Сродкі паэтычнага сінтаксісу і іх роля ў тэкстах пісьменніка

Рэферат

 

 

Курсавая работа мае 41 старонку. Выкарыстана 26 крыніц. Аб’ектам даследавання з’яўляецца творчасць  Міхася Башлакова, а іменна яе ідэйна-вобразны свет. Былі выяўлены асноўныя ідэі, матывы і вобразы яго паэзіі. Увага  была скіравана таксама і на ўжыванне паэтам мастацкіх сродкаў. Даволі часта выкарыстоўваліся эпітэты, параўнанні, метафары, крыху менш – метанімія, гіпербала, перыфраза. Спыніліся таксама і на паэтычным сінтаксісе. Адзначылі цікавыя выпадкі ўжывання антытэзы, ампліфікацыі, анафары, падваення.

Мэта курсавой работы – сцверджанне глыбіні, значнасці  мастацкіх пошукаў М.Башлакова, непаўторнасці  яго паэтычнага свету.

Задачы курсавой работы:

1. Даследаванне творчасці Міхася Башлакова. 
2. Асэнсаванне крытычнай літаратуры па тэме.
3. Аналіз вершаваных радкоў Міхася Башлакова.
4. Асэнсаванне ролі творчасці паэта ў сучаснай беларускай літаратуры.

Метады даследавання:

1. Аналітычны
2. Сістэмны
3. Параўнальна-тыпалагічны

Крытычная значнасць  атрыманых вынікаў: вынікі работы могуць быць выкарыстаны ў працэсе далейшага  вывучэння творчасці Міхася Башлакова ў беларускай літаратуры, пры выкладанні літаратуры ў ВНУ і школе, пры напісанні курсавых і дыпломных работ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Змест

 

Уводзіны 3

1 Асноўныя ідэі, матывы  і вобразы паэзіі Міхася Башлакова 5

1.1 Грамадзянска-патрыятычная скіраванасць лірыкі творцы 5

1.2 Вобраз маці ў  вершах аўтара 10

1.3 Пейзажная лірыка  ў творчасці паэта 12

2 Мастацкія сродкі  і адметнасці іх увасаблення  ў паэтычнай сістэме аўтара 15

2.1 Простыя тропы 17

2.1.1 Месца параўнання  ў паэзіі Міхася Башлакова 17

2.1.2 Эпітэт 21

2.2 Складаныя тропы  ў лірыцы Міхася Башлакова 24

2.2.1 Метафара 24

2.2.2 Адухаўленне. Персаніфікацыя 26

2.2.3 Метанімія ў творчасці  Міхася Башлакова 28

2.2.4 Перыфраза ў вершаваных  радках Міхася Башлакова 29

2.2.5 Роля гіпербалы ў творах паэта 30

3 Сродкі паэтычнага  сінтаксісу і іх роля ў тэкстах  пісьменніка 32

3.1 Ампліфікацыя 32

3.2 Анафара  33

3.3 Падваенне ў творах  паэта 34

3.4 Кальцо 36

3.5 Антытэза як актыўны  спосаб увасаблення парадаксальнасці  аўтарскай думкі 37

Заключэнне 39

Спіс выкарыстаных крыніц 40

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уводзіны

 

 

На працягу ўсёй сваёй  гісторыі беларуская літаратура была голасам народа, люстрам яго жыцця, выразнікам імкненняў і спадзяванняў, мастацка-эстэтычнага самавыяўлення. Яна пранесла праз стагоддзі самыя запаветныя думкі і пачуцці народа, яго непахіснае імкненне да свабоды і шчасця. Развіваючыся ў няпростых, часта вельмі неспрыяльных умовах, яна захавала вернасць высокім ідэалам, настойліва прапагандавала ідэі сацыяльнай справядлівасці, патрыятызму, павагі да іншых народаў.

Амаль тысячагадовы, а  калі мець на ўвазе і фальклорныя, вусна-паэтычныя формы бытавання  мастацкага слова, то і больш доўгі  перыяд развіцця творчасці ў слове  выяўляе неаспрэчную здольнасць беларускага народа тварыць сваю арыгінальную духоўную, мастацкую культуру, сведчыць пра яго таленавітасць, паэтычнасць яго светаадчування.

З кожным годам зменьваецца  кола беларускіх пісьменнікаў. Адны сталеюць, пакідаюць нас, на змену ім прыходзяць новыя імёны. Адным з сучасных беларускіх паэтаў з’яўляецца Міхась Захаравіч Башлакоў.

Міхась Захаравіч Башлакоў нарадзіўся на Гомельшчыне – адным  з самых прыгожых і паэтычных  куткоў Беларусі. Пасля заканчэння Гомельскага дзяржаўнага універсітэта доўгі час настаўнічаў. Цяпер  працуе ў Дзяржаўным камітэце Рэспублікі Беларусь па друку. М.Башлакоў з’яўляецца аўтарам кніг паэзіі “Касавіца”(1979), “Начны паром”(1987), “Дні мае залатыя”(1993), “Як слёзы горкія Айчыны”(1999), “Матчыны грыбы перабіраю”(2000), “Пяро зязюлі падніму”(2001), “Палын.Чарнобыль”(2005). Разам з Міхасём Барздыка выдаў у 2004 годзе кнігу “Нетры”, якая на Франкфурцкім кніжным кірмашы – 2005 увайшла ў лік ста лепшых кніг свету.

Паэзіі М.Башлакова  характэрны панарамнасць, поліфанія, тонкі  лірызм, шчымлівая і задумлівая інтанацыя, выключная эмацыянальнасць, шчырасць і адкрытасць. На вершы паэта напісаны музычныя творы.

Мэта курсавой работы – сцверджанне глыбіні, значнасці  мастацкіх пошукаў М.Башлакова, непаўторнасці  яго паэтычнага свету.

Задачамі курсавой работы з’яўляюцца даследаванне творчасці М.Башлакова, асэнсаванне крытычнай літаратуры па тэме, аналіз вершаваных радкоў паэта. У рабоце звернем увагу на ідэйна-вобразны свет яго паэзіі. Засяродзімся на праблемах, ідэях, матывах яго творчасці. Вялікая ўвага будзе скіравана на вобразны свет вершаў паэта, таму што кожны лірычны твор - гэта мысленне вобразамі, якое выражаецца пры дапамозе тропаў. Ідэал кожнага літаратурнага твора - вобразна-мастацкая мова. Менавіта яна выяўляе спецыфіку мастацкіх твораў, з'яўляецца важным канструктыўным элементам арганізацыі тэксту, адрознівае паэзію ад навуковых твораў, дакументаў канцылярскай перапіскі. Як сродак моўнай вобразнасці тропы ў вершах з'яўляюцца найбольш пашыранымі. Праблема выкарыстання тропаў у мове паэзіі да гэтага часу не даследавалася ні ў лінгвістыцы, ні ў літаратуразнаўстве. Праўда, такія даследчыкі як Бузук Н.П., Вольф А.Б., Гаўрош Н.В., Дзянісаў У.С. і іншыя заўсёды падкрэслівалі значнасць найважнейшых мастацка-выяўленчых сродкаў, базавых кампанентаў вобразатворчасці, тых мікраэлементаў, якія вызначалі ступень яе мастацкасці. Аднак, па сутнасці, вывучэнне абмяжоўвалася простай канстатацыяй, агульнымі назіраннямі ці вельмі прыблізнымі высновамі. Не ажыццяўлялася тыпалогія тропаў, фігур, што выкарыстоўваліся ў паэтычнай спадчыне Беларусі ХІХ-ХХ стст., іх канкрэтная семантычная і функцыянальная разнастайнасць, ступень іх кантэкстуальнай дастасаванасці, унутранай будовы, лагічнай завершанасці і цэласнасці.

Крыху ўвагі звернем  на сродкі паэтычнага сінтаксісу, таму што яны з’яўляюцца неабходнай арганізуючай часткай структуры любога мастацкага тэксту. Сродкі сінтаксісу, якія дапамагаюць стварэнню пэўнага мастацка-вобразнага ўражання, па-рознаму ў кожнага з паэтаў удзельнічаюць у абмалёўцы названых аб’ектаў. Можна, такім чынам, гаварыць аб індывідуальна-аўтарскай характарыстыцы выкарыстання выяўленчых магчымасцей сінтаксічных сродкаў. Пры гэтым індывідуальнае нельга зводзіць толькі да адхіленняў ад агульнага. Індывідуальнае часцей за ўсё праходзіць скрозь прызму самой катэгорыі агульнага: амаль усякі выдатны пісьменнік індывідуальна выкарыстоўвае ўсе сродкі мовы, якія самі па сабе з’яўляюцца агульным набыткам людзей, якія размаўляюць на гэтай жа мове.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Асноўныя  ідэі, матывы і вобразы паэзіі  Міхася Башлакова

 

 

М.Башлакоў – паэт-лірык. Яго вершы кранаюць чытача высокім пафасам, праўдзівасцю мастацкіх абагульненняў, глыбінёй і шчырасцю лірычных перажыванняў; западаюць у душу, становяцца спадарожнікамі на ўсё жыццё.

