Korxona oborotidan olinadigan soliqlar auditi

 

 

 

 

 

 

Korxona pul mablag’larining 2010-2012-yillarda o’zgarish dinamikasini quyidagi diagrammada ko’rishimiz mumkin (4-diagramma va 4-ilova ):

 

 

5-diagramma. “Bog’izag’on” MCHJ pul mablag’larining o’zgarish dinamikasi

Pul mablag‘larini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishning asosiy maqsadi: kassadagi milliy va xorijiy valyutadagi naqd pul mablag‘lari, bankdagi hisob-kitob schyoti, valyuta schyotlari va boshqa maxsus schyotlarga doir muomalalarni auditorlik tekshiruvidan o‘tkazib, moliyaviy hisobotning «Pul mablag‘lari» bo‘limi bo‘yicha ma’lumotlarning ishonchliligi va bankdagi schyotlarda pul mablag‘larini hisobga olish uslubiyotining O‘zbekiston Respublikasida amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarga muvofiqligi to‘g‘risida xulosa shakllantirish, ular saqlanishi va ishlatilishining maqsadga muvofiqligi, samaradorligi hamda qonuniyligini ta’minlash, shuningdek hisobga olishni takomillashtirishdan iborat.

Kassani tekshirganda auditor quyidagi tartibga rioya qilishi lozim:

• kassani tekshirish, tekshirilayotgan korxona bosh buxgalteri va kassiri ishtirokida amalga oshiriladi, tekshirish paytida boshqa shaxslar qatnashishi mumkin emas;
• kassani tekshirish paytida barcha kassa muomalalari to‘xtatiladi.

Auditor bankdagi hisob-kitob schyotidan olingan pullarni to‘liq va o‘z vaqtida kirim qilinganligini tekshirishda muomalalarni o‘zaro taqqoslash usulini qo‘llaydi. Bunda № 1-jurnal orderining vedomost tomonida 5010–«Milliy valyutadagi pul mablag‘lari» schyotining debeti bo‘yicha aks ettirilgan summalarni №2-jurnal orderda aks ettirilgan. 5110–«Hisob-kitob schyoti»ning kredit oborotlari bilan solishtiriladi ular bir-biriga to‘g‘ri kelishi shart. Bundan tashqari auditor audit jarayonida korxonaning hisob –kitob schotidagi pul mablag’larini ham tekshiradi. Biz amaliyot o’tagan korxonada auditor hisob –kitob schotidagi pul mablag’larini tekshirish jarayonida korxonadagi  analitik hisob registrlari(24-ilova) va memorial orderlardagi summalarni tekshirib quyidagilarni aniqlashi mumkin:

6-jadval

“Bog’izag’on” MCHJda hisob-kitob schotidagi pul mablag’larining hisob registrlarida to’g’ri aks ettirilganligini tekshirish natijalari to’grisida ma’lumot

 

Korxona ma'lumotlari bo'yicha				Auditor ma'lumotlari
Analitik hisob-ma'lumotlari		Memorial order ma'lumotlari		Analitik hisob-ma'lumotlari		Memorial order ma'lumotlari
Kirim	Chiqim	Kirim	Chiqim	Kirim	Chiqim	Kirim	Chiqim
2111042541	2086845084	2111042541	2086845084	2111042541	2086845084	2111042541	2086845084

 

Chetlanish
Analitik hisob-ma'lumotlari		Memorial order ma'lumotlari
Kirim	Chiqim	Kirim	Chiqim
0	0	0	0

 

Auditor audit jarayonida korxonada moliyaviy hisobot ma’lumotlarining bir-biriga mosligini ham tekshiradi. Biz amaliyot o’tagan korxonada auditor audit jarayonida moliyaviy hisobot ma’lumotlarini bir-biriga mosligini tekshirganda quyidagilarni aniqlashi mumkin.

