Бұл жағдайда  кәсіпорында құрылыс процесінде  мобилизацияланатын арнайы қаржыландыру көздері  қалыптасады. Оларға құрылыстағы ішкі ресурстардың мобилизациясы, құрылыс- монтаждық жұмыстар бойынша жоспарлық жинақтаулар және жұмыс құнының төмендеуінен үнемдеу, пайдалы қазбаларды өндіруден  түскен табыстар (өндіруші салаларда қалыптасады), шаруашылық әдіспен жүзеге асырылатын құрылыстың негізгі қорлары бойынша амортизациялық аударымдар жатады. Құрылыстағы ішкі көздердің мобилизациясы капитал салымдарының қаржыландыру көзі құрылыстарда жоспарланатын кезеңге айналым қорларына қажеттілігі қысқарған кезде болып табылады. Айналым қорлар құрылыстарға жабдықтың қорларын және аяқталмаған өндірісті қалыптастыру үшін қажет. Сонымен қатар жыл ағымында делдалдық ұйымдарға және жабдықтаушыларға кредиторлық борышының (төлем мерзімі әлі аяқталмаған)  қызметкерлермен еңбекақы бойынша және алдағы төлемдердің өсуі болуы мүмкін. Осындай борыштың өсімі құрылысты қаржыландыру үшін қайнар көздеріндегі қажеттілігі азайды, ал төмендеуі – қаржыландыру көздеріне деген қажеттілік артты дегенді білдіреді.

Фрэнк Кайларс, АБН АМРО БАНК Н.В. басқарушы директоры: - Қазақстанның соңғы он жылда энергетикалық секторға деген инвестицияның артуына және құйылуына жәрдемдесу жәйті оның осы өмірдің басқа елдермен салыстырғанда көшбасшылық жағдайда болуына жәрдемдесті.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 Қорытынды

 

Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастарының дамуымен қатар кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің тәжірибесінде инвестициялық қызмет  кең тарады.

Қазіргі заманғы өндіріске тұрақты өсіп отыратын капитал сыйымдылығы  мен ұзақ мерзімді факторларының рөлінің үнемі артуы тән. Кәсіпорын табысты жұмыс істеу үшін, өнімнің сапасын арттыру үшін шығындарды төмендетіп, өз өнімінің бәсекеқебілеттілігін арттырып, нарықтағы өз беделін күшейту үшін өндіріске капитал жұмсауы қажет. Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда (табыс) құралатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектуалды құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі экнонмикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы. Инвестициялар нақты, қаржылық, тікелей, жанама, қаржына жұмсау операциялары бойынша табиғи активткрге инвестициялар; ақша активтеріне инвестициялар;материалдық емес активтерге инвестициялар деп бөлінеді.

       Шетел  капиталы бәсекеге қабілетті  өнімді өндіру, экспорттық базаны  дамыту, кәсіпкерліктің дамуына  қазіргі заманға сай инфрақұрылымын  құру мақсатында экономикадағы  құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыруда маңызды роль атқарады.   Шетел капиталын тарту саясатын жүзеге асыруда келесі принциптерді қолдану қажет: бірмақсаттылық, әлеуметтік –экономикалық тиімділік, экономикалық және экологиялық қауіпсіздік, инвестициялық саясат,  донорлық елдерді таңдау, минималды коммерциялық тәуекел принциптері.

         Республика экономикасына шетел  капиталын тарту тікелей шетел  инвестициялары (ТШИ); инвестициялық  жобаларға және тауарлық сатып  алушыларға, дамуға ресми көмек  түрінде жүзеге асады.          Қазақстан шетел инвесторлары үшін ең алдымен табиғи ресурстардың  бай қорлары есебінен тартымды болып табылады. Тәуелсіздік  алған кезеңінен бастап Қазақстан экономикасына тартылған инвестициялардың көлемі жылына орташа 1-1,5 млрд. АҚШ доллар ($) (ТМД елдерінің ішінде Ресейден екінші орын) құраған. 2003жылдың соңында Қазсқстан экономикасына  жинақталған инвестициялардың көлемі 23 млрд. $ құрады, оның ішінде  15,4 млрд. $ -тікелей шетел инвестициялары.  Елдің экономикасына түскен ТШИ жиынтық көлемінің 75-80% мұнай –газ секторына бағытталып, республиканың  көптеген әлеуметтік және қаржылық проблемаларын шешуге ықпал етті. Мұндағы ағынның 60% ғана шикізаттық салаларға келді (мұнай мен газды өңдеу -46%, металл рудаларын өңдеу 14%).