Музыка мұғалімін аспапқа дайындау

 

 

 

№  2 кредит.

Тақырыбы:

Шетел және қазақ композиторларының шығармаларының,

әртүрлі мазмұндағы ойнау шеберлігін меңгеру. 

 

1. Екі-үш  белгіге дейінгі мажор мен  минор гаммалары, оларды үш  позицияда әртүрлі штрихтармен  ойнау.

Сабақта берілген гамма, арпеджио  бірте-бірте темпін күшейте күнделікті дайындалу керек. Гамма арпеджиоларды түрлі штрихтермен (легато, стакато) ойнау қажет. Ойнау техникасын ары қарай дамыту үшін гаммаларды триолмен, пунктир ритімімен жаттықтырамыз. Саусақтарды күнделікті жаттықтыру бұлшық етті қатайттырады және орындаушылық қабілетті арттырады.

3. Әртүрлі характердегі екі этюд.

Этюдтер әртүрлі  мағынада беріледі (минорлық немесе мажорлық түрде). Бірі жылдам, көңілді темпте,  екіншісі жай, көңілсіз темпте. Сонымен қатар динамикалық белгілеріне назар аударамыз және 1, 2-ші семестрлерге қарағанда 4-ші семестрде күрделі түрлерін ұсынамыз. 

3. Қазақ  композиторларының шығармалары.

Қазақ халық  шығармаларында ырғақтық белгілерге ерекше көңіл бөлу керек. Шығарманың арасында жай және күрделі өлшемдердің  өзгеруіне байланысты қиыншылықтарға көңіл бөлу керек.

4. Шетел  композиторларының шығармалары. 

Шығарма таңдау кезінде, құрамы әртүрлі музыкалық шығармалар, би және ән түріндегі пьесалар болу қажет.

а) біртіндеп  шығарманың диапазонын өсіру.

б) кілттік өсу  белгілеріне байланысты тональностердің  шеңберін кеңейту.

в) күрделі өлшемнің майда ұзақтықтарын енгізу.

Шығармамен жұмыс істеу. Оқытушы шығарманы жазған композитор туралы қысқаша мәлімет береді. Сұхбат өте жылдам және қызықты өтуі қажет. Оқытушы студентке шығармада кездесетін қиыншылықтарды алдын-ала ескертеді.  Студент оқытушының көмегімен шығарманы жай темпте нотаға қарап ойнап  бастайды. Шағармамен жұмыс істеп бастағаннан оқытушы студенттің көңілін  шығарманың характеріне, темпіне, динамикалық-белгілеріне, штрихтеріне көңіл аударады. Шығарманың қиын жерлерімен жеке жұмыс істеу қажет. Сонымен қатар шығарма бірнеше бөлшектерге бөлінеді (фраза, сөйлем, кезең). Әр бөлшекпен жай темпте талдап, тазалап арнайы жазылған саусақтармен ойналады.

9. Күрделі формадағы шығарма.

Студенттің меңгеру  қабілетіне байланысты, қобыз аспабына өңделген ірі шығармаларды ұсынамыз. Күрделі формадағы шығармаларды ойнау барысында студент жан-жақты дамыпойнау қабілеті өседі.Студентке концертмейстрмен  сүйемелдеп ойнатып үйрету қажет. Бұл студенттің өсіп жетілуіне, ойлау қабілетін дамытып, сезініп ойнауын жетілдіреді.

 

 

 

 

№ 3 кредит.

Тақырыбы:    Белгілі бір ойнау тәсілдерін  меңгеру.

 

           Қобыз үйрену мектебінде  негізгі ысқышты жүогізу тәсілдері негіз алады.Ысқыштың үш бөлігі болады\ ортаңғы ,колодка,төменгі жартысы, жоғарғы жартысы.Дыбыстың  қатты немесе жай ,мәнерлі шығуының өзі, ысқышты жүргізуге байланысты.Әрине,ысқышты тарту шеберлігі көптеген жұмыс істеп , мол тәжірибе жинақтау арқасында ғана  қалыптасады.

1.Ысқыштың қылы ішекке  жақсы тиіп , жабысып тұруы қажет.Бұл  шарт қобыздың дабысын қатты  ғ , немесе жай р ойнағанда  да сақталады.Сонымен қатар ысқышты қисайтпай түзу ойнап жүргізу керек.

2.Ысқышпен ішекті сүйкегенде  оның жылдам жүру қатты немесе  жай басылу  мөлшерін  дұрыс  табу қажет.

