Автоцистерна

        Автомобиль бетон тасығыштың циклінің ұзақтығы мына формуламен анықталады:

                                                                           (1.2)

мұндағы - қоспа тасымалдау қашықтығы, км; және - бетон тасығыштың жүктелген және жүксіз жағдайларындағы қозғалыс жылдамдығы; - құрғақ құрастырушылармен барабанды тиеу ұзақтығы, мин;         және -

түсіру және жуу операцияларының ұзақтығы, мин.

 

         1.8.Ауыл шаруашылығының жүктерін тасуға арналған автомобиль              цистерналары

       Бұл топтағы автомобиль - цистерналарға сүт, сұйық минералды тыңайтқыштар мен сусымалы ауыл шаруашылығының жүктерін тасуға арналған автомобиль – цистерналар жатады.

      Сүт тасуға арналған автомобиль - цистерналар тот баспайтын болаттардан немесе алюминий қорытпаларынан пісіріліп жасалған цистерналардан тұрады. Жууды жеңілдету үшін цистернаның ішкі бұрыштарын дөңгелектейді, ал бетін өте жоғары ажарлайды. Сүт шайқалуын азайту үшін цистерна ішін бірнеше бөліктерге бөледі. Сүт сақталуын қамтамасыз ету үшін қалыңдығы 50...100 мм болатын жылулық жекелегіш қойылған (пенопласт, пенополиуретан). Сүт тасуға арналған цистерналардың көрсетілуі – АЦПТ.

       Сұйық минералды тыңайтқыштар тасуға арналған автомобиль - цистерналарды (аммиак суы, сұйық азот және фосфор кіретін комплексті тыңайтқыштар) тот баспайтын болаттар мен стеклопластиктен жасайды. Цистерналарды бұл жүктерді тасығанда және сақтағанда автомобильдермен бірге, ал тыңайтқыштарды топыраққа шашқанда тракторлармен бірге қолданады.

  Цистерналар тұрақты диаметрлі, көтеретін құрылысты, жантайтылған болады. Цистернадан жүкті тезірек түсіру үшін оны 40...50^о бұрышқа көтеретін гидравликалық цилиндрлер қойылған.

Цистерна  хоппер тәрізді болады, жүк гравитациялық  әдіспен түсіріледі немесе өнім үстіне ауа қысымын келтіру арқылы жүк  түсірілуі мүмкін. Хоппер конусты  төменгі бөлігінде пневмо цилиндр  көмегімен ашылады      

       Сұйық минералды тыңайтқыштар тасуға арналған автомобиль - цистерналарды (аммиак суы, сұйық азот және фосфор кіретін комплексті тыңайтқыштар) тот баспайтын болаттар мен стеклопластиктен жасайды. Цистерналарды бұл жүктерді тасығанда және сақтағанда автомобильдермен бірге, ал тыңайтқыштарды топыраққа шашқанда тракторлармен бірге қолданады.

Сусымалы ауыл шаруашылығының жүктерін тасуға арналған автомобиль - цистерналарды минералды түйіршіктелген немесе ұнтақ тыңайтқыштарды, кешенді жем тасығанда пайдаланады (8-сурет).

1-қуысты поршень; 2-цилиндр; 3-саптама

8-сурет. Пнематикалық түсіретін  қондырғысы бар жем тасуға  арналған цистерна

 

 

        1.9.Автомобиль - цистерналардың орнықтылығы

       Автомобиль-цистерналардың бүйірлік аударылу ықтималдылығы көліктік негіздің ізі мен ауырлық центр биіктігінің ара қатынасына тәуелді болады. Ол аударылуға қарсы көлденең орнықтылық коэффициентімен бағаланады. Көлденең орнықтылық коэффициент жолдың шектік көлденең еңісінің бұрышының тангенсіне тең болады. Егер ауырлық центрінің проекциясының нүктесі тіреніш ауданының шетіне шықса, аударылу орын алады. Көлденең орнықтылық коэффициенті мына формуламен анықталады:

                                                                                         (1.3)

мұндағы - жолдың көлденең еңісінің бұрышы; - із ені, м; - автомобиль - цистернаның ауырлық центрінің биіктігі, м.

        Ауырлық центрдің биіктігі дәл геометриялық көрсеткіш бола алмайды. Есептеулерде оның шамасы көліктік негіздің аспасы мен шиналарының серпімді қасиеттері нәтижесінде пайда болатын бүйірлік жантаю ескеріле отырып қабылданады.

         Қозғалыс кезіндегі автомобиль - цистернаның орнықтылығының жойылуын ауырлық центріндегі көлденең үдеу бойынша анықтайды:

                                                                                               (1.4)

мұндағы - еркін түсу үдеуі.

Сонымен Статикалық орнықтылық бұрышы автомобиль - цистернаның динамикалық  орнықтылығын сипаттайтын, оның аударылуға қарсылық қабілеті ретінде қабылдауға болады.

         Қазіргі кезеңде автомобиль - цистерналардың негізі ретінде пайдаланатын жүктік автомобильдер үшін: = 42…50 км/сағ жылдамдықта = 25 м радиус бойынша қозғалғанда = 0,4…0,56 м/с², ал = 0,6…0,9.

         Бүйірлік қысым әсер еткенде автомобиль - цистернаның орнықтылығын анықтау

        Бүйірлік қысым әсер еткенде орнықтылық шарты болып моменттердің теңдігі табылады, яғни аударатын момент және орнықтылық момент .

       Аударатын момент (Нм) мына формуламен анықталады:

                                                                                (1.5)

мұндағы - бүйір бетке әсер ететін қысым, Па; - бүйір беттің ауданы, м²; - бүйір беттің келтірілген ауырлық центрінің биіктігі, м.

        Автомобиль - цистернаның орнықтылық моменті (Нм) мына формуламен анықталады:

                                                                            (1.6)

мұндағы және - цистерна мен жүктің массалары, кг.

Автомобиль-цистерна = 0,03 МПа   болғанда   орнықтылығын  сақтаса, онда

орнықтылық  жеткілікті деп есептелінеді.

        Автомобиль - цистерналардың басқа автомобильдермен салыстырғанда жиі көлденең аударылуының негізгі себептерінің біреуі болып цистерна жарым-жартылай толтырылғанда оның ішіндегі сұйықтың шайқалуы табылады. Сұйықтың шайқалуы цистернаның пішініне, оның жабдықтары мен ішіндегі қалқаларына (толқын кескіштерге), сұйық пен шассидің сипаттамаларына, автомобиль қозғалысы түріне және басқа факторларға байланысты болады.

        Зерттеулер көрсеткеніндей, төрт бұрышты цистернаның орнықтылығы ішіндегі сұйық шайқалуы әсер еткенде мейлінше төмендейді. Дөңгелек және эллипс тәрізді цистерналардың орнықтылығы біраз жақсылау болады. Автомобиль - цистернаның орнықтылығының ең үлкен төмендеуі маневр кезінде сыртқы түрткінің өзіндік жиілігі мен цистернадағы сұйықтың көлденең тербелістерінің өзіндік жиілігі бірге түскенде орын алады. 

        Автомобиль - цистернаның көлденең орнықтылығын жоғарылатуға арналған ең тиімді шешім ретінде цистерна ішіне вертикаль қалқалар қойылуын келтіруге болады.

        Автомобиль - цистерналардың аударылуға қарсы көлденең орнықтылығының есебін цистерна толық толтырылғанда жүргізеді. Автомобильдің көлденең орнықтылығының цистерна жарым-жартылай толтырылғанда сұйықтың шайқалуы мен динамикалық дүмпуі болуына байланысты төмендеуін жорамалдық көлденең орнықтылық коэффициентті 20% үлкейту арқылы ескереді.

 

         1.10.Мұнай өнімдеріне арналған автоцистернаның негізгі физика    химиялық қасиеттері.

        Мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған автоцистерналар жанармай тасымалдауға арналған.МЕСТ –те жиырмаға жуық олардың физика-химиялық қасиеттерін сиппаттайтын көрсеткіштер көрсетілген.Құрылғыға әсер ететін көрсеткіштер автоцистерналарға техникалық қызмет көрсету және пайдалануы,сонымен қатар мұнай өнімдерін қоймада сақтауға және тасымалдауын ескерген жөн. Автомобиль цистерналарын арнайы газ өтетін колонкалар арқылы сұйытылған газбен толтырылады және булы фазамен ілмектік арматура,манометр,амозапорлы жылдам клапандар,үрленетін свечалар,қорғаныс қабаты,және жерге қондырғыш орнатылады. Колонкалар арасы сұйытылған газдарды сақтайтын резервуарлардан  жер бетінен 30м қашықтықта,ал жер астынан 20 м қашықтықта жәнеде автомобильдер өтетін жолдардан 1 м қашықтықта орналасуы қажет.Автомобиль цистерналарын дайындау ГОСТ 6030-63 енгізбестен бұрын немесе 5000л кем емес сыйымдылық қалқа орнатылады,ол жедел тежеуіш іске қосылған кездепайда болатын  инерциялық күштерді және имульсиялық күштерді  азайтады.Сұйық мұнай өнімдеріне арналған автомобиль цистерналары базалық шассиден,жабдық резервуардан және гидравликалық жүйеден тұрады.

        Автомобиль цистерналарын тек қана сұйытылған газдарды,шығарылған орынынан пайдалану обьектісіне тасымалдау үшін арналған.Сол себептен цистерналарды минималды қажетті сақтандырғышпен,әлмекпен,өлшеу аппаратурасымен,газды ағызу және толтыру патрубоктарымен жабдықтайды.              Автомобиль цистерналары рамалық және рамасыз конструкциялы,және автомобиль шассиі жоғары жүргіштікті тіркеме мен жартылай тіркемелер орнатылады.Автомобиль цистерналары және газбалонды автомобильдері арнайы толтырғыш бағанамен  жақсы кірме жолдар орнатылады. Автомобиль цистерналары сопақ тәріздес тесік  остермен өлшемі 400 х 450 мм кем болмаитын және дөңгелек тесік диаметрі 450 мм кем болмауы тиіс.Люк қақпағына орнатылатын арматураны қорғау қабықшасымен қаптау керек.Автомобиль цистернасы тек қана сұйытылған газдарды жеткізіп қана қоймай оларды әр түрлі деңгейлерілерде құйып алып және төгу арқылы  резервуарларды толтырамыз.Автомобиль цистерналары негізінен болаттан жасалған ыдыс болып келетін ,үлестіру беріліс  түйіндерімен бірге басқада түйіндері автомобиль шассиіне орнатылады.Автоцистерна қысқа мерзімде ашық мұнай өнімдерінің сақтау тығыздығы 860 кг/м3 аспайтын өнімдерді тасымалдау үшін арналған.Автоцистерна комплектациясы: Автомобиль цистерналары қалыңдығы 4-5 мм болатын электр пісірме қолданып темірден жасалған қазандық.Шет қабырғаларын тасылатын сұйықтықтың әсерінен болатын гидравликалық соққылардан сақтап қалу үшін цистерна конструкциясында ішкі толқын кескіштер қарастырылған.Автомобиль цистерналары,тез жанып кететін,өртке қауіпті жарылғыш және тағы басқа сұйықтықтарды тасымалдауға арналған.Олар өртке қарсы жабдықпен жабдықталған,металл жерге отырғызғыш шынжырлармен,шлангі бекітуге лайықты жұмыс қалыпында болуы тиіс.Тасымалданатын сұйықтық төгіліп шашылмас үшін ағызу крандары мен люк толық жұмыс қалыпында болуы керек.Шығарушы құбыр міндетті түрде автомобиль радиаторына толық шығарылып және шығару тетігі төмен қарап орналасады.Өртке қауіпті сұйықтықтардың минималды ұшып кетуден сақтау үшін цистернаны ашық түстермен бояйды.Автомобиль цистернасы  негізінен горизонтальды цилиндрлі ыдыс, артқа жақ түбінде саймандармен люк жапсарылады. МЕСТ 21561 - 76 сәйкес автоцистернаның келесідей түрлері болады:АЦ – автомобиль цистерналары,ПЦ – тіркеме цистерна,ППЦ – жартылай тіркемелі цистерна.Транспорттық цистерналар сұйытылған көмірсутекті газдарды завод-жабдықтаушыдан КБ дейін,КБ дан толтыру пунктеріне дейін,май құятындарға   тасымалдауға  арналған.Автомобиль цистернасында эллипс немесе дөңгелек тәріздес резервуар автомобиль шассиіне немесе тіркемеге горизонталь орналастырылады .Мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған автомобиль цистерналары арнайыландырылған автотранспорт түріне жатқызылады,онда шанақ орнына арнайы жабдық цистерна орнатылады. Автомобиль цистерналары жүк көтергіштігі бойынша аналогты түрде 3 классқа классификацияланады.Толық жүк көтергіштігі 2,5т цистерна кіші класстағы жүк көтергіштерге жатқызылады.Олар мұнай өнімдерін жақын ара қашықтықтарғааз мөлшерде жеткізеді,мысалы мұнай база қоймасынан өндірістік аймақтарға жеткізуге арналады.Пайдалы жүк  көтеру мөлшері 2,5т дан 5 т дейінгі автоцистерналар орташа классқа жатқызылдады.Бұл цистерналар ауыл шаруашығына мұнай өнімдерін тасымалдауға арналады.Сыйымдылығы 5т авто цистерналар үлкен класстағы автомобильдер қатарына жатқызылады.Бұл автоцистерналар мұнай өнімдерін мұнай базаларынан алыс аудандарға тасымалдауға арналады. Автомобиль цистерналары   сұйық газдарды қала ішінде  тасымалдау үшін және өндіріс орнынан жеке сақтау орындарына жеткізу үшін арналған.

         Сұйық газдарға арналған автомобиль цистерналары,әр түрлі жүк көтергіштіктігіне сәйкес сыйымдылығы болады. Автомобиль цистерналары сұйытылған газдарды газ тарату станцияларынан арнайы резервуарды  орнату арқалы,үйлерді жылумен қамтамасыз ететін және коммуналды     өндірістік ұйымдарда жәнеде сыйымдылықты газ толтыру станцияларында толтыруды жүргізеді. Орталықтандырылған басқаратын пневможүйелі операцияларды жүргізу  автомобиль цистернасының кабинасында орналасады,ол пультпен басқарылады.Заводтардан автотранспорттық ұйымдарға келетін  автомобиль цистерналары консервациялау жағдайында болады,Консервациялауға эксплуатацияланбайтын автомобильдерде жатқызылады.бұл автомобиль цистерналары көп уақытта эксплуатацияланбайды мысалы 3 - 4 айға дейін. Автомобиль цистерналары әр түрлі жол жағдайларында эксплуатацияланады,сондықтан автомобиль цистернасының технологиялық жабдығына дірілмен соққы жүктеу әсер етеді,сол себептен автомобильдің ерте істен шығуына әкеліп соғады.Ерекше назарды жаңа  эксплуатацияланған автомобильдерге аударған жөн.Бастапқы кезде барлық механизмдарда технологиялық жабдықтың үйкеліс беті тозадыМынауды дәуір барлықтардың технологиялық жабдықтау механизмдарында сүйкелуші беттердің приработка , әлсірету болып жатыр - қосулардың , не себепті үлкен дәрежелер технологиялық жабдықтау онан арғы сенімді қанауын тәуелді болып жатыр ананың , қаншалықты оның жақсы бөлшектің тозуына алып келеді. АЦЖГ-4-164 и АЦЖГ-5-130 автомобиль цистерналары отандық автокөліктердің ішінде ең алғаш өндіріске берілгендер болып табылады.Заманауи автобиль цистерналар мұнай өнімдерін автомототранспорттардың жылу бактарына құя алатындары бар. Сұйытылған АЦЖГ газ сыйымдылығы 4 м 3  резервуар болатын , цистернасы автомобилі, горизонтальдық цилиндрлік резервуар, ұсынып жатыр артқыда құралдармен және деңгей көрсеткішімен үлгіні шыны.Автомобильдік цистернаға қунақылықсыз,жерге қону және қоршалу сонымен қатар тиісті қамсыздандырылған болу. Егер автомобильдік цистерна құруы құйып алудың астына аумақтарға шығарылса,ішкі автокөліктік жолдармен жегіліп жатыр , онда жүргінші бөлімдерге ескертуші және тиым салған автожолдық белгілер қосымша ұсынылып жатыр жабдықтау автомобильдік цистернаның   барлық технологиялылық операциялардың орындалуы тиісті қамсыздандыру. Тасулар алхоры олардың мұнай өнімдеріне арналған автоцистерналардың технологиялық жабдықтауын талаптарға тиісті қанағаттандыру (құйылудың ) әртүрлілерді қанау шарттарында.Мынау іріктеп алумен және насос лайықты құрастыруымен , есепшілердің , сүзгілердің , запорно жетіп жатыр - реттеуші арматуралар және басқа қосалқы жабдықтаудың.Контрукциялардың қанауында бар болатын талдау есепке ала технологиялық жабдықтау таңдауын өткізіп жатыр бұларды бұйымдардың және гидравликалық және техника - экономикалық есеп-қисаптардың өткізулері жатады.