Аудит мәнділігі: мәні мен мазмұны және оның деңгейін анықтау

(c) Бұдан әрі аудиторлық шаралар сипатын, мерзімі мен ауқымын қарастырады.

Аудитті жоспарлауда айқындалған  маңыздылық сомаларды анықтауда қажеті жоқ. Бұл сомаларды аспайтын түзітілмеген бұрмалаулар жеке немесе басқалармен бірлесіп үнемі маңызды емес бұрмалаулар болып саналады. Кейбір бұрмалауларға қатысты жағдайларға сәйкес аудитор оларды маңызды болып қарастырады, егере олар маңыздылықтан төмен болса. Тек өз сипаты себебімен бұрмалауларды анықтауға арналған аудиторлық шаралар пайдасыз болса да, аудитор қаржылық есептілікке өз әсерін бағалау барысында түзітілген бұрмалау тек қана мөлшерін емес, сонымен қатар сипаты, өз пайда болуы белгілі бір жағдайларын қарастырады.

Аудитті Жоспарлау Кезінде  Маңыздылықты Шешу мен Орындаудағы  Маңыздылық

Аудиттің жалпы стратегиясын анықтау барысында, аудитор тұтастай алғанымен қарыжылық есептіліктер маңыздылығын қарастыруы қажет. Егер субъект белгілі бір жағдайларда бір немесе одан да көп әрекеттер сыныптары, шоттық баланстар немесе тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығынан аз сомалар бұрмаланулары экономикалық шешімдерге әсер етуі ықтимал ашулар болса, аудитор соған сәйкес маңыздылық деңгейін қарастырады.

Аудитор маңызды бұрмалау тәуекелдігін бағалу мақсатымен орындау маңыздылығын, бұдан әрі аудиторлық шаралар  сипатын, мерзімін, ауқымын қарастырады.

Аудиторлық Өзгерістерге Шолу

Аудиттің бастапқы кезінде өзге сома қарастыруына әсер етуі мүмкін ақпарат  туралы білетін аудитор тұтастай алғанда қаржылық есептіліктер маңыздылықтарын  қайта қарайды (керектік туған кезде, маңыздылық денгейі немесе әрекеттер белгілі бір сыныптары, шоттық баланстар немесе ашулар маңыздылығы).

Егер бастыпқы кезіндегі маңыздылығымен салыстырғанда тұтастай алғанда  қаржылық есептіліктер төмен бұрмалауға сәйкесті болады деп қорытындыға  келсе, аудитор орындау маңыздылығын қайта қарастыруы қажет бар-жоқтығын, бұдан әрі аудиторлық шаралар сипаты, мерізімі мен ауқымына сәйкесті қалатын-қалмайтынын қарастыруы қажет.

Құжаттама

Аудитор аудиторлық құжаттарға келесі сомаларды және факторларды қарастыруы қажет:

(a) Тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығын қарастырады

(b) Қажет болса, бұрмалау деңгейі  немесе әрекеттер сыныптары, шоттық  баланстар немесе ашулар маңыздылығын  қарастырады 

(c) Орындау маңыздылығы 

(d) Аудитті жетілдірумен  (a)-(с)  кез келген қарастыру

Қаржылық есептілік аудитін  жүргізу барысында, аудитордың жалпы  стратегияларының мақсаты – ақпараттың дұрыстығын растау; жалпы қолданыста қаржылық есептілік алаяқтық пен  қателер себебімен елеулі бұрмалаулардан бос, сондай-ақ, аудитор қаржылық есептілік, барлық елеулі қатынастарда, қолданыстағы қаржылық есеп жүйесін қарастырады; аудитор қаржылық есептілік туралы есеп береді және аудиторлық мәлеметтер туралы сәйкес ақпарат беруі қажет. Аудитор қолайлы төмен деңгейге дейін жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдерді алу арқылы ақылға қонымды сенімділік алуы қажет. Аудиторлық тәуекелдік қаржылық есептілік елеулі бұрмаланғанда аудитор сәйкессіз аудиторлық пікір білдіретін тәуекелдік болып табылады. Аудиторлық тәуекелдік елеулі бұрмалау тәуекелдігі немесе анықтай алмау тәуекелдік қызметі болып табылады. Елеулік пен аудиторлық тәуекелдік аудит барысында қарастырылады:

• Маңызды бұрмалау тәуекелдігін анықтау мен болдырмау;
• Аудиторлық шаралар сипатын, мерзімі мен ауқымын анықтау; және
• Қажет болса, түзетілмеген бұрмалаулардың қаржылық есептілікке әсері мен аудитордың есебінде пікір құрастыру.

Аудитті Жоспарлау Кезінде  Маңыздылықты Шешу мен Орындаудағы  Маңыздылық

Мемлекеттік сектордағы кәсіпорыдарды  қарастыру 

Заң шығарушылар мен реттеушілер  әдетте қаржылық есептілікті бастауыш қолданушылары болып табылады. Сонымен қатар, қаржылық есептіліктер экономикалық шешімдерге қарамастан шешімдерді қабылдауға қолданылады. Тұтастай алғанда қаржылық есептіліктер маңыздылығын шешу (және қажет болса, маңыздылық деңгейі немесе әрекеттері белгілі бір сыныптары, шоттық баланстар немесе ашулар деңгейлері) мемлекеттік сектор субъектінің қаржылық есептілік аудиті барысында заң, нормативтік орын, мемлекеттік сектор бағдарламалары бойынша заң шығарушылар мен қоғам қаржылық есептілікке қажеттіліктерінің әсеріне түседі.

Жалпы қолданыстағы қаржылық есептіліктің маңыздылығын анықтау  белгілерін пайдалану 

Маңыздылықты шешу кәсіптік пікір  қарастырады. Процент кәдімгі таңдалған  белгіге шыққан жері ретінде қолданылады. Белгі анықтауға әсер етуі ықтимал факторлар:

• Қаржылық есептілік элементтері (мысалы, активтер, міндеттер, меншікті капитал, табыстар, шығындар);
• Белгілі субъектінің қаржылық есептілігін қолданушылардың назары аударылған баптар бар ма (мысалы, қаржылық қызметті бағалаумен қолданушылардың назары пайдаға, табыстарға немесе таза активтер);
• Субъект сипаты және сала және субъек жұмыс істейтін орта;
• Субъект иеленуші құрылымы мен субъект қаржыландырудың тәсілі (мысалы, егер субъект меншікті капитал арқылы емес, қарыз арқылы қаржыландырылса, қолданушылар активтерге, активтер бойынша шағымдар, субъектінің табыстарына назарын аударады); және
• Белгінің байланысты құбылмалығы.

Субъектінің жағдайларына қарағанда, сәйкесті болуы мүмкін белгілер мысалдары келесі санаттарға бөлінеді: салықты төлеуге дейінгі пайда, жалпы табыстар, жалпы пайда және жалпы шығындар, жалпы меншікті капитал немесе таза актив құны. Тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінгі пайда әдетте пайда-мақсаттағы субъектілерге арналған. Тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінгі пайда өзгермелі болса, басқа белгілер, мысалы, жалпы пайда немесе шығындар тиісті болуы мүмкін.

Таңдалған белгі мақсатымен, сәйкесті қаржылық күн әдетте алдыңғы кезеңдердің  қаржылық нәтижелерінен және қаржылық ахуалы, кезеңнен бастап қазіргі күнге дейінгі қаржылық нәтижелерінің қаржылық ахуалы, бюджеттер немесе ағымдағы кезең бойынша болжамдардан тұрады. Болжамдар субъектінің жағдайларындағы маңызды өзгерістер (мысалы, елеулі бизнес-сатып алу) және сала немесе субъект жұмыс істейтін экономикалық ортадағы өзгерістерге арналған. Осыған сәйкес, шыққан жері ретінде, тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығы тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінгі пайдаға, сондай-ақ сондай пайданы арттыратын немесе төмендейтін жағдайларға негізделеді. Мұндай жағдайларға сәйкес аудитор тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығы соңғы нәтижелер негізіндегі тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінге пайданы пайдалану арқылы сәйкесті түрде шешілгені туралы қорытындыға келеді.

Маңыздылығы аудитор есеп беретін  қаржылық есептілікке қатысты. Егер қаржылық есептілік он екі айдан  аз немесе көп қаржылық есеп беру кезеңі бойынша дайындалса, мысалы, жаңа кәсіпорын  немесе қаржылық есеп беру кезеңіндегі өзгерістер жағдайларында, маңыздылығы бұл қаржылық есеп беру кезеңі бойынша дайындалған қаржылық есептілікке қатысты.

Таңдалған белгі бойынша қолданылатын процент кәсіптік көзқарасты қарастырады. Процентпен таңдалған белгі арасындағы қатынастары бар, мұндай тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінгі пайда бойынша процент әдетте жалпы табыстарға қолданылатын проценттен астам болады. Мысалы, аудитор көзқарасы бойынша тоқтаусыз операциялардан туындайтын салықты төлеуге дейінгі пайданың бес пайызы өндірістік саладағы пайда-мақсаттағы субъектіге тән болады. Аудитор жалпы табыстар немесе жалпы шығындардың  бір пайызы коммерциялақы емес субъектіге тән.

Алайда жоғары немесе төмен пайыздар жағдайларға сәйкес келеді.

Кішігірім кәсіпорындарды қарастыру

Толассыз әрекеттерден алынған  салықты төлеуге дейінгі кәсіпорынның пайдасы үнемі номиналды болып, мысалы, иеленуші салықты төлеуге  дейінгі пайда көпшілігін сыйақы ретінде алған жағдайда, иеленушімен  басқарылатын бизнес; сыйақыға дейінгі пайда секілді көрсеткіш және салыққа сәйкесті болуы мүкін.

Мемлекеттік сектордағы кәсіпорындарды қарастыру

Мемлекеттік сектор субъектілерінің  аудиті жағдайында, жалпы немесе таза шығын (табыстардан аз шығындар) бағдарламалық  қызметтерге сәйкес келеді. Егер мемлекеттік сектор субъекті қоғамдық активтерді қамқорлыққа алады, активтер тиісті белгі болады.

Маңыздылық Деңгейі  немесе Әрекеттердің Белгілі Бір  Сыныптары, Алғашқы Сальдо немесе Ашылымдардың Деңгейі

Тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығымен салыстырғанда аз сомалар маңыздылығы қаржылық есептілік негізінде қабылдаған қолданушылардың экономикалық шешімдеріне әсер ететін әрекеттер белгілі бір сыныптарың, шоттық баланстың немесе ашулардың бір немесе одан да көп айқындайтын факторлар мысалдары:

• Заң, нормативтік актілер немесе қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі қолданушылардың белгілі бір баптарды бағалау немесе ашуларға қатысты күтулеріне әсер ете ма (мысалы, байланысты тарап әрекеттері және басшылық пен өкілетті тұлғалардың сыйақысы).
• Субъект жұмыс істейтін саладағы негізгі ашулар (мысалы, фармацевтикалық субъект үшін зерттеу мен дамыту шығыны).
• Қаржылық есептілікте жекелеген түрде ашылған фирманың бизнесі назарына түсті ме, жоқ па (мысалы, жаңаша сатып алынған бизнес).

Субъект айрықша жағдайларында сол сияқты әрекеттер сыныптары, шоттық баланстан немесе ашулар  бар екендігін зерттеу барысында, аудитор басшылық пен өкілетті тұлғалардың көзқарастары немесе күтулері туралы ақпарат алуы қажетті болып саналады.

Орындаудағы Маңыздылық

Тек жеке елеулі бұрмалауларды анықтау мақсатымен аудитті жоспарлау келесі фактісін елемейді: жеке түрде елеулі емес бұрмалаулар барлығы қаржылық есептілік елеулі түрде бұрмалануына әкеп соқтырады және ықтимал анықталмаған бұрмалауларға шек қоймайды.

Орындау маңыздылығы (көрсетілгендей бір немесе одан да көп сомалар) мақсаты – қаржылық есептіліктегі түзітілмеген, анықталмаған бұрмалаулар тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығынан асатыны ықтималдығын қолайлы төмен деңгейге дейін төмендету. Атап айтқанда, әрекеттер белгілі бір сыныптарына, шоттық баланстарға немесе ашуларға қатысты маңыздылық деңгейіне қатысты орындау маңыздылығы мақсаты – әрекеттер белгілі бір сыныптарындағы, шоттық баланстар немесе ашулардағы түзітілмеген, анықталмаған бұрмалаулар тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығынан асатыны ықтималдығын қолайлы төмен деңгейге дейін төмендету. Орындау маңыздылығын шешу қарапайым механикалық тәсіл емес, кәсіптік көзқарасты қамтиды. Орындау маңыздылығы аудитордың субъект туралы білімі арқылы әсер етіліп, тәуекелдікті бағалау шараларын орындау кезінде жетілдірілеп, соңғы аудитте анықталған бұрмалаулар сипаты, ауқымы арқылы, сондай-ақ аудитордың ағымдағы кезеңгі бұрмалауларға қатысты көретулері арқылы әсер етіледі.