 

 

«BOGIZAGON» MCHJda 2014-yil dekabr oyi uchun hisoblangan aksiz solig‘i  summalari dinamikasi

5-diagramma

 

Diagrammadan ko‘rinib turibdiki, «BOGIZAGON» MCHJda 2014-yil dekabr oyi 10 kunlik oborotlar dinamikasi o‘zgaruvchan tusga ega.

Birinchi 10 kunlikda relizatsiya hajmi tushganligi sababli aksiz solig‘i summasida ham kamayish kuzatilgan.

Ikkinchi va uchinchi kunlikda esa oborot o‘sishi kuzatilgan va  bevosita aksiz solig‘i summasida ham o‘sish kuzatilgan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3  « BOGIZAGON» MCHJ da oborotdan olinadigan soliqlar

auditi va uni yaxshilash yo’llari

Korxonada ta’minotchilar bilan hisob – kitoblar №6 jurnal- orderda yuritiladi. Ushbu jurnal –orderning korxonada yuritilishi 14-ilovada keltirildi.

Korxonaning tayyor mahsulotlari vino, konyak, balsam hamda aroq va likyor mahsulotlari hisoblanadi. Korxonada tayyor mahsulotlarning sotilishi xaridorlar bilan tuzilgan shartnomalarga asosan schot- faktura, buyruq, ruxsatnoma bilan hujjatlashtiriladi.Misol uchun, korxona 2013-yil 1-martda “Kattaqo’rg’on sharob savdo” ixtisoslashtirilgan baza-unitar korxonasiga turli assortimentdagi konyak mahsulotlarini xaridor korxona tomonidan berilgan №88 ishonchnomaga asosan kelgan Sayfiyev Xurshidga №153 sonli buyruq, №67-sonli ruxsatnoma va №67-sonli schot-fakturalarga asosan  QQS va aksiz bilan birga 31956000 so’mlik konyak mahsulotini sotgan Oborotdan olinadigan soliqlar

Korxonada tayyor mahsulotlarning ichki almashinuvi nakladnoylar bilan hujjatlashtiriladi. Misol uchun, 2013-yil 30-yanvar kuni quyish sexidan tayyor mahsulotlar omboriga №19/40 nakladnoy bilan aroq mahsulotlari kirim qilingan

Oborotdan olinadigan soliqlar auditini yaxshilash korxona uchun naf keltiradi.

Auditor bundan tashkari kuydagila rga yetibor birishi kerak:

• Oborotdan olinadigan soliqlarning stavkalarni to'g'ri kulanilayotganligini tukshiradi;
• soliqlarni hisob-kitob qilishda buxgalteriya hisobi tamoyillari, qonun hujjatlari va yo’riqnomalarning noto’g’ri qo’llanishi;
•   soliq stavkalarining noto’g’ri qo’llanilishi;
•   soliqqa tortiladigan bazaning noto’g’ri aniqlanishi;
•   penya va jarimalarning noaniq hisobga olinishi;

Kreditorlik qarzlari va butun buxgalteriya hisobotini baholashga quyidagilar ta’sir ko’rsatadi:

• soliqqa tortish bo’yicha imtiyoz olish uchun xato axborotlarni taqdim etish;
•   soliq organlariga taqdim qilinadigan ma’lumotlarning buzib ko’rsatilishi yoki yashirilishi;
•   byudjetga qarzdorliklarni aniqlashda, soliqqa tortishdan ozod etilganlar

sifatida soliqqa tortishda hisobga olinadigandaromadlarni noto’g’ri turkumlash yoki  hisob-kitob qilish;

•   soliqqa tortish bo’yicha imtiyoz olish uchun bosh va sho’’ba korxonalar

o’rtasidagi hisob-kitoblar bo’yicha hisobda qalbaki muomalalarni aks ettirish.

