Нарықтық ортадағы кәсіпорын

 

Кәсіпорын дамуының ағымдық жоспары бір  жылға жасалады және келесі бөлімдерден  тұрады:

1. Өнім өндіру және сату;
2. Өндірістің техникалық дамуы мен ұйымдастырылуы;
3. Өндірістің экономикалық тиімділігі;
4. Капиталдық құрылыс;
5. Материалдық-техникалық қамсыздандыру;
6. Еңбек және кадрлар;
7. Өндірістің өзіндік құны, табысы, рентабельділігі;
8. Қаржылық жоспар;
9. Әлеуметтік даму;
10. Қоршаған ортаны қорғау.

           Ағымдық жоспарлаудың аяқтаушы  сатысы болып жедел-өндірістік  жоспарлау саналады, оның шеңберінде  өндірістік бағдарлама нақтыланады,  бөлімшелерге жоспарлық тапсырыстардың  уақтылы жеткізілуі қамтамасыз  етіледі.

            Жедел - өндірістік жоспарлау екі сатыда жүргізіледі:

1. Өндірістік бағдарлама негізінде біршама қысқа мерзімге жоспарлар жасалады (1 айдан 1 сағатқа дейін);

             Берілген режимнен  ауытқуларды  анықтап, жою арқылы  жоспардың  орындалуын үздіксіз есептеу  және бақылау. Оны диспетчерлеу  деп атайды.

 

4.Өндірістік бағдарлама  дайындау

 

             Өндірістік бағдарлама - кәсіпорын жоспарының маңызды бөлімі. Оның мазмұнын кәсіпорынның стратегиялық мақсаттары анықтайды.  Бастапқысында өндірістік бағдарлама натуралдық көрінісінде жасалады, артынан құндылық күйінде, сонымен бір уақытта оның еңбек көлемі, қор көлемі және тағы басқа анықталады. Салалық ерешеліктерін  ескере отырып ағымдағы стандарттарға сай келетін және өнім көлемі мен оның тұтынымдық қасиеттерін неғұрлым дәл өлшем бірліктері пайдалануы керек.

Өндірістік бағдарламаның  құндылық көрсеткіштері мыналар: тауарлық, жалпы, сатылған, таза  өнім көлемдері.

          Тауарлық өнім көлемі сатуға арналған дайын заттардың ,жартылай фабрикаттардың, сыртқа жіберуге арналған қосалқы және көмекші өндіріс өнімдерінің құнын, сырттан тапсырыстар бойынша орындалатын өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстардың құнын қамтиды.

           Сатылатын өнім көлемі жіберуге арналған және төленуге тиіс дайын өнімдер, жартылай      фабрикаттар және сыртқы тапсырыстар бойынша орындалатын өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстардың құны ретінде, бүкіл құрылымдар мен құрал-саймандарды, көліктерді , капиталдық жөндеуді де қоса анықталады.

СӨ = ТӨ+ ДӨҚб - ДӨҚа.

ДӨҚб, ДӨҚа - жыл басындағы  және жыл аяғындағы дайын өнім қалдықтары.

            Жалпы өнім көлемі белгіленгін мерзімде орындалуға тиіс жұмыстардың бүкіл көлемін қамтиды

ЖӨ = ТӨ - АӨҚб + АӨҚа

АӨҚб, АӨҚа - жыл басындағы  және жыл аяғындағы аяқталмаған  өндіріс қалдықтары.

           Таза өнім көлемі  = ТӨ - МШ - А

МШ - материалдық шығындар

А – амортизация.

 

5. Бизнес-жоспар дайындау тәртібі мен оның мазмұны.

 

Бизнес-жоспар келесі жағдайларда жасалады:

1. жаңа өндірісті ұйымдастырғанда;
2. Кәсіпорын тұрақсыздығының себептерін талдағанда;
3. Сыртқы қаржылық ресурстарды қамту қажет болғанда.

          Бизнес-жоспар - бұл кәсіпкерлік қызметтің негізгі аспекттері  суреттелетін, кәсіпкерге кездесетін басты мәселелер талданатын және оларды шешудің негізгі әдістері анықталатын құжат.

          Бизнес-жоспар еркін формада жасалады, оның құрылымы мен мазмұны  қатаң     реттелмеген, ол 6,7,12,18 және басқа да бөлімдерден  тұруы мүмкін. Ол біріншіден қаржылық-экономикалық  қызметте жеңіске жетуге бағытталған.                          Бірақ бизнес-жоспар құрған кезде келесі шарттарға көңіл бөлу керек:

1. Бизнес-жоспар кәсіпқой болу керек. Оның құрамына қарап кәсіпкердің құзыретін көруге болады. Бұл құжат тұтынушыға қарапайым, түсінікті және қол жетерлік болу керек.
2. Бизнес-жоспар бөлімдерге (тарауларға) бөліну керек. Бірінші бөлім – кәсіпкерлік қызметтің мақсаттары мен міндеттері. Адамдарды қызықтыратын бөлімдер тез табылу керек. Ақпарат қабылдану үшін кестелерді, диаграммаларды, сызбаларды қолдану керек.
3. Бизнес-жоспар объективті бағалануы керек. Бұл оны еңбек ұжымының барлық мүшелерімен таныстыру, барлық есептеулерді бас бухгалтер мұқият тексеру және бизнес-жоспар бойынша тәуелсіз аудитордың қорытындысы.
4. Бизнес-жоспардың тартылуын бақылау керек, өйткені онда бизнес туралы құпия ақпарат бар, әр данасын нөмерлеу керек.

