Шаруашылық жүргізуші субъекті қаржысы

    Сарыағаш ауданы бойынша өндірілген өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 2011жылы 2012 жылға қарағанда 5,3 пайызға өскендігін көруге болады. Бұл өсім минералды суларды өнеркәсіптік құю, арақ және шарап өндірісі жән электр энергия мен газды бөлу бойынша болып отыр. Атап айтатын болсақ,жоғары өнімділік ЖШС Ақниет -252,6 пайыз,ЖШС Сұңқар-195,6 пайыз,ЖШС Тахмина-168,6 пайызға өссе, арақ және шарап жасау бойынша ЖШС Винзавод Семиречье-196,0, АВК Капланбек-178,6 пайызға өскен. Ал электр энергияны және газды бөлу бойынша өткен жылға қарағанда, ГКП Оңтүстік жарық Келес-120,2 пайыз, ГКП Оңтүстік жарық С-134,1 пайызға өскен. Сарыағаш ауданы бойынша, төменгі көрсеткіштерді ауыл шаруашылығы мен жеңіл өнеркәсіп көрсетіп отыр. Мысалы, жеңіл өнеркәсіп-76,6 оның ішінде ЖШС Сенім 47,7 пайыз, ал ПК Айша-Бибі-77,4 пайыз. Ауыл шаруашылығы 56,9 пайызды құрап отыр.

 

    2.2 Шаруашылық жүргізуші субьектілердің ақша қатынасын талдау

 

   Шаруашылық жүргізуші субьектілердің  қаржысының  түзілуі тек ішінде ғана емес, сонымен бірге оның басқа субьектілермен , жоғарғы ұйымдармен және қаржы несие мекемелерімен өзара қарым-қатынастарында жүзеге асырылады.Субьектілер арасындағы өзара қатынастарда бақылау жеткізілім тауарларға, көрсетілген қызметтерге, орындалған жұмыстарға ақы төлеу кезінде болады.Қаржы-несие органдарымен өзара іс-әрекет кезінде бақылау бюджет алдындағы міндеттемелердің орындалу кезінде, банк несиелерінен алған және қайтарған кезде жүзеге асырылады.

   Шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан қатынастар олардың шаруашылық қызметі процесінде басқа шаруашылық жүргізуші субьектілермен болатын мынадай топтарға бөлінеді:

• басқа әр түрлі кәсіпорындар мен ұйымдар;
• өзінің еңбек ұжымымен;
• мемлекеттермен;
• банктермен;
• сақтық органдармен;
• жоғары ұйымдармен;
• құрылтайшылармен;

Жоғарыда аталған қаржы қатынастары  арқылы  өз ісін жүзеге асырады.

Дебиторлық  берешек және міндеттемелер бойынша  берешектерді  ОҚО бойынша талдау нәтижесі Сарыағаш ауданы   берешегі төмен аудандардың қатарына жатқызуға  болады:дебиторлық  берешегі-909171 мың  тенге  облыстың  ішінде  немесе 1,2 пайызды құрайды, мерзімі өткені-0,3 пайыз, ал міндеттемелер бойынша  берешегі  2244724 мың тенге немесе жалпының ішіндегі үлесі 1,6 пайыз, мерзімі  өткені 1,9 пайызды құрайды.

       3 Шаруашылық субъекті қызметінің тиімділігін арттырушы ретіндегі кәсіпорын қаржысын басқару

 

        3.1 Кәсіпорынның қаржы саясаты- кәсіпорын қызметі тиімділігін жоғарлатудың негізі

 

Кәсіпорындардың қызмет түрлері  мен ауқымдары, ұйымдық – құқұтық  нысандары, қызмет ету жағдайлары бойынша нақты жалқылануы оларды басқарудың ұйымдық құрылымының кең көлемді алуан түрлігін туғызады.

