Интеграциялық оқыту

Біреу біреуді бір  нәрсеге интеграциялау мұндай жағдай болуы мүмкін емес. Бұл интеграция емес. «Біз баланы сонда интеграцияладық», «абилитация+ бейімделу» шынында осылай айтылғандай.

Интеграция - бұл жеке және қоғамның бір - біріне өзара бейімделуі. Бұл процессте жекенің ғана бірлестікке үйренуі емес, сол сияқты осы жекеге бірлестіктің де бейімделуіне қажет қадамдар жасайды.

Көп таралғын интегративті жағдай – «мұқтаж» болған біреуді, бірлестік қамқорлық етуге алады, осылай бірлестік мұқтаж адамға бірлестік  қадамын жасайды.

Абилитация, бейімделу  және интеграция біріңғай, қиын интеграциялық процессінің сатысы ретінде қарастырылуы мүмкін.

Оқыту жүйесінде мәселелері бар балаларға көмек көрсетуде  қайта жаңаруға жұмылдыру, кейбір «ақауда  жұмыс істеу» жергілікті деп білінеді, сол уақытта дамыту және оқыту  бойынша толық жұмыс болып  табылады.

Көп жағдайда үйрену жолындағы  жаттығуларда, арнайы білім беру мекемелерінде  көбінесе интеграция емес, абилитация жетіледі.

Интеграциялық процесстер үлкен сатыдағы қиын мәселелерді  шешу үшін қажет.

Өмірлік орта интеграциялық  бағдарламаларда құрылуы мүмкін, сол кезде қоғамда қиын жағдайды жақсартуына мүмкіндік болады, анамалияның шарпуын жояды, жалпы сауықтандыру жолымен барады. Дезинтеграцияның бұзу әрекетін болдырмау үшін, бәріміз бірге тағы да бір нәрсе істей аламыз.

Абилитациондық көз қарастың шектеуі туралы

Егер абилитация өткізіліп, ал басқалары өткізілмесе, онда мәселе шешілді деп саналмайды. Мүмкіншіліктің өздігінше құрылуы жеткілікті болмайды, бала оны активті қызметте қолдана  алуы керек.

Егер бала уақытында  басқаға дағдыланса (маманның көмегімен болса да), бұл дағды толық түрде оның әрі қарай даму жолында қажет болады. Көп кеш уақытта функцияны, сенсорды, қозғалу ісін жай шақыру жеткіліксіз. Арнайы жұмыс бұл функцияны барлық әрекетпен жоғары деңгейде өткізу қажет. Мысала, егер балаға қолымен қозғалуды уақытынан кеш үйретсе, онда арнайы ойыншықты қозғап үйрету керек. Немесе, мысалы, бала қарап, естіп үйренсе, бірақ сабақтан басқа жерде оны қолданбайды.

Сол себептен, дамуында бұзушылығы бар толыққанды көмек, тек абилитациондық мереке жүйесін қосып қана қоймай, сол сияқты осындай өмір ортасын құру және қозғалу бойынша бірге психологиялық - дәрігерлік-мұғалімдік жұмысты, табиғи жағдайдан пайда болған функцияларды баладан жақсы түрде оятады.

Баланың алға жылжуына міндеттерді  ұйымдастыру, қиын психологиялық әрекеттерді орындауына ынталандыруды құру және арнайы мұғалімдік ортаны құру көмегімен шешіледі.

Көмекті ерте алған бала тепе - тең ұйымдастырылған орта да жылдам әрекет етуіне мүмкіндік алады, нәтиже жақсы болғандығынан оның дамуына әсері тиеді.

Бейімделу ыңғайының шектеулері туралы

Бейімделу ыңғайы жеткіліксіз  болып табылады. Одан басқа да, бейімделу  нақты бір жағдайдың даму әрекетін қоршау мүмкін.

Г.Х. Андерсонның белгілі  ертегісіндегі жиіркенішті үйректі  еске түсірсек. Оны құстар алаңына  бейімдеу дәрілері келді. Қазіргі замаңғы ыңғайдың көзқарасы бойынша бұндай жағдай- күнделікті іс. Бірақ ол бейімделмеді, керісінше құс алаңының көз қарасы бойынша, оның қалыпсыздықтары өсе берді. Егер жиіркенішті үйрек құс алаңына табысты бейімделгенде, ол ешқашан аққулар бірлестіктеріне кіре алмаушы еді, табиғатпен берілген мүмкіншілігін толық жүзеге асыра алмаушы еді.

