Біз ендігі жерде «қолымыз жеткен»

1990 жылы, желтоқсанда  «Қазақ КСР-нің экономикасын тұрақтандыру  және нарыққа көшу» бағдарламасы  қабылданды. Бұл бағдарламада нарықтық  құрылымдар құруды жеделдету,  экономиканы нарыққа сәйкес реттеу, республиканың әлеуметтік-экономикалық  жағдайын тұрақтандыру, нарық тарапын  қалыптастыру, шаруашылық әрекеттерді  белсендіру қаралған.

«Дағдарыстарға  қарсы және әлеуметтік-экономикалық қайта құруды тереңдете жүргізудің кезек күттірмейтін шаралары туралы»  екінші бағдарламада 1992-1995 жылдардағы алғашқы кезеңге мынандай міндеттер  қойылды:

• мемлекет меншігінен алып, меншікті жекешелендіруді белсене жүргізу;
• тұтыну нарығын тауарлармен қалыптастыру;
• республиканың әлем шаруашылығына енуі.

Мұнда күштің басым жағын ұлт мүддесінің тәуелсіздігіне деген экономикалық  саясатты белсене  жүргізуге, инфляцияны мүмкін болғанша төмендету, өндірістің құлдырай беруін тоқтату, оны өркендете беруге жағдай жасау, халықтың әлеуметтік жағына жарық  кеселінің салдарын жеңілдету мәселелері топтастырылған.

1996-2005ж.ж.  барысындағы кезеңде көзделген  міндеттер:

• республиканың шикізат қана өндіруге бағыт ұстауын жойып, нарықтық толық мезанизмін құру, транспорт тараптарын тезірек дамыту және нарықтық барлық түрлерін қалыптастыру;
• экономиканы монополизацияға соқтырмай, дұрыс бәсеке атаулына кезеңінен қолдау арқылы барлық тауар өндірушілерге шын мәнінде еркіндік жасау;
• ҚР әлемдік саудада алатын орнын нығайту, бюджет тапшылығы мәселелерін шешу;
• Республиканы әлемдегі индустриялдық өнеркәсібі озық елдер қатарына қосылған жағдай жасау.

1992 жылы Қазақстан  экономикасы үшін қоғамдық өндіріс  деңгейінің төмендеуі сипатты  болды. Бұл тенденция, әсіресе,  өнеркәсіптің негізгі салаларында,  күрделі құрылыста және тұтыну  нарығы саласында ерекше көрінді.  Мұның себептерінің бірі көптеген  кәсіпорындардың мемлекеттік бақылаудан  шығып кеткені болды.

Қазақстанның  нарыққа көшуде бастапқы капитал  дәрежесі төмен болды. Республикада адам басына шаққанда кіріс төмен  болды. Республикадағы 214 селолық аудандардың 180-і жәрдем қаржымен күнелтті, 70 аудан  экономиканың даму жағынан өте артта  қалды, ал 30 аудан кедейліктің күйін  кешті. Республикадан толып жатқан байлық көздері алынып ал мұнда қоршаған ортаның экологиялық былғанышы  ғана қондырылды, экологиялық жүдеулік жер-жерде қоюлана түсті.

Ұзақ жылдар бойы тауар-ақша қатынасын өлшеу, экономиканы  монополиялығы, тауардың жеткіліктігіне қарамастан тапшылыққа, тауар-ақша тепе-теңдігі  бұзылуына, байланысты елімізде жетілдіру  жұмыстарын жүргізу қолға алынды.

ҚР нарықтық экономикаға енген кезіндегі  алғашқы  басталған ұзақ та күрделі  ісі меншікті мемлекет иелігінен  алу, жекешелендіру. Республикада жекешелендірудің ұлттық бағдарламасы мынандай бағыттарға жүргізілді:

• ірі және бірегей мүлік кешендерін дара жобалар бойынша жекешелендіру;
• орташа кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру;
• шағын кәсіпорындарды міндетті түрде жекешелендіру. 1993 жылы аяқталған бірінші кезеңде сауда және қызмет көрсететін ұсақ кәсіпорындар жекешелендірілді. Осы жылдары 9 мыңдай кәсіпорын жекешелендіріп, олардың 21% жеке меншікке беріліп, 57% акционерлік қоғамдарға айналдырылды.