Біздің ойымызша құрамы және мазмұны бойынша оңтайлы бизнес-жоспар 7 бөлімнен тұру керек:

1. Кәсіпкерлік шартының мақсаттары мен міндеттері.
2. Бизнес-жоспардың негізгі параметрлері және көрсеткіштері, толықтырылған резюме.
3. Тұтынушыға ұсынылатын өнімнің, қызметтің, тауардың сипаттамасы.
4. Сату, нарығының, сұраныстың, сату көлемінің конъюктурасын бағалау және талдау.
5. Қызмет жоспары (бағдарламасы) және ұйымдастырушылық шаралар.
6. Келісім шартты ресурстық қамтамасыз ету.

Келісім шарттың (жобаның) тиімділігі

 

Қолданылатын  әдебиеттер

 

1. Экономика предприятия. Под ред. О.Н.Волкова. Учебник, М.: ИНФРА-М, 1997 г
2. Экономика предприятия. Под.ред. В.П. Грузинова. М.: Банки и биржи, 1998.
3. Экономика предприятия. Учебник для вузов. Под.ред. А.И. Руденко, Минск,1995.
4. Экономика предприятия. Учебник для вузов. Под.ред. В.Я. Горфинкеля. М.: 1997.
5. Экономика предприятия. Учебник. Под ред. О.И. Волков, О.В.Девяткин. М.: ИНФРА-М, 2002, 600 с.
6. Насырова Г.А. Экономика предприятия: Учеб. пос. Караганда: Изд-во КарГУ, 2005. 120 с.
7. Закон РК «Об акционерных обществах» от 13 мая 2003г.
8. О государственной поддержке малого предпринимательства, об индивидуальном предпринимательстве: нормативно-правовые акты Республики Казахстан. – Алматы, 1997.
9. Предпринимательство и право: сборник нормативных актов. А.И. Худяков. Алматы,1996.
10. Экономика предприятия. Учебник под  ред. Н.А. Сафронова. М.:Юрист, 2000, 581 с.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 тақырып   Өндірістің  және өндірістік құрылымның түсінігі, түрлері

ЖОСПАР

1. Өндіріс факторлары олардың қатынасы. Өндірістік функция
2. Өндіріс түрлері және оны ұйымдастыру тәсілдері.
3. Өндірістің және өндірістік құрылымның түсінігі

 

1. Өндірістің және  өндірістік құрылымның түсінігі

 

Өндіріс дегеніміз қоғамның дамуына және өмір сүруіне қажет материалдық және материалдық емес игілікті өндіру процессі. Өндіріс бұл пайдалыны өндіру. өндірістің құрамы еңбек қызметін анықтайды. Еңбек қызметі үш сәтті анықтайды:

• еңбек және мақсатты қызмет;
• еңбек заты мақсатты қызмет бағытталған зат;
• еңбек құралы- еңбек заты осы заттың көмегімен құрылады.

Кәсіпорын өндірістік және өндірістік емес бөлімдерден тұрады: цехтар, участоктар, қызмет ету шаруашылықтары, басқару органдары, жұмыскерлердің олардың жанұя мүшелерінің қажеттіліктерін  қанағаттандыратын ұйымдар мен  мекемелер.

Жалпы және өндірістік құрылымы айырады.

Жалпы құрылым - өндірісті басқаратын және қызмет ететін өндірістік бөлім.

Өндірістік  құрылым - өнім, қосалқы бөлшектер, материалдар өндірілетін, тексерілетін сыналатын, энергия өндірілетін лабараториялар, участкалар, цехтар. өндірістік құрылым кәсіпорын экономикасына, еңбек өнімділігінің деңгейін, ресурстарды қолданудың тиімділігін анықтай отырып тікелей әсер етеді.

Кәсіпорынның басты құрылымдық бөлімі болып цех табылады. Бұл  әкімшілік және территориялды дәйектелген  бөлім, онда өнім өндіріледі (н/е оның бір бөлігі) немесе өндіріс процессінің  нақты бөлімі орындалады. Кейбір кәсіпорындар цехсыз құрылымы бар, олар кішкене бөлімшелерден  тұрады.