Лірыка М.Башлакова  тэматычна багатая і разнастайная. Яна ахоплівае сабою жыццё, працу, побыт, абрады і звычаі народа, свет прыроды, пачуцці чалавека.

Грамадзянска-патрыятычная лірыка М.Башлакова пранізана болем  за лёс народа і роднай зямлі. Аўтар  вельмі перажывае за тое, што беларускі  народ адракаецца ад сваёй мовы, топіць сваю Радзіму ў “гарэлкавай скрусе”.Да грамадзянска-патрыятычнай лірыкі адносім таксама і вершы пра Чарнобыль. Па той прычыне, што М.Башлакоў быў удзельнікам ліквідацыі аварыі на ЧАЭС, шмат яго вершаў было скіравана на адлюстраванне чарнобыльскай трагедыі і яе вынікаў. Паэта ў першую чаргу хвалюе лёс беларусаў пасля чарнобыльскай катастрофы.

Шмат сваіх вершаў М.Башлакоў прысвячае маці – самаму дарагому чалавеку. Вобраз маці ўвабраў  у сябе самае дарагое і запаветнае, ён ўвасабляе самае светлае, добрае, што існуе ў жыцці чалавека.

Не малое месца ў  лірыцы паэта адводзіцца і пейзажным  вершам. З замілаваннем і любоўю аўтар падае пейзажы родных мясцін. Часта ў вершах творцы любоў да прыроды зліваецца з пачуццём любові да Радзімы.

Такім чынам, такі шырокі абсяг лірычных перажыванняў паэта, і гэта пераважна грамадзянскія перажыванні, звернутыя да душы народа.

 

 

 

1.1 Грамадзянска-патрыятычная скіраванасць лірыкі творцы

 

 

Лірыка М.Башлакова  адухоўлена глыбокім пачуццём любові да Радзімы, непахіснай верай у яе шчасце. Аўтар моцна адчувае сваю еднасць з роднай зямлёй, яе гісторыяй, традыцыямі, мовай, нацыянальнай культурай. Бацькаўшчына – самае дарагое ў яго жыцці. З ёю звязаны ўсе надзеі паэта, ён сам адчувае сябе яе неадлучнай часцінай:

“Вандроўнік”

 Ад Радзімы,

Якой ні была б,

Не адракуся ніколі я… (1, с.55)

У вершы “Пачні адраджэнне”  паэт глыбока перажывае за будучыню Беларусі. Ён гаворыць, што згубіў беларускі  народ свае звычаі, песні. Паэт параўноўвае  людзей з дрэвамі: так як дрэвы  не могуць жыць без каранёў, так і народ без сваёй даўніны:

“Пачні адраджэнне”

 Ні звычаяў даўніх, ні песень далёкіх.

Няма ўжо ў народзе  тых моцных асноў.

Не можа жыць дрэва  без каранёў.

Знікае рака, калі нішчаць  вытокі… (1, с.63)

У гэтым вершы М.Башлакоў узнімае і праблему п’янства на Беларусі:

“Пачні адраджэнне”

 Цябе ўтапілі ў гарэлкавай скрусе.

Жывеш, як апошні жабрак на Русі. (1, с.63)

Галоўная думка верша  такая: пакуль жыве мова – жыве народ, бо мова – ёсць выяўленне духоўнасці народа, яго сілы і непераможнасці. У канцы верша мы чуем заклік паэта да адраджэння Айчыны праз родную мову – неацэнны духоўны скарб народа:

“Пачні адраджэнне”

 Пачні адраджэнне  славянскай душы

З глытка хоць гаючага  роднага слова… (1, с.63)

Любоў да Радзімы з  маленства напаўняе глыбокім сэнсам чалавечае жыццё, і трэба даражыць гэтым пачуццям, быць адданым яму. Не на чужым, далёкім полі, а на роднай зямлі, дзе нарадзіўся і вырас, заклікае паэт шукаць шчасце-долю і зберагчы родную зямлю для сваіх паслядоўнікаў:

“Не будзьце раўнадушнымі ніколі”

 Не забывайце матчыных вы слоў.

Айчыну зберажыце для  сыноў… (1, с.76)

Выдатным узорам патрыятычнай лірыкі М.Башлакова з’яўляецца верш “Размова з Янкам Купалам”. У  ім выказана шчырае, сардэчнае пачуццё  любові да роднай мовы. Лірычнае перажыванне  гучыць як споведзь. Яно раскрываецца ў форме размовы паэта з Янкам Купалам. Міхась Башлакоў параўноўвае сучасны стан беларускай мовы з тым станам, калі жыў Янка Купала. М.Башлакоў, як і некалі Іван Дамінікавіч у сваім зборніку вершаў “Жалейка”, гаворыць аб заняпадзе роднай мовы:

“Размова з Янкам Купалам”

 Усё паўтараецца…

Чуеце,

Там дзесь

Далёка-далёка

Ваша жалейка плача?