• Har bir soliqqa oid qonunchilik hujjatidasoliq stavkalarini qo’llash, soliq

solinadigan bazani aniqlash, soliqlarni to’lash muddatlari, hisobotlarni tayyorlash va hakazo talablar aks ettiriladi;

• Soliq majburiyatlarining noto’g’ri aniqlanishi katta moliyaviy yo’qotishlar

keltirib chiqarishini hisobga olib, auditorlar ushbu uchastkada tekshiruvlarni tashkil etish va o’tkazish texnologiyasiga alohida e’tibor berishlari lozim.

Tekshiruvlarni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur:

• byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirishga yuqori malakalimutaxassislarni jalb qilish;
• xodimlarni soliqqa tortish masalalarigaoid tezkor axborotlar va me’yoriy

hujjatlar bilan ta’minlash;

• auditorlar oddiy kundalik muammolar ustida takroran ishlamasliklari uchun, korxona ichida soliqqa tortishning dolzarb masalalariga  doir axborotlar va ishlanmalarni almashishni tashkil etish;
• mijoz tomonidan taqdim qilinadigan, soliqqa tortish masalalariga doir yozma axborotlar sifatini samarali nazorat qilish;
• korxona ichida soliq bo’yicha maslahatberish texnologiyasini barpo qilish va byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirish natijalari bo’yicha rasmiylashtirilishi lozim bo’lgan ishchi hujjatlarining maxsus shakllarini ishlab chiqish.

XULOSA VA TAKLIFLAR

 

      O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar jumladan, soliq tizimidagi  o‘zgarishlar iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy dastaklaridan biridir. Shu sababdan respublikamizda o‘ziga xos soliq siyosati ishlab chiqilgan. Unga ko‘ra soliq stavkalarini bosqichma-bosqich  tushirib borish va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini erkinlashtirishdan iboratdir.

 Xususan,  oborotdan olinadigan soliqlar stavkalarining  tushirilishi va uni hisoblash tiziming takomillashtirilishi bevosita xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar mablag‘larining ko‘proq qismini o‘z ixtiyorida qoldirish imkoniyatini bermoqda va buning natijasida  xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar soni oshib borishiga sabab bo‘lmoqda. Bu esa bevosita byudjetdagi mablag‘larning ko‘payishiga olib keladi. Bu prezidentimiz tomonidan puxta ishlab chiqilgan soliq siyosatining samarasidir.

Oxirgi yillarda soliqlar bo‘yicha ko‘p o‘zgarishlar bo‘lsada, oborotdan olinadigan soliqlar hisoboti va tuzish tartibi ham o‘zgarishsiz qoldi. Hisobotni tuzish davrlari choraklik hisobotda yuritiladi.

   Bugungi kunda, yuridik shaxslarning soliq hisobotlarini yanada ixchamlashtirish va takomillshtirish choralari ko‘rib chiqilmoqda. Shu nuqtai nazardan oborotdan olinadigan soliqlarni audit tekshuruvdan o’tkazish ehg muxim axamiyat kasb etadi.

 

Men quyidagi takliflarni berib o‘tishim mumkin:

                  

• Oborotdan olinadigan soliqlar hisobotini yillik hisobot tizimiga o‘tkazish;
• Oborotdan olinadigan solig‘i hisoboti rekzivitlarini umumlashtirish.
• Oborotdan olinadigan soliq hisobotlarini auditorlik tekshiruvidan o’tkazish;

   

Tadqiqot natijasi sifatida «BOGIZAGON» MCHJda oborotdan olinadigan soliqlar auditini yaxshilash uchun quyidagi takliflarni ko‘rib chiqish zarur:

• Birinchi navbatda auditorliktekshuruvini joriy qilish:

 

• birlamchi hujjatlarning to‘liqligini va to‘g‘ri yuritilishini ta’minlash;
• Birlamchi hujjatlarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida rasmiylashtirish;
• Hisob registrlarini hisob siyosatiga mos uzliksiz hisob tizimida yuritish;
• Hisobotlarni birlamchi hujjatlarga mosligini ta’minlash va to‘g‘ri tuzish;
• Hisobotlarni o‘z vaqtida soliq organlariga topshirish;
• Debitorlik va kreditorlik qarzlarini o‘z vaqtida undirish va to‘lash.