Қандай да көмек жасап, біреу сырттан ортаға біреуді  бейімделу ортасына еңгізеді деп  бейімделу болжайды. «Еңгізді және кетті». Егер бала бәрібірде нақты осы ортада болу керек болса, ол ешкімді қызықтырмайды, балаға орта жақпады, қиын болды,баланың өсуіне қарай оның қажеттіліктері де өсуі мүмкін, сол ортаға бейімделу уақытша жағдайдан кейін болды.

Бір жағынан қандай да бір баланың қажеттіліктері бейімделуге бөгет жасайды, басқа жағынан қандай да бір баланың мүмкіндіктері жүзеге асырылмай қалады. Кім бұны көре алады?

Интеграциялық ыңғайдың қажеттіліктері

Бұрынғы кезде баланың  сол ортада болмай - ақ, бейімделу міндетіне орналастыру шешім алды, болашақ туралы ойламай - ақ, интегративті ыңғайлы ортаның тізбегі туралы бірнеше үлкен білімді болжады және де баланы тез «алып өту» қажет деп болжады.

Интегративті ыңғай  үшін ересектің баланың даму айналасына ғана көңіл аудармай, сонымен қоса басқада алыс қадамды байқау керек деп шешті.

Кейбіреулері баланы қалдырмайды, оны бірге алып жүреді деп интеграция болжайды. Соған қарай баланың  қажеттіліктеріне жауа беретін және оның дамуын байқап, басқа ортаға уақытында  орналастыру қажет. Баланы бірге  алып жүретін адамдар интеграция процессінде оның баратын жерін байқайды, онымен бірге сол ортада бола алады. Сол ортада балаға үздіксіз қарайтын біреу болады. Бала көңілсіз қалмайды.

Абилитациялық және бейімделу  міндеттері көбінесе саты ретінде жалпы  процесске қосылған. Мақсаты баланы релевантты ортаға орналастыру болып табылады. Біз балаға бірлестікте жүру жолын құруымыз қажет, ол өзі әзірше істей алмайды және оны қабылдауға дайын емес. Баланы рухани міндеттерді шешуге дайындауымыз қажет және баланың өзін бірге осы бірлестікте болуына дайындау қажет. Балалар сау құрадстарын тындай ма екенін байқап көріп, интеграционды ма екенін тексеруімізге болады.

Бейімделу – бұл саты, интеграция осы сатыдан құралған жол. Интеграциялық жағдайда сатыны басуға және бір уақытта әрі қарай  баруға болады. Бірлестіктен соншалықты түбінен қозғалып, одан шығу қажет  емес. Соңында бала релевантты ортаға жетеді.

Байқасақ, ересек адамға баланы жіберуден көрі, оны керісінше өзіне дағдыландырмау қажет. Белгілі уақытта өзіне күш салу қажет; бала келесі сатыға өту қажет. Бұл үлкенге де, балаға да оңай емес, бірақ мұны уақытында жасаған өте қажет. Біздің мақсат - баланы дамыту, оны келесі аса ірі және түрлі өмірге өтуіне дайындау.

Бірнеше мысалдар

Мектепке баланы әкелді, танымы «нормаға» жақын, бірақ тәртібі  өте қиын. Сыныпқа оны алмайды, онымен жеке айналысуға шешім қабылданды. Бұл таза жаңару ыңғайы.

Осындай жағдай кезінде  бейімделу ыңғайын қалай дамытуға болады? Балаға қарап, оны жай балалармен қатар сыныпқа отырғызуға болмайды,- деп мұғалімдер шешті. Оның тану мүмкіндіктері жаман емес, бірақ тәртібі мен жеке ерекшеліктеріне қарай, ол әзірше барлығы мен бірге сыныпта бола алмайды. Егер бұл баланы жай сыныпқа отырғызса, ол өзінің ерекшелігімен шектен шығады және бейімделуге қарсылық көрсетеді. Бірақ өте жақсы қосалқы мектеп бар, онымен онда жұмыс істей алады, ол өзін сонда таба алады. Қосалқы мектепте тану тапсырмалары аз, мұғалімдер баламен қатынас орнатып, тәртіпке көп көңіл бөледі. Шынында, ол өте жақсы бейімделді, бірақ нәтижесінде оның мүмкіншіліктері жүзеге асырылмады.

