Бастауыш сынып оқушыларының үлгермеушілік проблемалары

                                                    Мазмұны

Кіріспе....................................................................................................................................................6

Тарау 1.        Бастауыш        мектеп        окушыларының        үлгермеушілік

проблемасының теориялық негізі..........................................................................................8

 

1.1 Бастауыш мектеп оқушыларының жас кезеңіне жалпы сипаттама.........................................................................................................8

1.2    Бастауыш     мектеп     оқушыларының     танымдық     аумағының

ерекшеліктері...................................................................................................10

1.3   Бастауыш   мектеп   оқушылары   үлгермеушілігінің   психологиялық-педагогикалық себептері..............................................................................12

1.4    Бастауыш    мектеп    оқушыларының    үлгермеушіліктерін    жою

жолдары.............................................................................................................17

 

Тарау 2. Оқытудағы жеке-түлғалық қарым-қатынас...........................................20

 

2.1 Жеке-түлғалық қатынастың ерекшелігін түсіну....................................20

2.2.Дербестікті  қалыптастыру........................................................................22

2.3 Конвергентті және дивергентті ойлаудың қалыптасуы.......................24

2.4 Өзіндік сананың «Мен»түжырымдамасының қалыптасуы.................26

2.5 Әр адамның құндылықтарын мойындауға, өз қызығушылықтарын

өзгелермен  теңестіруте, кооперацияға қабілеттіліктерін  қалыптастыру...27

 

Тарау 3. Эксперименттік зерттеу..................................................................................29

 

3.1 Зерттелінушілер топтарына сипаттама.................................................29

3.2 Мотивация деңгейлерін зерттеу............................................................30

3.3 Ата-аналармен жүргізілетін кеңес....................................33

3.4 Қалыптастырушы эксперимент.............................................................34

3.5 Дамыту сабақгарының бағдарламасы....................................................34

 

Қорытынды ............................................................................................................................................................57

 

Әдебиеттер  тізімі......................................................................................................................59

 

 

 

 

 

                                                                     Кіріспе

 

Зерттеу жұмысының  өзектілігі: Қай кезенде болмасын оқыту процесінде үлгермеушілік проблемасы өзекті маңызға ие болып отыр. Көпшілік мектеп окушыларының арасында көптеген оқушылар оқытудың бастапқы кезеңінен бастап, негізгі пәндер бойынша оку материалдарынан үлгере алмайды. Бұл түрліше сипаттағы факторлар қатарының үйлесуіне байланысты. Осы балалар тобының қандайда бір дөрекі органикалық кемшіліктері себеп болады. Мүндай кемшіліктер бүқаралық жаппай мектептің 25-30%-нда кездеседі. Бұл арадағы ауытқушылық дегеніміз уақытша, бірақ терең байқалмайтын кемшіліктер.

Оқыту процесіндегі қиындықтар ерте бастауыш сыныптарда байқалса, олар баланың міндетті түрде мектеп бағдарламасын меңгеруіне кедергі болады. Нақ осы бастауыш мектеп кезеңінде толықтырылатын білімдер жүйесінің негізі қаланады. әрі осы кезенде оқыту мен практикалық әрекет дамуының қайнар көздері ақыл-ой және практикалық операциялар, дағды, іскерліктер де қалыптасады. Осы негіздің болмауы және бастапқы білімдер, шеберлікті меңгере алмау ортаңғы сынып бағдарламасын игеруде белгілі бір қиындықтар туғызады, нәтижесінде мүндай балалар оқытудан кешеуілдеп қалады.

Нақты балаға көмек беру сол туындайтын қиындықтарды түсінбейінше мүмкін емес. Ал, бұл үлгермеушілік арқылы туатын қиындықгарды шебер тануды және нақты көмек беруді қажет етеді.

Нақты зерттеу жұмысында  кіші мектеп оқушыларының оқу әрекетіндегі туындайтын осы қиындықтарының психологиялық  себептерін педагог пен мектеп психологы біле отырып, осы негізде дамыту жұмыстарын күра отырып жоюға көмек бере алады деген болжам үсынылады.

Зерттеу проблемасы: Үлгермеушілік проблемасы бар балаларды тани алмау, арнайы түзету бағдарламаларының жоқтығы түпкілікі артта қалушылыққа ғана әкеліп соқпайды, әрі баланың психоәлеуметтік даму кемшіліктерінің туындауына да себеп болады. Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, психологиялық механизмдерді қоса қарастыратын мектеп үлгермеушілік проблемасын талдау педагогикалық психологияда маңызды мәселе болып табылады.

Зерттеу мақсаты: Бастауыш мектеп оқушыларының үлгермеушілік себептерн анықтау.

Зерттеу объектісі      болып      психологоиялық-педагогикалық

қүбылыс ретіндегі  үлгермеушілік табылады.

Зерттеу пәні: зерттелетін балалар тобының үлгермеушілік себептері.

Ғылыми болжам: Белгілі оқыту жағдайларында үлгермеуші кіші жастағы мектеп оқушыларымен дүрыс үйымдастырылған психокоррекция жұмыстары оқушылардың үлгеріміне жағымды ықпал етеді.

Зертеу  міндеттері:

• нақгы   проблеманы    зерттеуде   ғалымдар    көзқарастарымен танысу;
• берілген   балалар   тобында   оқыту   процесінде    кездесетін қиындықгарды ерекшелеп бөліп алу;
• ерекшеленген      қиындықгарды      оқып-меңгеру      әдістерін анықгау;
• қазақ    балаларында    (7-10    жас)    пайда    болатын    нақты қиындықгарды оқып-меңгеру, әрі оларға көмек беру.

Зерттеудің       жалпы       теориялық- әдіснамалық       негізі: 
М.А.Даниловтың, В.И.Зыкованың, Н.А.Менчинскаяның, А.Власованың,   М.С.Павзнердің,   А.Н.Леонтьевтің,   А.Р.Лурияның,

А.А.Смирновтың, Л.С.Славинаның, Ю.К.Бабанский, З.И.Калмыкованың, Е.Д.Божович, Н.Н.Мурачковскийдің жұмыстары. Зерттеудің нақты теориялық - әдіснамалық негізі: мектепте үлгермеушілік проблемасын зерттеуге бағытталған жұмыстар (Л.С.Славина, Н.А.Менчинская, З.И.Калмыкова).

         Зерттеудің      теориялық маңыздылыгы      мектептегі      оқыту процесіндегі түрлі факторларға байланысты үлгермеушілік ерекшеліктерін айқындау.

Зерттеу     жұмысынын     практикалық маңыздылығы:     зерттеу

нәтижелері кіші оқушылар үшін дамытушы сабақтардың арнаулы курсын жасауға мүмкіндік берді. Үлгермеушіліктің анықталған ерекшеліктері оқыту процесін жақсартуға жол ашады.

Ғылыми  жаңалығы:

• қазақ балалалрының үлгермеушілік себептерін анықтау;
• психокоррекциялық көмек беру жолдарын айқындау.

Зерттеу жұмысының  құрылымы мен көлемі. Зерттеу жұмысы кіріспеден, 3 бөлімнен , қорытындыдан және пайдаланылған  әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

 

 

Тарау І. Бастауыш мектеп окушыларының үлгермеушілік проблемасының

теориялық негізі

 

 

"Жетіспеушілік", "ауытқушылық", "қиындықтар^,, терминдерін көптеген ғалымдар синонимдер деп қарастырады.

Ю.З.Гильбухтың пікірінше, берілген үғымдар түрліше мағына береді. "Кемшілік" деп, ол қандай-да бір маңызды, пайдалы нәрсенің жоқтығы  деп түсінеді, ал ауытқушылық деп - қалайтынның жоқтығы және зиянды сапалардың орын тебуі. Ю.З.Гильбух келесі ауытқулар түрлерін үсынады:

1. оқытудағы жалпы артта қалушылық;
2. тіл бойынша арнайы артта қалу;
3. математикадан артта қалушылық;
4. оқу әрекетінің жеке түрлерінен артта қалу.

Ғалымның пікірінше, үлгермеушілікті жалпы және арнайы деп бөлу керек. Жалпы үлгермеушілік деп, окушының мектеп бағдарламасының екі негізгі пәндерінен түрақгы, үзақ уақыт бойы артта қалуы. Ол пәндер: тіл және математика. Ал, арнаулы үлгермеушілік өзге пәндерді жақсы немесе қанағаттанарлық оқ^ барысында екі пәннің бірінен артта қалу деген сөз.

Бастауыш мектеп оқушысының оку әрекетіндегі қиындықтарыг С.Н.Костромина төмендегідей түсіндіреді:

• жазба жұмыстарда әріптерді қалдырып қою:
• ережелерді жақсы біле түра, орфографиялық қателер жіберу;
• зейін қоймау және шаршаңқылық;
• математикалық есептерді шығарудағы қиындықтар;
• мәтінді айтып берудегі қиындықтар;
• шыдамсыздық;
• жаңа білімді игерудегі қиындықтар;
• дәптердегі үнемі салақтық;
• қосу (көбейту) кестелерін білмеу;

         -   өзіндік жұмысты орындау барысындағы қиындықтар. Осы жұмыста "киьіндьіқтар" және "үлгермеушілік" терминдері синонимдер ретінде қолданылады.

 

 

1.1 Бастауыш мектеп окушыларының жас кезеңіне жалпы сипаттама

 

Бастауыш мектеп кезеңін  қазіргі уақытта 6-7-ден 10 жасқа дейінгі аралық қүрайды. Осы кезеңде баланың әрі қарайғы мектепте жүйелі оқуын қамтамасыз ететін дене және психофизологиялық дамуы жүріп жатады. Ең алдымен бас миы мен нерв жүйесінің жұмысы қалыптасып жетіледі. Физиологтар мәліметтеріне сүйенер болсақ, 7 жасқа жеткенде баланың бас жарты шарларының қабығы едәуір пісіп-жетіледі. Бірақ, осы қабық функциясы қызметінің жетілмегендігі олардың мінез-қүлық ерекшеліктерінен, эмоциялық күйлері мен іс-әрекеттерін үйымдастыруларынан көрінеді: кіші оқушылар алаңдағыш, үзақ уақыт зейіндерін шоғырландыра алмайды, қозғыш, эмоционалды болып келеді. Даму барысында қыздар үлдардан басьіп озады. Бұл ерекшелікті кей авторлар былай дейді: "бір және сол партада түрлі жас кезеңіндегі балалар отырады: орташа есеппен үлдар қыздардан бір-бір жарым жасқа жас, бірақ бұл айырмашылық календарлық жаста емес". (А.Г.Хрипкова, Д.В.Колесов, 1982, с35)

Мектепте оқудың басталуы баланың әлеуметтік дамуыңда түрлі  өзгерістерге әкеледі. Бала енді "қоғамдық" субъект болады және ол орындайтын әлеуметтік маңызды міндеттер қоғамдық бағалауға ие болып жатады. Бастауыш мектеп кезеңінде жетекші іс-әрекет түрі — оқу әрекеті болады. Оқу әрекеті берілген жас кезеңінде болып жататын маңызды өзгерістерді анықтайтын болады. Оқу әрекетінің шеңберінде бастауыш мектеп оқушыларының маңызды қол жеткен жетістіктерін сипаттайтын және келесі жас кезеңін дамуын қамтамасыз ететін негіз боларлық психологиялық жаңа қайта құрулар жинақталады.

Бастауыш мектеп кезеңі бойында қоршаған адамдармен қарым-қатынастың жаңа түрлерінің негізгі қаланып бастайды. Міндетті түрдегі ересектердің беделі бірте-бірте азаяды да, бала үшін қүрбы-қүрдастары маңызды болады, балалар қоғамдастығының рөлі артады.

Осылайша, кіші мектеп кезеңінде  негізгі, орталық жаңа қайта қүрулар  болып төмендегілер табылады:

• мінез-қүлық  пен   іс-әрекетті   ерікті   басқарудың   дамуының жаңа, сапалы деңгейі;

• рефлексия, талдау, әрекетінің ішкі жоспары.

• шындыққа деген жаңа танымдық қатынастың дамуы
• қүрбылар тобына бағдарлану.

Э.Эриксон түжырымдамасына  сай, 6-12 жас аралығы баланың еңбекке, еңбексүйгіштікке қатынасын қамтамасыз ететін жүйелі білімдер мен шеберлікті беру кезеңі деп қарастырылады.

Л.С.Выготский пікірінше, кіші мектеп кезеңінің ерекшелігі, балаларға әрекет мақсаты ересектер  арқылы беріледі. Мүғалімдер мен ата-аналар балаларға не жасауға болады, қандай ережелерге бағынуға болады немесе болмайды, қандай тапсырмаларды орындау керек соларды аныктайды.

Я.Л.Коломинский есебінше, егер де бала 9-10 жас кезеңінде бір  сыныпта кімде-кіммен достық қарым-қатынасқа  түссе, бұл дегеніміз оның қүрдасымен тығыз әлеуметтік қатынасқа үзақ уақытқа түсе алады деген сөз. 8-11 жас аралығында балалар дос деп, кім көмектессе соны есептейді, оларға көмек беруге дайын болады. Өзара достық, түсіністік пайда болу үшін, қайырымдылық, дербестік, шыншылдық, өзіне сенімділік сияқты сапа-қасиеттер маңызды болады. Көптеген психологтар зерттеулерінде баланың мінез-қүлқын дербес басқаруға көмектесетін мәнді жағдайлар ерекше бөлініп көрсетіледі.

Ол жағдайлар төмендегілер:

1. балада жеткілікті шамада күшті және ұзақ әсер ететін мінез-құлық мотивінің болуы;
2. шектеулі мақсаттарды ендіру;
3. меңгерілетін күрделі мінез-күлық формаларын дербес әрі үлкен емес әрекеттерге жіктеп бөліп бастау.
4. Мінез-қүлықты  меңгеру  барысында  сыртқы  жағдайлардың  бар болуы.

Баланың ерікті мінез-күлқы дамуының маңызды алғышарты баланың ерік-күшін бағыттап отыратын ересектің үнемі қатысып отыруы. Мектепке келген алғаш күннен бастап, бала сыныптағылармен, мүғаліммен жекетүлғалық өзара-әрекетке түседі. Бүкіл кіші мектеп кезеңі бойында бұл өзара әрекеттестік белгілі бір қарқынмен және даму зандылықтарымен дамып отырады.