  Ushbu takliflar amalga oshirilishi korxonadagi hisob tizimi va bevosita moliyaviy holatini ham ancha yaxshilanishinishiga olib kelishi mumkin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

I. Me’yoriy - huquqiy hujjatlar

 

1. 1. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari

1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.–T: O‘zbekiston, 2010.-10 b.
2. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi.–T: O‘zbekiston, 2010.-126-166 modda
3. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonun. 1996 yil 30 avgust.

1.2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari

4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» gi PF-3594-sonli Farmoni. 2005 yil 11 aprel.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to‘g‘risida»gi Qarori. 2005 yil 15 iyun, № PQ-100.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko‘rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to‘g‘risida»gi Qarori, 2007 yil 4 aprel, № PQ-615.
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublika-sining 2010 yilga asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida»gi Qarori. 2009 yil 22 dekabr, № PQ-1245.
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasining 2013-yilga asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida»gi Qarori . 2012 yil 24 dekabr.

1.3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, Xalqaro tashkilotlar, O‘zbekiston Respublikasi Vazirliklari va Qo‘mitalari me’yoriy-huquqiy hujjatlari

9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Mahsulot  (ish, xizmat) larni  ishlab  chiqarish va sotish   harajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni  shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi Qarori. 1999 yil 5 fevral. 54-son.
10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshiruvlarining ahamiyatini oshirish to‘g‘risida»gi Qarori. 2000 yil 22 sentyabr, № 365.
11. O‘zbekiston  Respublikasi   Moliya   vazirining 2002 yil 27 dekabrdagi “Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to‘ldirish qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 140-son buyrug‘i. O‘zR AV tomonidan 2003 yil 24 yanvarda ro‘yxatdan o‘tkazilgan, №1209. (keyingi o‘zgarishlar bilan)
12. Soliq hisoboti shakllarini to‘ldirish bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar. T.:   “Sharq”, 2009.15-63 b.

II. Prezident Islom Karimov asarlari va so‘zlagan nutqlari

13. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. 5 - tom.-T.: O‘zbekiston, 1997. – 384 bet.
14. Karimov I.A. Mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimizning hayot darajasini yuksaltirish – barcha demokratik yangilanish va iqtisodiy islohotlarimizning pirovard maqsadidir. - T.: O‘zbekiston, NMIU, 2007. - 200 bet.
15. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch.- T.: Ma’naviyat, 2008. - 176 bet.
16. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. - T.: O‘zbekiston, 2009. - 56 bet.
17. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.-T.: O‘zbekiston, 2010.- 56 bet.
18. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. –T.:O‘zbekiston, 2010.-48 bet.
19. Karimov I.A. demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish-mamlakatimiz taraqqitining asosiy mezonidir 19-11jild.. –T.:O‘zbekiston, 2011.-48 bet.

 

 

III. Ilmiy monografiya, o‘quv qo‘llanma va darsliklar

 

20. Abdukarimov I.T. Moliyaviy hisobotni o‘qish va tahlil qilish. 2-nashri. –T: «Iqtisodiyot va huqu dunyosi» nashriyot uyi, 1999.-319 bet.
21. Abdullayev A., Qayumov I. Buxgalteriya hisobi. II nashr.–T.: Minhoj, 2002.–191 bet.
22. Babayev Yu.A. Teoriya buxgalterskogo ucheta. Uchebnik. 4-izd. - M.: TK Velbi, Prospekt, 2008. - 240 str.
23. Bayrashev A.Z.,Sultanova D.A. Vvedeniye v MSFO. T. “Professional Development”, 2009 g. 276 str.
24. Bolshoy buxgalterskiy slovar. Po red. A.N. Azriliyana. - M.: Institut novoy ekonomiki, 1999.
25. Bobojonov O., Jumaniyozov K. Moliyaviy hisob. Darslik. – T.: Moliya, 2002. - 659 bet.
26. Bobojonov O, Jumaniyozov K. Boshqaruv hisobi. Darslik.-T:O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2005
27. Buxgalterskiy uchet v zarubejnix stranax: ucheb./ Ya.V.Sokolov, F.F.Butines, L.L.Goreskaya, D.A.Pankov; otv. red. F.F.Butines. – M.: TK Velbi, Izd-vo Prospekt, 2005. - 659 str.

 

28. Tulaxodjayeva M.M. va boshqalar. Audit. II jild. - T. : NORMA, 2008yil., 46 bet.
29. Urazov K.B. Buxgalteriya hisobiva audit. O‘quv qo‘llanma. – T.: O‘qituvchi, 2004, 178-179 b.
30. Urazov K.B. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobining konseptual masalalari. Monografiya. - T.: Fan, 2005. -135b.
31. Urazov K.B., Vahidov S.V. Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari.Darslik.-T.: TDIU, 2010,-93-116 bet
32. Xoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. T.: “Yangi asr avlodi”, 2004. 273 bet
33. Sheremet A.D. Upravlencheskiy uchet.-M.:ID FBK PRESS,1999, 18-19 str
34. Sheremet A.D. Analiz i diagnostika finansovo-xozyaystvennoy    deyatelnosti predpriyatiya. Uchebnik. –M.: Infra-M, 2008. –69 str.
35. Qurbanov Z.N. Monografiya. Soliq hisobi. T. , “Fan”, 2006. 76 bet
36. Qurbonov Z.N. Soliq auditi.O‘quv qo‘llanma. – T.: Fan va texnologiya,2007, 45-bet.
37. Qudratov T. Q., Fayziyeva N. Qishloq xo‘jalik korxonalari        faoliyatining tahlili. Darslik.- Samarqand,2010.- 12-bet
38. Qodirxonov S., Mamatqulov Sh. Xitoy Xalq Respublikasida buxgalteriya hisobi, auditorligini tashkil qilish va kadrlar tayyorlash xususiyatlari. Toshkent-Andijon, 1992. 8-bet
39. Fulomova F.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o‘rganish uchun qo‘llanma. - T.: Norma MCHJ, 2009. - 495 bet.
40. Yaxyoev Q. Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti. -T.: G‘ofur G‘ulom, 2000.-41-58 betlar

IV. Ilmiy maqolalar va konferensiya tezislari

 

41. Annayev M.B. Daromadlar hisobiga doir mezonlar va tamoyillar. «O‘zbekiston: Turizm, iqtisodiyot va ekologiya» mavzusidagi ilmiy-amaliy anjuman materiallari to‘plami. Samarqand, SamISI, 2009 yil, 30-31 mart, 12-22-betlar.
42. Annayev M.B. Daromadlarni auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishda ish hajmini aniqlash. // Iqtisodiyot va ta’lim. - 2009. - № 2 - 92-95-betlar.
43. Umidbek Safarov/Soliq va bojxona xabarlari/,  № 38(946), 2012-yil 20-sentyabr, 13-bet

 

 

 

 

Internet saytlari

 

 

44. http://www.pravoteka.ru/lib/np/0038/39.html - Harakteristika nalogovoy sistemi Rossiyskoy Federatsii
45. http://www.soliq.uz/uz/regions/40/ Me’yoriy-huquqiy hujjatlar.
46. http://www.google.co.uz Oborotdan olinadigan solig‘i hisobi va auditi.
47. http://www.lex.uz
48. http://www.hisobot.uz
49. http://www.norma.uz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ILOVALAR RO’YXATI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       1 Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf yetishning yo‘llari va choralari. –Toshkent: “O‘zbekiston”, 2009, 24-bet.

 

2 O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi–Toshkent. 2007 yil 25 dekabr

3 K.Urazov. Buxgalteriya qisobi va audit. Ma’ruza matnlari to‘plami. 2-qism,

Samarqand, SamISI, 2004..