Аудиторлық Өзгерістерге Шолу

Тұтастай алғанда қаржылық есептілік  маңыздылығы (қажет болса, маңыздылық деңгейі немесе әрекеттер белгілі  бір сыныптары, шоттық баланстар  немесе ашулар деңгейлері) аудитте (мысалы, субъектінің бизнесі ең көбін  пайдалануды шешім қабылдау) пайда  болған жағдайлардағы өзгерістер, жаңа ақпарат немесе аудитордың субъект туралы біліміндегі өзгерістер және өз операциялар нәтижесінде бұдан әрі аудиторлық шаралар себебімен қайта қарастырылмайды. Мысалы, егер аудит барысында нағыз қаржылық нәтижелер болжамдағы кезең мен тұтастай алғанда қаржылық есептілік маңыздылығын бұзу мақсатымен бастапқы кезеңде қолданылған қаржылық нәтижелерден елеулі түрде ерекшеленсе, аудитор бұл маңыздылықа қайта қарауы қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тарау 2 Аудиттегі мәнділік деңгейін анықтау

 

 

2.1 Мәнділік деңгейінің  көрсеткіштерін тәжірибелік анықтау

 

 

Жоғарыда қаралғандай, аудитор  мәнділік деңгейін аудиттің барлық кезеңдерінде қолдануы керек. Жоспарлау кезінде, жұмыс барысында және оның қорытындысын жасағанда яғни, аудитор тексеріс барысында мәнділік көрсеткіштерін корректілеуге құқылы.

Тексеріс кезінде бірыңғай мәнділік көрсеткіштерін қолдану жіберіледі, сондай – ақ мәнділік деңгейінің мәнін  теру, оның әрбіреуі нақты топтағы  бухгалтерлік есеп шотын, бухгалтерлік баланс баптарын, есептеме көрсеткіштерін бағалау үшін арналған.

Тәжірибеде, көбінесе қай шоттарда мүмкін қателер мен олардың сипаттамалары (жоғарланған немесе төмендетілген) қандай екенін болжау өте қиын. Актив  пен пассив баланс баптары жоғары да, төменде болуы мүмкін. Актив  пен пассив баланстық баптарында дәстүрлі тексерісте көп көңіл бөлінеді: меншікті капитал бөлімінде – заттың жоғарылауы, ал міндеттеме бөлімінде – заттың төмендеуі. Сол сияқты сол немесе басқа шот бойынша қалдықтардың шығынын анықтау мүмкін емес. Сондықтан мәнділік жөніндегі алдын – ала пікір қолдану – жоғарғы профессионализмді талап ететін қиын тапсырма.

Мәнділік деңгейі - қаржылық есептеме мәліметіндегі біріккен мөлшердің шығуын келтіру, яғни қаржылық есептемесін талдау негізінде тұтынушының қолдануына сапалы шешіміне әсер етпейді.

Қаржылық есептеме сенімділігі  жөніндегі пікірді қалыптастыру кезінде аудитор мәнділіктің 2 аспектісін ескеру қажет, әшкереленген ауытқулар  мөлшерлі сипатта маңызды емес болуы  мүмкін, бірақ тұтынушының шешіміне әсер етуі мүмкін. Аудитор нәтижесінде мәнділік деңгейімен тек қана табылған нақты сомалар шығуын салыстырып қарау емес, сондай-ақ мүмкін әшкереленбеген бұзушылықты (қателерді болжау) бағалау. Кейде мұндай жалпы қателердің барлық мәні анықталған қателердің ауқымын бірнеше есе көтереді және аудитордың есептеме тексеру сенімділігі жөніндегі ашылуын түбегейлі өзгертеді.