Божа высокі,

Божа высокі,

Мы звар’яцелі, няйначай…

Што ж мы кідаемся

Матчынай мовай,

Нібы апошнія грэшнікі?... (1, с.65-66)

Але у сучасным грамадстве беларускую мову ўлады не забараняюць, ад яе адракаюцца самі людзі, яе саромяюцца. Аднак М.Башлакоў у канцы верша “Размова з Янкам Купалам” усё ж гаворыць аб тым, што родная мова – гэта “светлы раўчук” і спадзяецца на тое, што яна пракладзе сабе шлях у будучыню:

“Размова з Янкам Купалам”

 …Уецца, струменіцца

Звонкай падковай

Светлы раўчук

Між алешніку… (1, с.66)

Тэма роднай мовы, яе лёсу, і будучыні, бадай, адна з самых хвалюючых на працягу ўсёй творчасці М.Башлакова. Гэта абумоўлена тым, што для кожнага сапраўднага беларуса, мова – найсвяцейшая з усяго святога, а М.Башлакоў з’яўляецца сапраўдным беларусам. Верш М.Башлакова “Жменька сцёртых і выцвілых слоў” – адзін з многіх яго вершаў аб заняпадзе роднай мовы. Паэт нібы накіроўвае чытача да гісторыі для таго, каб ён ўзгадаў пра тых дзеячах, якія змагаліся за адраджэнне беларускай мовы. Гэтых людзей зараз няма, з імі памірае і наша мова.

“Жменька сцёртых  і выцвілых слоў”

 Колькі іх –  і вялікіх, і слынных,

Колькі верных дачок  і сыноў

Тут ляжаць, на пагостах Айчыны,

З жменькай сцёртых і выцвілых слоў.

Тут ляжыць беларуская мова…

Той, хто ведаў –  няма даўно…

А жывыя?..

Што ім да слова?

Ім, як мёртвым, усё адно… (1, с.64)

Даследуючы творчасць  М.Башлакова мы заўважаем, што ён вельмі любіць сваю малую Радзіму. Месца  дзе ён нарадзіўся і вырас – Палессе. У многіх вершах паэт узнёсла паведамляе аб сваёй Бацькаўшчыне, ён захапляецца ёю. У вершы “Дзяўчынка з вядзерцам духмяных суніц” аўтар гаворыць аб тым, што ён ніколі не забудзе Палессе. М.Башлакоў нават у простых рэчах знаходзіць напамін аб дзіцячых гадах. Яго сэрца імкнецца ў родную вёску:

“Дзяўчынка з вядзерцам  духмяных суніц”

 Там сцежкі мае  зараслі ўсе травою,

Слядоў не відаць за густой лебядою.

Паехаць бы зноўку, хоць трохі пабыць…

Дзяўчынка з вядзерцам  духмяных суніц. (1, с.4)

Любоў да Бацькаўшчыны – самае высокае і дарагое пачуццё – становіцца глыбокім лірычным перажываннем паэта. Яно напаўняе змест верша. Успамін аб роднай, любай з маленства зямлі выклікае радасць. Такім чынам паэт нібы пабыў у роднай вёсцы:

“Дзяўчынка з вядзерцам духмяных суніц”

 Нібы адбылося з  мінулым спатканне.

Гляджу на дзяўчынку  з замілаваннем.

Яна ж чырванее, яна  ўся гарыць,

Дзяўчынка з вядзерцам  духмяных суніц… (1, с.4)

Верш гучыць урачыста, перадаючы нам настрой аўтара. Мы амаль фізічна адчуваем пах  гэтых суніц, нібы бачым дзяўчынку з вядзерцам перад сабою.

Вельмі ўражвае сваім  зместам верш М.Башлакова “Асенні  цягнік”. Гэты твор прысвячае паэт сыну Андрэю. На мой погляд верш “Асенні  цягнік” адносіцца да грамадзянска-патрыятычнай лірыкі з элементамі філасофскага роздуму аб сэнсе жыцця. У ім гаворыцца аб любові да родных мясцін, а менавіта да вёскі Церуха. Верш гучыць з пачуццём жальбы і смутку па днях маленства. Гэта надае яму выразнасць: