Автоцистерна

       1.11.Мұнай өнімдеріне арналған автоцистерналардың құрылғысы.

        Автомобиль цистернасы негізгі үш бөлімнен тұрады:күштік жабдықтан,шасси құрылғысынан,арнайы жабдықтан.Тіркеме мен жартылай тіркеме жүргіштік жүйесімен арнайы құрылғы элементтерінен тұрады.Системаның жүргіштік элементі ретінде тіркеменің базалық шассиі немесе цистернаның өзін дөңгелек жүрісті элементтерін алады. Барлық автоцистерналар конструктивті белгілеріне байланысты рамалық және жүргіштік болып бөлінеді.Басқа белгілері бойынша цистерна резервуарлары:

         Материалына байланысты – карапайым болаттан, қайнатылған беріктігі жоғары болаттан,аллюминий қорытпаларынан,тот баспайтын болаттан,ішкі бетінен эмальмен қапталған қарапайым болаттан, эбониттен,қорғасыннан, поксидті қабыршықтан, ластмассадан, пиала талшықтарымен қапталған армирленген синтетикалық материалдан жасалуы мүмкін.

        Формасына байланысты дөңгелек тәріздес немесе көлденең қималы эллипс тәріздес, тік бұрышты немесе көлденең қимасымен, цилиндрлі-конус тәріздес, тік бұрышты тұрақты немес айнымалы қимамен,дөңгелек қималы бірнеше конусты жүктемемен;

        Қабарғаларының бөлінуіне байланысты:магистральды тасымалдау үшін,жақын ара қашықтықтарда жұмыстар үшін,бір бөлікті,қосымша бөлік мен,бірнеше бөлікті және де қалқалы болып бөлінеді;

Қысым бойынша  – жоғарғы қысымды және жоғарғы  қысымсыз;

        Термоизоляциялық құрамы бойынша – термоизоляцияланған пияла талшықты,полиуретанды по термоизоляционным свойствам — термоизолированные мастериалдан,изотермиялық,жылыту буымен,ыстық сумен,өзін өзі жылытқышпен ;

        Жүкті түсіру жабдықтары бойынша – ауырлық күші әсерінен түсіру,(түзу люкпен және жанама люкпен,жиналатын коллектормен,әртүрлі типтегә затворлармен)цистернада орналасқан насостың әсерінен немесе автономды режимды пайдану арқала жүкті түсіру,компрессордың көмегімен пневматикалық жүктеме(стационарлы және тягачта немесежартылай тіркемелелі цистернада орналасқан) .

        Жүргішті цистерна резервуарлары белгілі бір берілген жүктемені ұстап тұру керек.Қазақстан Республикасының кодексіне сәйкес резервуарлар  осы жүктемеге шыдауы қажет:вертикалды жылдамдықпен 1 ±0,8 g;бойлай —0,6 g; жанама±0,5 g.

      Арнайы талаптар қауіпті жүктерді тасымалдайтын автоцистерналарға қойылады,(сұйытылған газдарды,жанатын сұйықтықтарды, зиянды және қауіпті матералдарды)және тамақ өнімдерін тасымалдайтын автоцистерналарға қойылады.

        Автомобиль цистерналарда негізінен стандартпен шығарылатын жүк автомобильдері базасында орындап сәйкесінше жүккөтерімділігі 4; 6,3; 10 және 16 т құрайды. Автоцистернаның барлық механизмдері автомобиль қозғалтқышынан қоректенеді. Автоцистернаның артықшылығы – жоғарғы мобильдігі, бір нысаннан келесі нысанға оңай, жеңіл және тез көшірілуі. Жетегінің түрі бойынша автокрандарды механикалық, электрлік және гидравликалық жетекті деп бөледі. Автоцистернаның номинальды жүкпен жұмысты тек шығарылатын тірегін орнатқан кезде жұмыс істей алады. Шығарылмалы тірексіз рұқсат етілген кранның жүккөтергіштігі күрт төмендеп, ал жұмыс істеуі тек стабилизаторларды қосу арқылы орындауға рұқсат етіледі.

         Арналуы бойынша автоцистерналар  жүктік сыйымдылық пен жалпы жұмыс істейтін жалпыға арналған болып, грейфермен ілмек арқылы жұмыс жасайтын жартылай әмбебапты және кері немесе тік күректі жебелі жұмыс істейтін әмбебапты болып бөлінеді. Механизмдерді (жалғастырғыш, тежеу) басқару үшін пневматикалық басқару жүйесін қолданады, ол автомобиль қозғалтқышынан жұмыс істейтін компрессор арқылы жүзеге асады.

         Механикалық жетекті автоцистерналар  жалпы цистерналардың құрылымдық сұлбасымен орындап, тек трансмиссия құрылымында аздаған ерекшелік енгізелі. Автомобиль қаңқасына (рамасы)  шанақ (кузов) орынына кран қаңқасын 1 орнатып, оны негізгі қаңқа лонжеросына болттармен бекітеді. Қосымша қаңқаны 1 шығарылатын тіректермен 13 және тұрақтандырғыш қондырғымен жабдықтайды.

          Бұрылмалы платформа 3 қосымша қаңқаға 1 бекітілген роликті тіректі бұрылмалы қондырғыда 11 айналысқа келеді. Бұрылмалы платформада жебеден 6 өзге, қарсы салмақ 2, екі аяқты (двуногая) тірек 4, реверсивті тарату механизмі 14, айналу механизмі 8, жүктік 9 және жебелік 10 лебедкалар крановщик кабинасы 10 және электржабдығы орналасқан.

        Қуат автомобиль қозғалтқышынан айнымалы беріліс қорабы, қуат алу қорабы 15 және конустық бәсеңдеткіш 16 арқылы реверсивті-тарату механизміне 14 беріп, әрі қарай тарату қорабындағы жалғастырғыштың қосылуы кезінде айналу механизміне 8, жүктік 9 және жебе көтеру 10 лебедкасына беріледі.

      Гидрожетекші механизмді автоцистерналарда гидроцилиндрмен  басқарылатын жылжымалы қатаң тірелімді телескопты түрде орындайды. Жұмыс жабдығының негізгісі болып телескопты жебе 1 саналады, ол жылжымалы және жылжымайтын секциялардан тұрады. Гидроцилиндрлерде 3 жебе қатаң асылып бекітіледі. Жебе секцияларының жылжытылып орнына келуі екі жақты әсерлі гидроцилиндр 2 көмегімен орындалады.

       Автомобиль цистернаны жобалаған кезде келесі негізгі факторлар есепке алынуы қажет:тасымалданатын жүктің физика-химиялық қасиеттері,(көлемінің үлкендігі және химиялық белсенділігі)эксплуатация шарттары,қауіпті сұйықтармен ұнтақ тәріздес жүктерге қатысты арнайы талаптар,резервуардыңарнайы бөліктерінде болатын және технологиялық дайындалуында болатын жүктемелер.

      Резервуарлардың қима таңдауы жанында және ауырлық орталық төмендеу және қаттылық жоғарылауы қамсыздандыру оларды орналастыруларды қажеттіліктен аралап шығып жатыр және көбірек толық қолдану жүк көпшіліктері түсіруге оның жанында.Резервуар қабырғаларының қажетті жуандығын анықталып жатыр,ереже сияқты , бүгілістің күштену мөлшер емес , ал ішкі қысым мөлшерімен.Резервуар қаттылығы көруі нүктесінен дөңгелек қима эллипстікті , ал эллипстік үлкен қаттылық қамсыздандырып жатыр , немен трапециевид.Қаттылық артуына арналған резервуар жоғарғы бөлімін жиі күшейтіп жатыр,орын әсіресе, қайда люктарды орналасқан .

      Автоцистерналардың резервуарларын дайындауда аллюминий қорытпалары кеңінен қолданылады.Аллюминийден жасалған резерваурлардың негізгі артықшылығы шекті массасының төмен болуы (2,6 — 2,7 кг/м³),ұзақ қызмет етуі,(коррозияға тұрақтылығы жоғары болуы,майысқақтығы жоғары),салыстырмалы түрде эксплуатация бағасының төмен болуы.

 Аллюминий  құймаларынан жасалған резервуарларының  массасы ,қарапайым болаттан жасалған  резервуарлардан 50—55% төмен,ол жүк көтергіштікті 15%жоғарылатады(қабырғаларының қалыңдығына байланысты).Аллюминий қорытпаларынан жасалған цистерналарының (40—45%) бағасының жоғары  болуына қарамастан,ол көп тұтынылады,бұл цистерналарды көп пайдаланушылығы қолданғандағы экономикалық әсерді төмендетеді(шет елдік мәліметтерге сәйкес олар 18-20ай ішінде сатылады).

      Аллюминий қорытпаларының коррозияға тұрақтылығы резервуардың сыртқы бөлігін лакпен ғана бояуға мүмкіндік береді,тек ауыр жағдайлардағы эксплуатацияларда  ғана сыртын бояйды.

       Цистерна резервуарларын дайындаған кезде пластмассалар үлкен қолданысқа ие:термопласттар,(әртүрлі тығыздықтағы полиэтилен,полистирол,полипропилен, , поликарбонат, нейлон, целлюлозажәне т.б)және термоактивті заттар(эпоксидті смала және т.б)

Пластмасссадан  жасалған цистерна резервуарлары көп  жағдайда тамақ өнімдерін(су,сүт,шарап және т.б),тыңайтқыштарды,мұнай өнімдерін,химиялық заттарды,(пластмассамен реакцияға түсетіндерден басқа)және де басқа көптеген ұнтақ тәріздес заттарды,тек жоғарғы абразивті құрамынан басқа заттарды тасымалдауға қолданылады.

      Термопласттар жоғары механикалық жүктемелерге түспейтін кіші және орта сыйымдылықты резервуарларды дайындауда қолданылады.Бұл резервуарларда бөліктер болмайды және автомобильдердің,жартылай тіркемелер мен тіркемелердің  базалық шассиінде орнатылады. Термопластты резервуарлардың ауқымды пайдалануына бұл материалдың қоршаған ортамен температураның әсеріне сезімділігі жоғары болуы әсер етеді.Термоактивті пластмассалардан резервуарларды дайындау келесі жолдармен жүзеге асады:

Центрден  құйылу арқылы;

      Писталет көмегімен шаңдатып пияла талшықтарды қосу арқылы;

Түйіскен  құюмен,бұл кезде пластмасса пияла  немесе текстильді мата бетіне жағылу арқылы;

      Жіпті пластмасса моделіне орау арқылы.Бұл тәсіл өте жоғарғы берікті және аз массалы деталь алуға көмектеседі.Бірак үлкен және құрылымы қиын машиналарды қажет етеді.

       Термоактивті пластмассадан цистерна резервуарларын дайындау тәсілдері  бір қабырғала және екі қабырғалы «сендвич» тәріздес резервуарлар қолданысқа ие. Олар түйіскен немесе орау тәсілімен жүзеге асырылады.Цистерна қабырғалары ішкі бетінде қысым арқылы термоактивті пластмасса жағылған шыны матадан тұрады.Мұндай резервуарлар жоғары жылуизоляциясы керек жағдайларда қолданылады.

      Шыны пластиктен дайындалған цистерна резервуарлары жанатын заттарды тасымалдағандағы қауіпсіздікті жоғарылатады.

     Шыны пластик негізгі артықшылығымен салыстырумен алюминиймен және болатпен өте аласа жылу өткізгіштік келіп жатыр.Қайнау температурасына дейін сыртқы өрт жанында резервуарда жанатын жылдам жылыту қауіп-қатері нәтижесінде маңызды азайып жатыр,қайсыда оны жүк түсіретін клапандар арқылы буларды шығуды бастап жатыр және анамен еңмен сыртқы жалын таратуына жағдай жасай алып жатыр.Сонымен қатар , шыны пластикты аз тығыздықпен ие болып жатыр(салыстырмалы көпшілікпен)және жоғары салыстырмалы беріктікпен,не цистерна өзіне меншікті көпшілігін азайтуды рұқсат етіп жатыр және,демек(ана жанында ғой автопоезд толық көпшілігіне)жүк көтерімділігі жоғарылату.Сонымен қатарға мына пластмассадан биік коррозиялық беріктікті болып жатыр , салыстырма қарапайым ремонтируются және үлкен эксплуатациялық шығындарды талап етпейді.Цистерналар резервуарлармен бірдейдің сыйымдылықтың жеңілдердің(алюминийліктердің)қорытпалардың, болаттар және пластмассалардың қымбаттау,немен әдеттегінің болаттар сәйкесті 1,45,1,8—2,0 және 1,25 болады.Мына цистерна үлгілі сондай пластмассалық резервуармен болып жатыр ғой көпшілікті не және жеңіл қорытпалардан , ал коррозиялық беріктік , қалай және цистернада резервуармен болаттың құймасынан жасалады.

      Алюминийден жасалған жартылай тіркемелі жүргішті резервуармен цистерналар ауқымды қолданысқа ие. Горизонтальды орналасқан резервуар мұндай цистернада көлденең консольдерге сүйеніп жатыр,ол екі қысқа күшейткішке орнатылады,ол тіреу арбашасымен тікелей байланысты.

Резервуар екі қабаттан 2,түптеріне 1 люк 6 дәнкерленеді.Резервуар екі бөлікке бөлінген ,төменгі бөлігінде резервуар шкворень астында,күшейткішке 5 жапсырылады,сол арқылы жартылай тіркеме  тягачпен байланысады.Резервуар төбесінде бойлап күшеиткіш орналасқан 8.

Үлкен тәжірибе бойынша алюминий цистерналарымен  эксплуатация жасау,бірдей массамен болат  цистерналарымен эксплуатация жасағанға  қарағанда экономикалық шығын мөлшері  аз болады,Міне дәл осы себептермен  мұндай автоцистерналардың шекті салмақтары жалпы санына байланысты жалдан жылға  артып келеді.(мысалы,АҚШта ол шамамен 80%  құрайды).

 

 

 

 

 

 

 

.

 

 

8-сурет. жартылай тіркемелі цистерна конструкциясы

      Автомобиль цистерналарының резервуарлары горизонтальды орналасуынан басқа,жантайған және тігінен орналасуы мүмкін. Резервуарлардың тігінен және жантайып орналастыру құм тәріздес жүктерді түсіріп тиеу кезінде уақыты үнемдеу мақсатында қолданады.Тігінен орналасқан резервуарлар цилиндр немесе шар формасында болады.(төменгі бөлігінде жіңішкерген конус түрінде).Жанама және горизонтальды орналасқан резервуарлар дөңгелек немес эллипсті қималы болады. Кейде мұндай резервуарлар тікбұрыш күйіндеде болады.Жантайған және вертикалды орналасқан резервуарларда центрге тарту жоғарылайды,сәйкесінше оның тұрақтылығы төмендейді.Цистерналарының резервуарлары горизонтальды орналасуынан басқа автомобиль,жантайған және тігінен орналасуы мүмкін.Тігінен орналасқан резервуарлардың тігінен және жантайып орналастыру құм тәріздес жүктерді түсіріп тиеу кезінде уақыты үнемдеу мақсатында қолданады . немесе цилиндр формасында болады шары(төменгі бөлігінде жіңішкерген түрінде конусы).Жанама және горизонтальды орналасқан резервуарлар дөңгелек немес эллипсті қималы болады.Жантайған және вертикалды орналасқан резервуарларда центрге Кейде мұндай резервуарлар тікбұрыш күйіндеде болады.Жоғарылайды тарту сәйкесінше оның тұрақтылығы төмендейді . ауырлық орталық төмендеуін қолданумен жетіп жатыр емес бірдің , ал тасуға арналған бірнеше тік резервуар біреудің және ана ғой жүк көпшіліктері ; тік резервуарлардың даярлауымен қиып тасталған жақ қабырғалармен ( жоспарда қима габарит шек қоюларының шектерінде енімен түзу құрушылар және жарты сфералықтар жартылай тіркеме осымен),резервуарлардың орналастыруымен латын әріптері түрінде(түрі бір бүйірден).сыйымдылық артуына арналған , ауырлық орталық төмендеулері және габарит шек қоюларының сақтаулары биікпен жантайған резервуарлар выполняются қиып тасталған цилиндр түрінде алдыңғыда ( жоғарғының ) бөлімінде болады.

 

       1.12.Автомобиль цистерналардың тежегіш жүйесіне сипаттама

 

      Автомобиль цистернала немесе көлік машиналарының қозғалысына кедергі тудырушы қозғалыссыз жағдайында жүкті ұстап тұруына мүмкіндік беруші, жүкті түсіру жылдамдығын реттеуші қондырғыны тежегіш деп атайды. Осы әмбебаптылығы тежегіш түрлерінің көбеюіне мұқтаж етті: стопорлы, төмен түсіргіш және құрастырылған; соңғылары бір уақытта түсіру жылдамдығын реттеу және жүкті тоқтату үшін қызмет етеді.

      Тежегішті төмендегі белгілері бойынша топтастыруға болады: жұмыс бөліктерінің құрылымдары бойынша: радиальдық, радиалды басуымен (ленталы, колодкалы және осьтік басуымен дискілі, конусты; тұйықтаушы күші әсері бойынша: серіппелі, жүктік, бұрандалы, гидравликалық, электрмагниттік; жұмыс сипаттамасы бойынша: нормальді-жабылған; нормальді-ажыратылған, ашылған күйде (механизмді тоқтату үшін оператормен тұйықталады); жабылғаны (механизм жұмысының қосылу кезінде ғана ажыратылады); бір жақты және екі жақтылық қозғалыс (бір немесе екі жағына бұрайтын кезіндегі білікті тежейді); қозғалу, әрекет ету қағидасы бойынша: автоматты (электрмагнитті, электргидравикалық немесе электрмеханикалық жетектерімен)  және басқарылымды (педаль немесе басқару тұтқаларының көмегімен.

      Механизмнің ең жылдам айналатын білігі тежегіш қондырғыларының орналастыру орны болып табылады, себебі сол білікте бұрау моменті аз, сондықтан тежеу жылдам және жеңіл орындалады. Орнатылатын тежегіштің көлемі мен тоқтату моменті аз болады, демек ең тиімді.

Тежегішті есептеудің жалпы қағидалары

      Тежегіш моментінің толық шамасына сәйкес тежегіштердің есебін жүргізеді Т₁ . Тежегіш моментін анықтау үшін бәрі белгілі болу керек: жұмыс сипаттамасы; механизм жұмысының кестесімен, механизмнің құралмалы және есептік мәліметтері (тасымалданушы жүктің ауырлық салмағының күші және механизмнің жеке элементері) айналыстағы -механизм элементтерінің инерция моменті, қозғалыс жылдамдығы, беріліс қатынастары, п.ә.к. және т.б.); механизмнің кинетикалық кестесіндегі тежегіш қондырғыларының орны (қондырғылар орындарының таңдалуына байланысты тежегіш моментінің шамалары әр түрлі); Т_бұр тежегіш білігіндегі бұраушы моменті, тежегіш білігінің айналу жиілігі. Ленталы тежегіштерді қолдану барысында міндетті түрде тоқтату кезіндегі тежегіш шкивтарының айналу бағытын білу керек.

      Тежегіш есептерінің жалпы қағидалары төменде көрсетілген талаптарға  сай келуі керек:

а) Т_T > Т_KP – бұраушы моментке қарағанда тежегіш моменті үлкен болуы тиіс;

б) тежеу бетіндегі меншікті қысым q_mах £ [q] рұқсат етілген меншікті қысымнан аз болуы керек, себебі үйкелістегі тежеу беттерінің тез тозуын болдырмау мақсатында;