     Ішек неғұрлымтиекке  жақындаған сайын қатая түседі  де,мойнына жақындаған сайын қатая  түседі де,мойнына жақындағанда жұмсарады. Ысқышты тиекке жақын жерден жүргізгенде таяқты басынқырай жай сүйкейді, тиектен алысырақ жүргізгенде таяқты баспай тезірек тартады. Бірінші жағдайда күшті (форте) дыбыс шықса, екінші жағдайда жұмсақ, қоңыр дыбыс шығады, сондықтан көбінесе ысқышты тиектен жоғарырақ, ішектің жұмсақтау жерінен жүргізіп үйренген жөн.

       Қобыз ойнаудағы басты, күрделі жұмыстардың бірі ішек басу. Өйткені барлық позицияда сол қол саусақтарының  ішек басуға икемді, оңтайлы болуы, позициядан позитцияға жұмсақ жеңіл көшуі болашақта аспапты жақсы меңгерудің бірден –бір жолы. Қобызшы саусақтарын позицияға қойғанда скрипкадағыдай бірінші позициядағы ноталарды біоден толық баса алмайды, сондықтан әр нотаны ойнағанда саусақпен ішек басып үйрену керек.

Оқытушы методикалық  нұсқауларға сүйене отырып, алғашқы  сабақтардың дұрыс орындалуын үнемі  тексеріп ,керек жерлерінде оқушыларға қобыз ойнау өнерінің тәсілдеріне  түрлі жаттығуларын өзі көрсетіп отырады.

Қобыз ойнау тәсілі қиын,үйрену жолы ауыр аспап болғандықтан қолдарын үнемі тексерумен менгеру керек.Студенттерге  гаммалар,штрихтардың түрлері,позиция,оның көшу жолдары сияқты маңызызор(халық аспаптарында көп пайдалыныла бермейтін) сабақтардың аспапта жақсы ойнау тәсілдерінің пайдасы көп екенінің еске сала кету керек.

                  Қобызды ойнап үйрену үшін  ысқыштың түрлі жағдайдағы бағытын  , саусақ басу, ішектердің дыбыс  күшін білдіретін динамикалық  және екпін белгілерін жатқа  білу керек.

                1. Этюдтің  екі түрін әр түрлі  екпінде, бірі  Ларго,Адажио, Ленто, Анданте темпінде болса, екіншісі Модерато, Аллегретто, Престо, Виво екпіндерінде алу керек.

                 2. Бір пьеса.

                 3. Гамманың үш, төрт белгіге дейін  түрін , мажор және минор түрлерін  арпеджио, аккордтарын  әр түрлі штрихтарда легато,  екі, уш, төрт дыбыстан ойнап,он алтылық, сегіздік, төрттік, жартылық , бүтін ноталармен ойнап меңгеру керек. Және минордың үш түрін ( гармониялық, мелодиялық түрін) ойнау студенттің  есту қабілетін дамытып отырады.

                4.Штрихтармен арпеджиоларды ойнаған кезде оқушының есту қабілеті дамып, тон аралықтарын сезініп, техникасы дамып отырады.Сондықтанда студент күнделікті таңертенгі уақытта екі сағат гамма, арпеджиоларды әр түрлі штрихтарда ,әр түрлі ұзақтықта өзін өзі тыңдап , сезініп ойнаса үлкен жетістікке жетеді.

               5.Қазақстан композиторларының шығармаларын  ойнау,  қобыз аспабында үлкен  орын алады. Қазақстан композиторларының   шығармаларын ойнағанда  ерекшше  көңіл бөлу керек.Оқушының  ұлттық  сезімі ояанып, қазақтық қаны жүріп, аса сезіммен  ойнауын қадағалау керек.

          Қобыз үні ғасырлар бойы қазақ   халқының қуанышы мен мұңын  шертіп ,көмейінен елі мен жерін  қорғаған батыр елдің ерлігін  жырлаған тегеуріндіүн төгілген.Қобыздың  тынысы кең, ,дыбыс шығару мүмкіндігіде мол аспап болғандықтан аса рухтық сезіммен  жеткізіп ойнау керек.

        6.Орыс  , шетел композиторларының   шығармаларын  ойнаған кезде профессио  налдық       дәрежеде , жас шәкірттіің  орындау шеберліктерін  арттырып отыру керек. Саусақтарының       техникасын жетілдіріп    ,   одан әрі дамыту үшін  теория мен практикаға негізделіп  отыру керек.,сабақтаоқушыны  үнемі тәрбиелеу, жаңа сабақты талқылап әр түрлі әдістерді үйрету керек.

            7.Күрделі  формадағы шығармаларды  ойнаған кезде  , шәкіртті  тек жақсы орындаушы –музыкант юолып шығуына, сонымен бірге оның идеялық тұрғыданда өсіп жетілуіне жауапты. Оқушыны жан-жақты тәрбиелеуде ерекше орын алатын тәрбие жұмысының бір бөлімі репертуар мәселесі. Оқушыға репертуардың ұнауы оның оған тигізетін тәрбиелік ықпалы ,сырын қаншалықты білуіне байланысты. Мазмұнды жасалған репертуар оқушыны толғандырады, шабыттандырады. Болашақ орындаушы музыкантты көп ұлтты әртүрлі ұлттық музыкасы рухында, классик композиторларының шығармаларын беріп, олардың музыкалық эстетикалық сезімін жетілдіре түсуі тиіс.  

 

 

№4 кредит.

 Тақырыбы: 

Халық әндерімен  пьесаларын, шетел композиторларының 

шығармаларын  меңгеру.

   6,1 Екі этюд.

             Бұл жолыда  оқушыға әр түрлі  характердегі  екі этюд таңдаймыз.  Әуелі  қобыздың  негізгі дыбысы  «ля» болғандықтан, осы ішектегі жазылған этюдқа жаттығулар дан бастаймыз. Күнделікті ойнау кезіндегі берілген тапсырманы көрсетілген  саусақтар әр ішекте толық меңгергенше жұмыс жасау керек.Алынған этюдтің негізі квинта көлемінен шықпайды.Бірақ, сол қолдың төрт саусағын ойдағыдай жаттықтыру үшін жаттығулар осы диапазонда әр түрлі интервалда(секунда, ттерция, кварта, квинта) беріледі.

     6..2. Жаттығулар  алғаш жай екпінде бірнеше  қайталанып орындалуы тиіс. Әбден  жаттығып игергеннен кейін біртіндеп екпіндете тездете жылдам ойнауға көшу керек.

Ал, штрихқа келетін  болсақ, жаттығуларды бастапқыда «лига» штрихымен ойнау керек. Демек, екі  нотаны бір смычокпен, төрт нотаны бір  смычокпен 16 нотаны бір смычокпен  ойнау дәрежесіне жету.  Гамманы төрт белгіге дейін мажор, минорды орынадудағы ерекшелігі оқушы өзін өзі тыңдап үнемі әр дайым диез бемольдарды ескеріп есте сақтап, тыңдап ойнауы қажет.

6.3. Пьеса.

Қазіргі уақытта қобызшылардың  фортепиано сүйемелдеуімен орындау  дәрежесін үнемі өсіріп отыру қажет.   Пьеса алған кезде оқытушы шығарманы  егжей тегжейіне дейін зерттеп, танысып, оқушының орындаушылық шеберлігін өсіретіндерін таңдап іріктеп, талдап алуы қажет. Шығарманың мазмұны неғұрлым сапалы, санқилы болса, ол оқушы үшін соғұрлым қызғылықты және нәтижелі болады. Өз бетімен даяарланып үйрену, музыка тыңдау, оқушы үшін өте пайдалы. Біріншіден оның творчестволық шабыты пайда болса, екіншіден оның –музыкаға өзіндік көзқарасы , қояр талабы пайда болады. Ол репертуарын игеру үшін ізденеді , толғанады, өзінің ой өрісінің өсуіне, орындаушылық шеберлігінің ілгері дамуына жол ашады. Әрине, мұндай кезде оқытушы шәкіртінің өз бетімен даяарлаған шығармасын тексеріп, тыңдап өз пікірін айтуға міндетті.

              6.4 Шетел классик композиторларының шығармалары.

Шетел   классик  композиторларының шығармаларын алып ойнаудағы мақсат, шетел композиторларының  шығармаларының ерекшелігінде.Шығармадағы  форшлаг,мордент, акцент, деташе сияқты шығарманы көркемдеу оқушыға  өте керек.

Әр ұлттың  өзіндік  ерекшелігі  оқушының өсуіне ықпал береді. Шығарманы түсінуге  өзіндік ерекшелігіне,аккомпонементті тыңдауға көмектеседі.Классик композиторлардың, әсіресе И.С.Бах,Л:В.Бетховен,В:А:Моцарттың шығармалары өте пайдалы.

5. Бір күрделі формадағы шығарма.

Күрделі формадағы шығарманың ойнау әдісіне келетін болсақ, оқытушы характерін көрсетіп, мәнерлеп ойнау нақышын келтіріп оқушыға өзі ойнап,жеткізіп беру керек. Одан кейін шығарманың формасын талдап, ойнау ерекшеліктерін көрсетіп беру қажет. Шығарманы оқушымен бірге  басынан аяағына дейін табжылмай отырып талдап шығуы қажет. Егер оқушы шаршап қалған жағдайда, Үш бөлімді  үш  сабаққа бөліп, фраза, фразаға  бөліп, сөйлем соңына дейін жеткізіп, орындау қажет.Келесі шарт оқушымен  өте жай темпте ойнаған жөн. Ньюанстарына көңіл бөліп, Крещендо ,диминумендо, сфорцандо, акцентке көңіл бөлу керек. Келесі кезенде өте жай темпте  концертмейстермен қосылып орындау қажет. Концертмейстермен ор ындамас бұрын оқытушы өзі орындап беру қажет.

 

 

№ 5 кредит.

Тақырыбы :

                       Әр түрлі мазмұндағы  күйлерді   ойнау  шеберліктерін  меңгеру.

 

7.1.Екі этюд.

  Оқушының орындау шеберлігін , техникасын дамытуда  көмегін тигізетін  сабақтың бірі- жаттығулар, гамма ,этюдтер.Шығарманы ойнамастан бұрын студентке практика ретінде  бірден ойнау үшін және аппликатура қойып үйрену  үшін  берілсе,  келесі этюдті  техникасын дамыту үшін пайдалану керек.Жоғарғы курстың студенттеріне аппликатура қойып үйренудің маңызы өте зор.Сондықтанда шығарманың ноталарын таза, саусақтарын дұрыс қойып ,оған аса ұқыптылықпен қарауды үйрету керек.Оқушының шығарманың мазмұнын дұрыс түсініп, ырғағы мен мелодиясын  бұзбай  ойнауын   мейлінше қадағалау оқытушының жауапты міндеті.Шығарма үйренуде аппликатураны дұрыс пайдаланудың маңызын еш уақытта естен шығармау керек.Оқушыға аппликатураны өзі қойып үйренуге жаттықтыру, оқытушының  үлкен міндеті болып саналады.

Жаңа шығарманы үйрену кезінде оқушыны өз қатесін өзі  біліп, оны жөндеп, дұрыстап ойнауға  дағдыландыру  оқытушының   педагогикалық  міндеттерінің бірі.Оқытушы студенттің бірден шығарманы  жатқа ойнауына тыйым салуы тиіс.Өйткені, орындаудағы кемшіліктерімен  шығарма нотасын үйренудегі қателер  , көбіне  шығарманы әлі  тегіс түйсініп  үйрену болмай , жатқа  ойнағандықтан шығады. Сондықтан, шығарманы қашан үйреніп , оны орындауға жаттыққанға дейін оқытушы студенттен тек қана нотамен ойнауды талап ету керек.

Тек, сонда ғана студент  жаңа шығарманы мазмұнына сай, оның техникалық орындаушылық тәсілдерін ойдағыдай  игеріп үйрене алады

7. 2. Әр түрлі характердегі  төрт  пьеса.

           Соңғы курста студенттің  орындау  шеберлігіне, техникасына көңіл   бөліп дамыта түсу керек. Бірден  нотаға қарап  ойнау –оқушының   ойнау қабілетінің озықтылығы, оның  творчестволық дөрісінің  құлашын  кең жайып өскендігі болып  саналады. Оқытушы оқу жоспарын  жасағанда, шәкірттің концертке шығып  орындауын  жоспарлауы тиіс. Бұл болашақ орындаушы-музыкант үшін үлкен  маңызды нәрсе.Әрбір оқу жылының басында жасалатын  бұл жұмыс  жоспарында оқушы не үйрену керек, қанша шығарма игеруі тиіс ,қандай тәрбие  жұмыстары өткізілуі керек, міне  осындай мәселелер қамтылады.Жұмыс жоспарын да оқытушы шәкірттің  жалпы білімі ,сабақ үлгерімі , музыкалық қабілеті жайлы өткен оқу жылында қолы жеткен табыстары мен көзге  түскен кемшіліктерімен жұмыс жасалады.

Әр түрлі характердегі  пьесаның біреуін ансамбльге беру керек, бұл студенттің өсу қабілетін өсіреді.Ансамбль 2 қобызға ,3 қобызға,4қобызға арналған шығармаларын таңдап алу керек.Оқытушы өз студенттеріне жекелеген жұмыс жоспарын жасағанда әрбір  шәкірттің  дайындығын, қабілетін ,ерекшелегін ескеруі қажет.Әр түрлі харак тердегі шығарманың  біреуін өз бетімен  дайындау үшін  берілуі керек. Репертуарды таңдаған кезде  оқытушы әр бір шығарманы егжей - тегжейіне  дейін зерттеп,