1995 жылдары  ҚР екі сатылы  банк жүйесі  құрылды. 1996 жылдың басында республикада 170 астан банк жұмыс істеді. ҚР  Ұлттық банкісі Республика валюта  қалыптастыру міндетін атқарады. Бірқатар шетел банкілері Қазақстанда  өздерінің өкілдіктерін ашты. Олардың  саны 1996 жылы 31-ге жетті. АҚШ, Англия, Франция, Германия, Жапония т.б.  елдермен қаржылық-несиелік қатынастар  орнады ҚР халықаралық-экономикалық  көптеген ұйымдарға мүше болып  енді.

ҚР әлеуметтік-экономикалық салаларын дамытуға байланысты шетелдің инвестициялар тартылып жатыр. Бүгінгі  таңда ҚР нарықтық қатынастардың  дамуы бір арнаға түсті деуге  болады әрі тиімді дамып келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Қорытынды

 

      Сонымен қорыта келгенде, еліміздегі  нарықтық қатынасты дамытуда  алға қойған мақсат-мүдделеріміз  бар. Олар:

      Бірінші мақсат – тауарлар  мен қызмет көрсету нарығын  дамыту. Мұнда өндірістік тауарлар, қызмет көрсету мен қатар, өндірістік  емес мәні бар тауарлар және  қызмет көрсету туралы да әңгіме  болады. бір жағынан қарағанда,  мұндай нарық жаңалық емес. Бірақ  нағыз нарық – жай сатып  алу мен сату ғана емес, ол  – тауар өндіру мен қызмет  көрсетуде – таңдау мүмкіндігінде.  Соңғысы тек қана өндірістік  күштердің жоғары даму деңгейінде  ғана орын алады, әрі адамның  табиғатына сәйкес, оның кең ауқымды  қажеттіліктерін есепке алғанда  ғана нәтижелі болады. Таңдау  мәселесін шешу – тауарлар  мен қызмет көрсету нарығын  қалыптастыруға қажетті жағдайларды  жасау қажет. Бұл шарттар қажет,  бірақ жеткілікті емес. Тауарлар  мен қызмет көрсету түрі арасынан  адам өзіне керекті тауарды  таңдау үшін білімі мен мәдениет  деңгейі болуы керек, әр түрлі  ақпараттарға, жарнамаларға зер  салып отыруы тиіс, ал бұл адамның  маңызды қасиеттерінің бірі –  таңдай білу талғамын қалыптастырады. Басқаша айтқанда, нарықтық қатынастардың  дамуы қоғамның әлеуметтік инфрақұрылымы  деңгейіне де тікелей байланысты.

      Екінші мақсат – финанс-қаржы  нарығын қалыптастыру. Әңгіме, бұрын  болмысымызға таныс емес, ерекше  бағалы қағаздар нарығы(акция,  облигация т.б.) туралы болып отыр. Батыс елдеріндегі маңызды орын  алып отырған осындай бағалы  қағаз нарығының мәніне, сол елдердің  тәжірибесіне сүйенбей баға беру  қиын. Негізінде финанс нарығы  – бұл нарық құрылымының биік  деңгейі, оны реттеп қалыпқа  келтірудің күрделі де нәзік  механизмі. Өтпелі кезең осындай  нарықты қалыптастыру және сынақтан  өткізу үшін керек, өйткені  акция, облигация мен басқадай  бағалы қағаздарсыз нарықтық  экономиканың болуы  мүмкін  емес. Бағалы қағаздардың шығарылуы  мен еркін айналысқа жіберілуі,  оның иелерінің капитал иесі  екенін куәландырып, олардың табысқа  құқығын көрсету – зауыт, фабрикаларға, материалдық иеліктерге мемлекеттік  меншік монополиясын жоюдың қажетті  шарттары. Басқаша айтқанда, бағалы  қағаз иесі  қосымша табыс көздеріне  ие болып  қана қоймай, меншік  иесі де болып табылады. Бұл  әлеуметтік шиеленісті күрт төмендетіп  қана қоймай, қоғамдағы әр түрлі  топтарының жақындастырылуына себеп  болады. сондай-ақ бағалы қағаздар  тауар эквиваленті ретінде ақшаны  қамтамасыз етуде қосымша қызмет  атқарады.

      Үшінші мақсат  – жұмыс күші еңбек нарығын  қалыптастыру мен оны ретту.  Біздің жағдайымызда, бұл ең қиын  және нәзік мәселе. Шынында, оңдаған  жылдар бойы бұрынғы КСРО-дағы  еңбек нарығы жоқ және болуы  мүмкін емес деп уағыздалып  келген еді, өйткені жұмыс күші  өндіріс құралдарынан бөліп қаралмады,  енді еңбек нарығын құру сөзсіз  қажет болады. Бұл мәселе жақын  болашақта өте актуальды болмақ. Еңбекпен қамтамасыз ету саласы  мен жалпы нарық қатынастарын  жете бағаламау, жұмыссыздықтың  әлеуметтік құрылымы негіздерін  жан-жақты зерттемеу, нарық жағдайында  еңбекпен қамтамасыз етудің мемлекеттік  саясаты өлшемдерінің болмауы  елді қиын жағдайға әкеп тіреді. Қазіргі нарық күрделі жүйені  құрап, ол көптеген саладан және табиғаты  әртүрлі  функционалды жүйелер тобынан тұрып, өндіруші мен тұтынушы  арасындағы шаруашылық байланыстарын құрайды. Адамзат  қызметінің әрбір аясы ұлтық нарықтың жекелеген элементін қалыптастырып, нақты өмірде  біркелкі тұтастықты байқатады.  Олар өзара бір бірімен тәуелді.

 Қазақстан Республикасының  нарық жағдайы туралы түсінік  беріп,жазылып кетті. Жалпы айтқанда  нарық дегеніміз – тауарларды  сату-сатып алу формасындағы өнім  өндірушілер мен тұтынушылар  арасындағы жанама,тікелей екі  жақты байланыс;тауар-ақша қатынастарын  іске асыру саласы,сонымен бірге  құралдардың, әдістердің, жабдықтардың, ұйымдық-құқықтық нормалардың,құрылымның  және тағы басқа сондай қатынастардың  орнығуларын қамтамасыз ететін  барша жиынтықты айтамыз.

      Біздің ойлауымызша  осы Қазақстан  Республикасында  нарықтың жүйесін жүзеге асыру  керек.Жалпы алғанда табыс немесе  пайда алу мақсатында ақшалай  қаражаттарды бағалы қағаздарға  жұмсау керектігін ескере өткен  жөн.

Қазақстан Республикасы үшін өзінің ұлтгық нарығын құру басты нәрсе және 
оны реттеудің өзіндік және шетелдік тәсілін бір мезгілде меңгеру 
қажет. Аралас әлеуметтік-бағытталған нарықтық экономикаға 
көшуді тезірек жүзеге асыру. Ондай экономика барлық азаматтарға 
кәсіпкерлік пен қабілетін еркін жүзеге асыруды қамтамасыз етіп. 
кедейлеу топтар мен тұрғындарды қорғауы керек.

      Нарықтық қатынастарға  сай экономиканың тиімді дамуын  қамтамасыз ететін несие түрлерінен  несиелеу принциптерінен,несиелеу  әдістері мен тәсілдерінен және  несиелік тәуекелді басқарудан  тұратын экономикалық механизмдерінің  құрамдас бөліктерін қарастырып  кеттік.

     Нарықтық экономика  ұтымды жұмыс істейді,егерде мына  жағдайлар айқын болжанып және  анықталса:

1. Тауарды қанша көлемде өндіру керек,қандай қызмет атқару керек.
2. Не өндіру керек,яғни қоғамның материалдық тұтынымын толығырақ қамтамасыз ететін тауарлар мен атқаратын қызметті анықтау.
3. Қоғамға қажет тауарлар қалай өндіріліп,қандай қызмет атқаруы керек.
4. Өндірілген өнім кімге арналған,оны кім алу керек,яғни өндірілген өнім нақты тұтынушылар арасында қалайша бөлінбек.
5. Өзгерістер бола қалса қатысушылырдың соған бейімделе беруіне қол жеткізу.

      Қорыта келгенде, Қазақстан Республикасының нарық  жағдайы және алдына қойылған  мақсаттары туралы жалпы түсініктеме  беріп,толық ашып кеттік.Осы курстық  жұмысты осындай мәліметтермен  толық ашып кеттік деп ойлаймыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған  әдебиеттер тізімі:

 

1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты.//Дала мен Қала. – 8.02.2008.

2.Н.Қ.Мамыров, Қ.С. Есенғалиева, М.Ә.Тілеужанова  Микроэкономика             

3.//Алматы, «Экономика», 2000

4.К.С.Құдайбергенова.Микр2оэкономика//Көкшетау, 2010

5.Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Байжұмаев, С.Досқалиев, Ж.Жәйшібеков.Экономикалық теория негіздері// Алматы, «Санат», 1998

6.Ө.Қ. Шеденов,  Е.Н. Сағындықов, Б.А. Жүнісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. //Жалпы редакциясын басқарған Ө.Қ. Шеденов . Жалпы экономикалық теория // Ақтөбе, «А – Полиграфия», 2010

7.Ж.Х.Ғабит. Экономикалық теория//Астана, 2012

8.Ю.В.Тарануха. Микроэкономика// Москва, «Дело и сервис»

9.Әубәкіров Я.Ғ., Байжұманов Б.О.  «Экономикалық теория» Алматы 2010 ж.

10. Абугазин Д. «Регулирование инвестиционной деятельностив экономике           Казахстана».

11. Василевский А. «Конспект лекций по экономической теорий».

12.Жүнісов Б.А. «Жалпы экономикалық теория», Алматы 2012 ж.

13. Крымова В. «Экономикалық теория», Алматы 2013 ж.

14.Сейтқасимова Ғ.С. «Ақша,несие,банктер», Алматы 2011 ж.

15.Егеменді Қазақстан,2010 ж.1 ақпан,4 маусым,6 сәуір,11 мамыр.

16.Жетісу,2013 ж.25 қаңтар.

17.Атамекен,2012 ж.1 ақпан, 5 маусым, 17 қаңтар.

18. Атамекен,2010 ж. 1 ақпан,11 қаңтар.

19. Осипова Б. «Экономикалық теория»

20. Колесникова В. «Экономикалық теория», Москва 2011 ж.

 

 

 

 

 

Қосымша-1

 

 

Р       

          а                        Р                     б                    Р                      в 

                            D                                       S                                        S

                                S                                          D                               

 

                                                                                                                       D

                              Q                                           Q                                            Q

 

 

 

. Сұраныс  пен ұсыныстың бірдей иілуі  кезінде нарықтың тепе-теңдікке  жетпеуі

 

 

 

 

 

 

Қосымша-2

 

 

Р                 а                                      Р             б             S

      D                    S  

 

                                                                                     D

                              

 

 

    Q                                                         Q

. Сұраныс  пен ұсыныс қисықтарының ортақ  нүктелері болмаған кездегі нарықтық  тепе-теңдік.