Кәсіпорынның қаржы саясатын жасақтаудың  мақсаты кәсіпорын  қызметінің стратегиялық және тактикалық мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған  қаржыны басқарудың тиімді жүиесі кіру болып табылады.

Көрсетілгген мақсаттар  әрбір шаруашылық субъекті үшін жекше. Кәсіпорын жоғары инфляция және бар  салық саясаты жағдайларында  пайданы қалыптастыру және бөлу; дивиденттер  төлеу; өндіріс шығындарын реттеу мүлікті  және сату көлемін өсіру мәселелерінде  мемлекеттің әртүрлі мүдделерін білдіруі мүмкін.

Бірақта кәсіпорын қызметін есепке алудың қаржылық, салықтық және басқарушылық түрлерінде көрсетілген  барлық аспектілері әлемдік тәжірибемен  жасақталған жиынтығы басқару жүйесін  құрайтын әдістердің көмегімен басқаруға  көшеді.

Қазіргі жағдайларда көптеген кәсіпорындар үшін қаржыны басқарудың реактивтік нысаны тән екендігі танымал, яғни ағымдағы проблемаларға басқарушылық шешімдерді қабылдау. Басқарудың мұндай нысаны көптеген қарама-қайшылықтар  қатарын туғызады: кәсіпорындар мүдделері  мен мемлекеттің фискалдық мүдделері; ақалар бағасы және өндіріс рентабелділігі; меншікті өндіріс рентабелділігімен  қаржы нарықтарының  рентабелділігі; өндіріс мүдделерімен қаржы қызметі  арасында және т.б..

Кәсіпорынды реформалауды жүргізуде  кәсіпорынның қаржы саясатын жасақтаудың  стратегиялық міндеттері болып табылатындар:

1. пайданы ең жоғары жеткізу;
2. кәсіпорын капиталы құрылымын оңтайландыру және оның қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету;
3. меншік иелері инвесторлар, кредиторлар үшін кәсіпорынның қаржылық экономикалық жағдаиына қол жеткізу;
4. кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету;
5. қаржы қаражаттарды тарту үшін нарықтық тетіктерді кәсіпорынның пайдалануы;
6. кәсіпорынды басқаруды тиімді тетігін құру.

Бұл міндеттер шегінде  қаржыны басқару төңірегінде  бір қатар бағыттар бойынша келесі шараларды ұсынады:

1. Активтерді нарықтық бағалауды жүргізу;
2. Бюджетке төлемдер бойынша бере жақды қайта құрылымдауды жұргізу;
3. Жалақыны төлеу бойынша бережақтарды жоюдағы шаралар бағдарламасын жасақтау;
4. Нарықтағы кәсіпорын жағдайын талдауды жургізу стратегиясын дайындау;
5. Мүліктелді түгендеуді жүргізу және кәсіпорынның мүлік кешенін қайта құрылымдауды жүзеге асыру.

Қаржыны басқарудың тиімді жүйесін құруда кәсіпорынның даму мүдделерін, көрсетілген дамуды жүргізу үшін ақша қаражаттарының жеткілікті деңгеиінің болуы және кәсіпорынның жоғары төлем  қабілеттілігін сақтауды біріктірудің негізгі проблемасы тұрақты пайда  болады.

Қаржы саясатын жасақтаудың  негізгі бағыттарына жататындар:

• кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдау;
• есеп және салық саясатын жасақтау;
• кәсіпорынның қаржы саясатын даиындау;
• айналым қаражаттарымен, кредиторлық және дебитолық бережақтарды басқару;
• аммортизациялық саясатты таңдауды кірістіретін шығындарды басқару.

Бухгалтерлік есептеме берілгендерін  дәлдігін растау үшін мамандандырылған ұйыммен аудиторлық тексеруді жургізген  жөн.

Аудиторлық тексерулер натижелердің кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдауды жүргізуду ескерген жөн. Сол  уақытта қаржылық жоспарлау және кәсіпорын және оның құрылымдық бөлімшелері  бюджеттерін қалыптастыру, кәсіпорынқызметінің  басқа аймақтарында басқарушылық шешімдерді қабылдауға жауапты жұмысшылар тұрақты  жоғардатқан жөн.мұнда негізгі  назарды қаржылық талдаудың әдістеріне емес, оның нәтижелерін талдау тәсілдеріне  және басқарушылық шешімдерді дайындау әдістеріне бөлу керек.

Талдауды жүргізуде қолданылатын жоспарлау әдістерінің тиімділігі, бухгалтнрлік есптемеге әртүрлі  әдістерін пайдалану, басқа кәсіпорындар қызметінің деңгеиі.

Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын бағалау үшін көрсеткіштерді өз араларында сапалық айырмашылықтары  бар бірінші және екінші сыныпқа  бөлінеді.

Бірінші сыныпқа нормативтік  мәндері анықталған көрсеткіштер кіреді. Олардың қатарына өтімділік және қаржылық орнықтылық көрсеткіштері  жатқызылады.

 

        3.2 Кәсіпорын қызметі тиімділігін басқару мен жоспарлау

 

        Реформалар жағдайында кәсіпорынға ұзақ мерзімді стратегия – бизнес жоспарды жасақтауға негізделген қаржыны басқарудың қазіргі заманғы жүйесі талап етіледі.

Бизнес-жоспарда кәсіпорын  жуық және ұзақ мерзімді келешекке  айналысуды жоспарлайтын қызмет түрлері  көрсетіледі. Мұнда кәсіпорын әсер ете алмайтын сыртқы факторлардың әсерін ескеру қажет.Бизнес жоспарда кәсіпорын  жуық және ұзақмерзімді келешекке аналысуды  жоспарлайтын қызмет түрлері көрсетіледі. Мұнда кәсіпорын әсер ете алмайтын сыртқы факторлардың әсерін ескеру қажет.

Бизнес – жоспардың  маңызды бөлімі кәсіпорын өнімнің  өткізілім нарығын сипаттауы  болып табылады, ол нарықтық зерттеуді, тұтынушыларды және олардың сурамыс  деңгейін, тұтынушылар ынталануын, кәсіпорынның нарықтағы жағдаиын, негізгі  көрсеткіштерін талдаудан тұруға тиіс. Будан басқа, кәсіпорынның талдау –  бәсекелестер қызметін зерттеу, бәсекелестер өнімін бағалау, салыстырмалы бағалау  қажет. Сондай-ақ маркетингтік зерттеулерде қажет өған мыналар кірістіріледі: бір жылдан бес жылға дейінгі  мерзімге маркетинг стратегиясын анықтау  тауар саясаты, баға саясаты, сұранысты  қалыптастыру және өткізуді ынталандыру.

Кәсіпорынның өндірістік-технологиалық  және инновациялық саясатын сипаттайтын  және келесі ақпараттардан тұратын  бөлім қажет:

• кәсіпорынның орналасқан жері туралы;
• өндіріс қуаттылығы туралы;
• ұзақ мерзімді активтер туралы;
• өндірістің технологиялық денгейі, оның қазіргі заман талаптарына сәйкес келуі;
• өндірістік процесті бақылау туралы, өнім сапасына кепілдік себептерді талдау;
• өндірістік кооперациялау және өндірісті материалдық қамтамасыз ету туралы;
• қорщаған ортаны қорғау туралы;
• өндіріс өрісінде мемлекеттік және құқұқтық реттеу туралы.

Бизнес жоспардың құрамды  бөлімі кадрлық саясатқа және қызметкерлерді басқаруға арналған, кәсіпорынның ұйымдық  құрылымы болып табылады. Ол кәсіпорын  алдында тұрған міндеттермен мақсаттарға  сәйкес келуі керек. Сондай-ақ маркетингтік зерттеулерде қажет өған мыналар кірістіріледі: бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге маркетинг стратегиясын анықтау тауар саясаты, баға саясаты, сұранысты қалыптастыру және өткізуді ынталандыру.

Кәсіпорынның өндірістік-технологиалық  және инновациялық саясатын сипаттайтын  және келесі ақпараттардан тұратын  бөлім қажет:

• кәсіпорынның орналасқан жері туралы;
• өндіріс қуаттылығы туралы;
• ұзақ мерзімді активтер туралы;
• өндірістің технологиялық денгейі, оның қазіргі заман талаптарына сәйкес келуі;
• өндірістік процесті бақылау туралы, өнім сапасына кепілдік себептерді талдау;
• өндірістік кооперациялау және өндірісті материалдық қамтамасыз ету туралы;
• қорщаған ортаны қорғау туралы;
• өндіріс өрісінде мемлекеттік және құқұқтық реттеу туралы.

Бизнес жоспардың құрамды  бөлімі кадрлық саясатқа және қызметкерлерді басқаруға арналған, кәсіпорынның ұйымдық  құрылымы болып табылады. Ол кәсіпорын  алдында тұрған міндеттермен мақсаттарға  сәйкес келуі керек.

       Кәсіпорын бизнес жоспарды жасақтауда тәуекелмен сақтандыру ескерілуі тиіс. Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайларында қызмет етуі кәсіпорын басшылығы қателесіпқабылдайтын шешімдермен байланысты. Себебі кәсіпорын қызметіндегі мәселелер кәсіпорынның барлық жұмысшыларын, акционерлерді, инвесторларды, тұтынушыларды қызықтыратын болғандықтан мүмкін болатын тәуекелдерді талдау керек. Бұл тәуекел мәні мәселелері, тәуекел себептері, тәуекел факторлары, өтеумен тәуекелді азайту әдістері болуы мүмкін.

Тәукелдерді сақтандырудың  қазіргі бар жұмысы сақтандыру, мүлікті  сақтандыру, көлік құралдарын сақтандыру, несиелерді сақтандыру туралы келісім  шарттарды қарастырады.

Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдауды ескеру мен қабылданған  бизнес жоспар негізінде қаржылық ресурстарды  басқарушешімдер жасақталынады.

Қаржылық жоспарлауды  жасақтауды пайда немесе зиян шегуді болжамдап бастаған дұрыс, себебі сату көлемін болжау бойынша берілгендер  болса, материалдық және еңбек ресурстарының  қажетті мөлшерін есептеуге, материалдық  және еңбек шығындарын анықталады. Одан кейін қолма қол қаражаттар қозғалысы болжамы жасақталанады. Оны анықтаудың қажеттілігі пайда  немесе зиян шегу болжамын түсіндіргенде  төлемдерді жүзеге асыру тәртібінде көрсетілмейді. Қолма қол қаражаттардың  қозғалысын болжау қолма қол қаражаттардың  құйылуын, қолма қол қаражаттардың  ағылуын, таза ақша ағынын банк шотының  бастапқы және соңғы сальдосын ескереді.

Кәсіпорынның  төлемқабілетті жағдаиын қамтамасыз ету мақсатында оның қаржылық жағдаиы, қаржылық турақтылығымен орнықтылығы есептеледі.

       Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін сапалық және сандық критериилердің жүйесі ретінде қарастыруға болады.

      Сапалық критериилер – бұл өтім нарығының кеңдігі, кәсіпорынның жақсы атағы, басеке қабілеттілік тұрақты жеткізіп берушілер мен тұтынушылардың болуы. Бұндай формальды емес критерилерді басқа кәсіпорынның критериилерімен салыстырып қарау керек.

       Іскерлік белсенділіктің сандық критериилері абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштермен анықталады. Абсолюттік көрсеткіштер ішінен өндірілген өнімді өткізу көлемін, пайда авансыланған капитал шамасын бөліп алу керек. 

 Осы көрсеткіштердің салыстырмалы динамикасын мақсатқа сай есептеу керек. Тиімді ара қатынас