Цехтарды  бірнеше топтарға бөлуге болады:

• Негізгі, сатуға арналған өнімді дайындау операцияларымен айналысады (дайындау, өңдеу, жинау, сынау);
• Қосымша, негізгі цехқа қажетті құралдармен қамтамасыз етеді, техникалық қызмет көрсетеді және құрылғыларды жөндейді;
• Жанама, негізгі өндірістің қалдықтары қайта өңделеді және қолданылады;
• Қосалқы, өнімді орауға ыдыс дайындайды, оны орайды және жөнелтеді.

Цехтардың ішкі өндірістік құрылымы бар, олар жұмыс орны, участкелер.

Жұмыс орны – жұмыскер немесе жұмысшы тобы өнім өндіру бойынша жеке операциялар жасайтын немесе өндіріске қызмет ететін қажетті құрылғылары бар өндіріс алаңының бір бөлігі. Жұмыс орнының саны және тізімі өндірістің технологиялық көлемімен, еңбек сыйымдылықпен анықталады. Жұмыс орны қарапайым, ұжымдық және көп станокты болады.

Участок - өндіріс процессінің дәйектелген бөлімі жүзеге асырылатын жұмыс орнының жинақталған жері.

Зауыт ішіндегі мамандану түріне байланысты өндірістік құрылымның 3 түрі бар: заттық, технологиялық, аралас.

Заттық құрылымда цехтар мен участкалар нақты өнім дайындау сипаты бойынша құрылады.

Технологиялық құрылымда цехтар дәйектелген технологиялық процесстерді орындаумен маманданады.

Аралас құрылым бір кәсіпорын цехтары мен участкаларында заттай және технологиялық белгілері бойынша ұйымдастырылумен сипатталады.

Кәсіпорынның өндірістік құрылымы кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасының өзгерістер динамикасын  сай жетілдіріп отыруы керек.

 

2. Өндіріс түрлері және оны ұйымдастыру тәсілдері.

 

Өндіріс түрі болып өндірістің барлық техникалық деңгейінің және ұйымдастыру  ерекшелігінің кещендік сипаттамасы  табылады. Өндіріс түріне  мамандандыру деңгейі, өндіріс масштабы, өндіріліп  жатқан өнімнің тұрақтылығы және күрделігі сияқты факторлар әсер етеді.

Өндірістің  негізгі үш түрі бар:

Жекеше  өндіріс – бұл тұтынылымы шектелген, тұрақты емес номенклатурада әр –түрлі өнімді даналап шығару. Бұл жағдайда басқарудың көп бөлігі өндірістік бөлімге беріледі.

Сериялық  өндіріс – кең тарған бір түрлі тауар номенклатурасын бір уақытта сериямен шығару, оны өндіру біраз уақытта жүреді. Серия деп өндіріске партиямен бір уақытта немесе кезекпен, жоспарлы кезең ағымында үздіксіз жіберілетін конструктивті бірдей тауарларды шығару. Өнім санына қарай серия шағын сериялы, орташа сериялы, ірі сериялы өндіріс болып бөлінеді. Сериялық өндірісте партия мөлшері ұйымдастыру құрылымына үлкен әсер етеді; шағын сериялы өндірісті ұйымдастыру жекеше өндірістің ұйымдастыру құрылымына сәйкес, ал ірі сериялы өндіріс массалыққа жақын.

Массалық  өндіріс – шектелген бір түрлі өнім номенклатурасын үлкен көлемде ұзақ мерзімде үздіксіз өндірумен сипатталады. Массалық өндіріс үшін жалпы жұмысшылар санында мамандар саны аз болуы тән, яғни құрылымдық бөлімдер саны аз, ол басқару функциясын орталықтандыруға әкеледі.

Өндіріске ұйымдастырудың үш әдісі тән: жекеше – ұйымдастырудың жеке әдісі, сериялы – партиялық әдіс, массалық - ұйымдастырудың потоктық әдісі.

Жеке әдіске өндіріс циклінің үлкен еңбек сыйымдылығы және ұзақтылығы, операцияны бір жұмыс  орнына тұрақты бекітудің мүмкін еместігі, бір тпті процесстердің  жоқтығы, қол жұмысының үлкен  үлес салмағы, нормалаудың әдістерін  ірілеті, құрылғылардың, жоғары маманданған  жұмыскерлердің тұрып қалуы тән.

Партиялық әдіс өндіріске  детальдарды арнаулы дайындалған  кесте бойынша жіберумен, әр жұмыс  орнына бірнеше операцияларды бекітумен, құрылғы жұмысында оның сынуына  байланысты кезеңдік тоқтаулармен, үлкен  көлемде қойма қажет ететін аяқталмаған  өндірістің үлкен көлемімен ерекшеленеді.

Потоктық әдіс операциялардың қиыңдығына байланысты өндіріс процессін  бөлумен, операцияларды бір нақты  жұмыс орнына тіркеумен сипатталады.

 

 

3. Өндіріс факторлары олардың қатынасы. Өндірістік функция

 

Өндіріс процессін жүзеге асыру үшін өндірістің келесі факторлары қолданылады: еңбек, жер, капитал.

Еңбек – адамның мақсатты қызметі. Ол келесі түрлерге бөлінеді: