Еңбекақы төлеу шығындарың есебі

   Бұл жағдайда істеген жүмыс күніне қарай төленетін ендірістік жүмысшьшардың еңбек ақы шығындарын, т. б. жекелеген тапсырыстар мен процестердің өзіндік қүнына жатқызудың мүмкіндігі бола бер-мейді. 
   Мұндай шығындардың бір бөлігін үстеме мен жалпы-әкімшілік шығыстарына жатқызылады, бұл кезде ол кәсіпорында қабылданған әдістеме бойынша аратылады. Ал шығындардың қалған бөлігін жекелеген топқа бөліп алып, сосын оларды: нақты өнім түрлерінің  арасына, яғни дайын өнім мен аяқталмаған өндірістің үлес салмағына қарап таратады. Осы түрғыдан бүйымның түрлері бойынша сметалық (нормативтік) мөлшерлемелері дайындалады. Мелшерлеменің есептік деңгейінің базасына жоспарланған өндірістік бағдарламалардың көлемі, тарифтік мөлшерлемесі және сыйақьшары, қызмет көрсету нормасы мен жүмыс уақытының бюджеті, істеген жүмыс күніне қарай төленетін еңбеккерлердің саны (жүмыс орыны) алынады. Мөлшерлеменің есептік деңгейінің базасы жиі өзгеріп отыруына байланысты көптеген ЖШС есепті айда калыптаскан пайыз бойынша жұмысшының істеген жүмысына қарай есептелген еңбек ақыларына тікелей пропорционалды түрде шығындарды таратады.                                                     Бақылау мақсатында өндірістік бухгалтерияда нақты шығындар сметалықпен салыстырылатын, шығындар сметаларын орындау жөніндегі жиындық ведомосттарын жасайды. Жекеленген мәліметтер бойынша ақау, тоқтатулар, жұмыс күшінің қозғалысы, жұмыс уақытын пайдалану туралы ақпараттарды шолып, жалпылама қортынды жасалады.

 

2.2 Еңбекақы төлеу шығынының  есептеу тәсілдеріне  мысал «Рауан»  ЖШС-і.

Еңбекақы шығындарының есебі және оны  еңбекақыдан аудару.

   Өндіріс шығындарының келесі элементі еңбекақы шығындары болып табылады. Негізгі еңбекақы төлемі орындалған жұмыстан және оны есептеулерден тұрады.

   Еңбек шығындарын басқару- еңбекақы шығындарының болашағын жоспарлау басқару есебінің негізгі мақсаты болып табылады. Берілген жоспарлауда тексерістің барысында есептік ақпаратпен жұмысшының игерушілігінің нормалауларын салыстырылуы тиіс. Өндірілген өнімнің көлеміне байланысты жұмысшылардың санын ескеру қажет.

   Еңбек шығындары бұл – өнімнің өзіндік құнының маңызды көрсеткіші, алайда оған жұмыскерлердің оқуының шығындары, еңбек тәжірибелелін қамтамасыздандыру, жұмысшының денсаулығына зиян келген уақыттағы шығындарды қайтару, кезекті еңбек демалысына берілетін т.б ақылары да кіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Еңбек ресурстарын басқарудың жүйесі.

       Жұмыскерлердің еңбекақы шығындарына өндірісте жұмыс жасап жатқан жұмыскерлердің еңбекақысы уақытына қарай табелге толтырылып есептеледі. Кесімді еңбекақы алушылар әр түрлі өндірімдер есебі жүйесімен қолданылуы мүмкін. Жеке немесе өңдеуші өндірісте негізінен алғашқы құжат болып жұмысшылар өндірімі есебінде «кесімді жұмысқа наряд» (наряд на сдельную работу) немесе «маршрутты беттер» (маршрутные листы) болып табылады. Жұмыскерлер бригадалары жұмыстан шыққан кезінде «өндірім ведомосы» қолданылады. Өндірілім ведомосы жұмыстың кезекті ауысуы алдында жазылады. Оның ішінде өндірілген өнім атауы мен саны көрсетіледі. Ведомостың келесі бөлігінде аяқталған немесе аяқталмаған өндірістік бөлшектер жазылады. Ведомость  жауапты түлғаға тапсырылады.Осындай өндірісте әрбір жұмысшының  кезекті жұмыстан ауысуы кезіндегі немесе белгілі бір уақыт аралығындағы өндірімін анықтау үшін аяқталған немесе аяқталмаған өндірістік бөлшектерді кезекті немесе белгілі бір уақыт аралығындағы есептеулер жасалады. Жұмыскерлер өндірімі аяқталмаған өнім немесе келесі кезекті жұмыстан ауысуы кезіндегі дайын өнім немесе жиналмаған өнім кезекті жұмыстан ауысуына немесе есепті кезеңмен анықталады. Әрбір жұмыскерлердің өндірімі «өндірім рапортымен» рәсімделеді.

 

 

 

 

 

Өндірім ведомосы

1-ші бөлімі

цех	Кезекті жұмыстан ауысу	ұста	Жұмыскердің аты жөні (бригадир)	Жұмыскердің табель бойынша номері	категориясы	дәрежесі	Төлемақы түрі	Бағалау түрі	уақыт		еңбекақы көлемі, сомасы	Қосымша төлемдер
									Жұмыс істелінген	Жұмыс істеу шамасындағы		шифрі	сомасы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14

 

 

Күні айы жылы	сағаты		Бөлшектің номері		Және т.б
	Жұмыс істелінген	Тұрып қалған
			Операция номері
			Өнім атауы мен саны		втулка		винтель		болт
			күніне	Айдың басындағы	саны	сомасы	саны	сомасы	саны	сомасы

 

 

ҰСТА______(қолы)                   

 Техникалық тексерістің  қадағалаушысы ________(қолы)

 Мөлшерлеуші________ (қолы)                                     

 Қойма  меңгерушісі__________(қолы)

   Өндірістік процессте кезекті жұмыстан ауысуы немесе есепті кезең уақытында күнделікті өнім өндіретін жерде алғашқы құжаттар негізінде есеп жүргізіледі. Мынадай операциялармен:

 

                                                                                              Д-т       К-т

  Өнімді шығару есебі                                                       1320-8110, 8310

  Өндірістің шығындары  есебі                                         1350-8110, 8310

  

  Кінәлі адамның есебінен 

  өндірісте пайда болған  ақауды қалпына келтіру        8410-8110, 8310

  Қалпына келмейтін  ақауды белгілі бір мөлшер 

  көлемінде немесе  көрінбейтін шығындары, жоғалу,

  ұшып кету және  т.б есептен  шығару                           8410-8110, 8310

  Қалпына келмейтін  ақауды есептен шығару 

  белгіленген мөлшерінде                                                7440-8110, 8310

 

Өнімнің шығарылуы (өндірімнің нәтижесін есептеу үшін) 2-бөлімі

Дайындауды талап ету №__				Жинақтау накладнойы өнімді өткізу ведомосына №__				Өнім ведомосына талон №__
1		2		3		4		5		6
жіберуші		алушы		жіберуші		алушы		жіберуші		алушы
цех	кему	цех	кему	цех	кему	цех	кему	цех	кему	цех	кему
Күні	саны	Күні	саны	Күні	саны	Күні	саны	Күні	саны	Күні	саны

 

 

  Қабылдаған__(қолы)      Тапсырған__(қолы)       Қабылдаған__(қолы)   Тапсырған__(қолы)           Қабылдаған__(қолы)

 Техникалық қадағалаушы__(қолы)       техникалық қадағалаушы__(қолы)

 

  Өндірілген өнімге  кесімді бағаны көбейтіп кесімді  жұмыскердің еңбек ақысын  табуға  болады.

  Маршрутты беттер, өндірілген өнімнің атауы мен көлемі де кесімді еңбек ақы төлеу жүйесіне жатады.

   Еңбегіне қарай жалақы  төлеу саясаты шаруашылық субъектісін  басқарудың негізгі құрамдас  бөлігі болып табылады.  

   Еңбек ақы–күрделілігімен мөлшері және сомасына қарай адам қызметіне төленетін табыс. Сонымен жалақы - өндірісте өнімді өндіру мен оны өткізуге жұмсалған шығындардың бір бөлігінен тұрады. Сондықтан еңбек пен жалақыны есептеу (есепке алу) мекеменің (субъектінің) бухгалтерлік есепке алу системасында ең маңызды орын алады. 
    Еңбек пен жалақыны есепке алудың басты мақсаты еңбек шығындарымен оған төленетін жалақы мөлшерін дұрыс анықтау болып табылады.

  Өндірісте өнімді өндіру мен оның сапасын жақсарту, өндірістегі еңбек өнімділігін арттырады, жұмыс уақытын дұрыс пайдалануға, еңбек тәртібін жақсартуға мүмкіншілік береді. Еңбек ақы төлеу өнімінің өздік құнын құрайтын басты элементі болып табылады. Оны дұрыс есептеуді іске асыру өнімнің өздік құнын төмендетуге мүмкіндік туғызады. 
   Еңбекақы шығындарын  есептеу үшін  ЖШС «Рауан» мысалға алынды.  Еңбек үлесі мен еңбегіне қарай ақы төлеуге қадағалап отыру үшін шоттардың бас жоспарында ‘‘ Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу ‘‘ шоты алынды.  Балансқа қатысты бұл шот ‘‘ пассивті ‘‘ шот. Бұл  ЖШС «Рауан»  жұмыскерлері мен қызметкерлері алдында еңбек ақы бойынша міндеттеменің пайда болғандығын көрсетеді. 
    Сондықтан міндеттеменің барлық сомасы пассив шотының кредиті бойынша ‘‘ Қызмет көлеміне жалақы бойынша есеп айырысу ‘‘ шотында көрсетіледі. Осы кезде өндіріс шығыны мен басқару шығындары көбейеді. 
   Сонда еңбек ақыны төлеуге жұмсалған шығын, ЖШС «Рауаның» шығындар көрсетілетін шоттың дебетінде ‘‘ Негізгі өндіріс ‘‘ пен ‘‘ А ‘‘ өнімі мен ‘‘ Б ‘‘ өнімдерінің талдау шоттарының дебетінде көрсетіледі. Қызмет көрсетушілердің жалақысын төлеуге есептелген сомма жөнелту шығындары жатқызылып ‘‘ Жөнелту шығыстары ‘‘ шотында берешекке жазылады  (дебеттелінеді). 
Басқару қызметкерлерінің жалақысы өндірістік шығыстарға жатқызылмайды. Олар мерзімдік шығыстарға жатады. Сондықтан ол ‘‘ Жалпы және әкімшілік шығыстары ‘‘ , шотында дебеттеледі. ‘‘ Жалақы бойынша есептеу ‘‘ шотындағы қалған қалдық жалақыны есептеу мен төлеу уақыты дәл келмегендіктен  пайда болады. Яғни еңбек ақыға төленетін шығыс өнімінің есеп беру мерзіміндегі өздік құнына қосылып, ал еңбек ақыға жұмсалатын шығын келесі есеп беру айында төленеді. 
    ЖШС «Рауан» жұмыскерлер мен қызметкерлерге төленетін еңбек ақы есептелген: 
Бұйымның «А» түрін дайындауға–26 000 теңге; 
Бұйымның «Б» түрін дайындауға–10 000 теңге; 
.............................................................................................. 
Барлығы  36 000 теңге; 
Қондырғыларды жүргізетін қызметкерлерге  9500 теңге; 
Басқару қызметкерлеріне 7 000 теңге; 
Барлығы 52 500 теңге; 
   Келесі операцияға келетін болсақ, 
Дебет шотында «Негізгі өндіріс»-36 000 теңге;  
Дебет шотында «Жөнелту шығыстары»–9 500 теңге; 
Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығыстары»–7 000 теңге; 
Кредит бойынша «Жалақы бойынша есеп айырысу»–52 500 теңге; 

   Бір уақытта қорытынды шот бойынша «Негізгі өндіріс» тікелей шығындары «А» өнімінің өндірісі 26000 теңге; «Б» өнімінің өндірісі 10 000 теңге талдау шоттарында көрсетілуі заңдылық игіліктерге сәйкесті жұмыскерлерге есептелген жалақыдан әртүрлі ұстап қалулар жүргізіледі.Оларды екі топқа: міндетті ұстап қалу мен мекеменің бастамасы бойынша ұстап қалулар деп бөлінеді. 
  Мендетті ұстап қалуға:  табыс салығы, зейнеткерлер және әлеументтік фондыларға ұстап қалулар жатады. Ұсталған сомалар белгіленген мерзімде (жалақы берген күні) бюджетке аударылады.  
Қорытындысында мекеме алдында көрсетілген сомаларды жоғары келтірілген қорлар мен бюджетке аудару жөніндегі міндет пайда болады. Осы кезде ЖШС «Рауан» шығыны артады.

    Жинақтаушы еңбекақы қорына:  
өндіріс жұмысшыларының жалақы қорынан-10 800 теңге: міндеті 10% мөлшерінде, ерікті 20% (соның ішінде «Б»-3000 теңге), «А» өнім түрі бойынша–7 800 теңге; 
қызымет көрсететін қызметкерлерге–2 850 теңге; 
басқару қызметкерлеріне–2 100 теңге, 
барлығы 15 750 теңге; 
төленетін жарна есептелінген. 
   Келесі қадам, 
Дебет шотына «Негізгі өндіріс»–10 800 теңге 
Дебет шотына «Жалпы шығындары»–2 850 теңге 
Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығындары»–2 100 теңге 
Кредит шотында «Әлеументтік сақтандыру бойынша есеп айырысу» 
– 15 750 теңге  
    Әлеументтік салық мөлшері 12%, сомасы–11025 теңге 
Әлеументтік қамтамасыз ету 1,5%, сомасы–787 теңге 50тиын 
Барлығы 11821 теңге 50 тиын 
    Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығындары»–11812 теңге 
50 тиын 
Кредит шотында «Бюджетпен есеп айырысу»–11025 теңге 
Кредит шотында «Басқада есептелген шығындары»–787 теңге  
50 тиын;

           Тікілей еңбек ақы шығындарының деңгейіне факторлы талдауға мысал келтіретін болсақ, өнімнің өзіндік құнының құрамындағы тікелей еңбек шығындары ең үлкен үлесін алады, өзіндік құнның қалыптасуына әсері бар. Жалпы тікелей еңбек ақы соммасына  тауарлы өнім өндіру көлемі оның құрылымына және жеке өнімнің шығын деңгейіне әсер етеді.

   Сонымен қатар 1 адам  сағатқа есептелген еңбек ақы  деңгейіне және еңбек сиымдылығына  байланысты болады.

    

 

 

 

Қортынды

    Курстық жұмысты  қортындылай келе мынадай тұжырымдамаға  келуге болады:өндірістік шығындар  дегеніміз- өнімдерді, тауарларды(атқарылған  жұмыс, көрсетілген қызмет) дайындауға  кеткен нақтылы және қоғамдық  еңбек шығындарының жиынтығы  деп аталады. Және әр түрлі  өндіріс саласы бойынша өнімді  өндіру үдерісінде шығындар пайда  болады, бұйымды жасау сипатына, жасалған қызметке, технология мен  еңбекті ұйымдастыруына байланысты  әр түрлі экономикалық маңызы  бар шығындардан тұрады. Сондықтан  өзінің сандық  және сапалық  жағынан әр түрлі саланың кәсіпорындарында  ғана емес, бір саланың ішіндегі  кәсіпорындарында өзіндік құн  бірдей емес. Осындай жағдайда  жоспарлау, есептеу, калькуляциялау  және өнімнің өзіндік құнын  талдаудың барлық талабына сай  келетін барлық шығындарды саралау  қажеттілігі туындап отырады. Әр  түрлі кәсіпорындарда өндірілетін  біртекті өнімдерге кеткен шығындарды  салыстыру үшін, жоспарлаудың әр  түрлі сатысында жеке түрлерінің  арасындағы шығындардың қатынасын  анықтау үшін, сонымен қатар кәсіпорын  ішіндегі есепті ендіру үшін  шығындарды саралау қажет болады.  Кәсіпорын бойынша өзіндік құнды  есептеу кезінде шығындардың  экономикалық элементтері бойынша  шығындар дегеніміз қай жерде  және не мақсатпен жұмсалғанына  байланысты болмайтын біртекті  шығындар  түрі.Саралаудың мәні- өндіріс үдерісінде кейбір шығындар  түрінің атқарымдық рөліне негізделген  экономикалық біртектілігі бойынша  сипатына шек қою болып саналады.