Істің бір ізімен интегративті нұсқаларды қараймыз.

Стратегия түрлі болуы  мүмкін. Бір жағынан бағдарлама құруға болады, стратегияны сабақ беруші өзімен қосып жалпы сабақта алып жүреді, кейбір кезде сыныпта психологиялық ау-райы бұзылса, соған орай жеке стартегия дайындалады, ол интегративті кешеннің міндетін шешіп, баланы жақсы сыныптас болуға жұмылдырады.

Интеграция бойынша, осы балаға басқа істің бойымен шешілуі мүмкін. Аяғында міндет қойып, оны жай мектепте оқытуға дайындау, бір уақытта баланы жақсы қосалқы мектептегі сыныпқа үйрету, жай мекетптегі бағдарламадан қалып қоймау үшін жеке оқыту керек. Мұғалімдік міндеттер шешілгенде, баланы уақытында жай мектептегі сыныпқа кіргізу қажет.

Интегративті мекеме дегеніміз не?

Толық интеграция мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін барлық бірлестіктер мүшелеріне біріңғай интегративті кеңістік құру қажет.

Ең басынан бастап интегративті ыңғай негізінде өз жұмысын құра бастаған мекемені қарастырамыз - олар оқыту, емдеу орталықтары.

Біз үшін маңызды интеграция сауатты мүмкіндік болып табылады: балалардан топ құру, әрбір балаға қолайлы түрде тізбек тобын құру – бірдей коммуникативті - тану ортасын құру қажет, әр біреуі бала мүмкіндіктерін кеңейтуге көмек көрсетсе және интеграцияның келесі деңгейіне өтуіне дайындаушы еді. Сол уақытта дәстүрлі дефектологияқұрылымын ыңғайлы деңгейге қосады, біз қиын өнім құрылымын құру жағына қозғаламыз.

Орталықтың мамандары  үшін орталықта оқитын әр баланың  жағдайының ақырындп жақсаруы әдет болып  қалды.

Оқыту, емдеу орталық  қызметтерінің маңызды қағидаларының  ішіне келесілерді жатқызуға  болады:

• Балаға қарым - қатынас тең болуы қажет. Әр баладан адамдық қасиетті мойындау, біздің адамдық қасиетімізден ешқандай айырмашылығы жоқ. Манипуляция жасамау әдісі.
• Құрылымның вариативтілігі және иілгіштігі, әрбір нақты балаға тиімді көмек дайын болу, жекелендірілген бағдарлама жұмыстарын құру, қолайлы түрде диагностикалық, консультациялық, түрлі формалардың және түзеті жұмыстар түрлерін сәйкестендіру.
• Толық қарым - қатынас ортасына сыртынан, қосымша қарамай, әдейі форма түріндегі фактор ретінде үңіле назар аудару. Осы қарым - қатынасты қаншалықты дұрыс құруға болатынын байқаймыз - балалар арасындағы қарым - қатынас, балалар мен үлкендер арасындағы қарым - қатынас, үлкендер арасындағы қарым - қатынас- көбінесе жұмыстың нәтижесіне байланысты болады.
• Ашық мінез максимальді ата-аналармен өзара байланысқа әсер етеді, баланың қоршаған ортасымен бір тұтас байланысқа да әсері мол.

Өзі алдында бірігу міндеттерін  құрған мекемелер шеңберлерінде, әрі  қарай өмір масштабын анықтайтын адам бейімделе алатын баладан әлеуметті  әлеует алыну керек. Қаншалықты біз  баланы әлеуметті «жылжыта» алсақ, шыққанда соншалықты өмір үлкен болып көрінеді.

Жай мектеп сол міндетті жақсы шешеді, адамды үлкен өмірге білім арқылы шығарады. Әрбір оқыту  мекемелері, сонымен қоса интегративті мекемеде осымен айналысады.

Интегративті мекемеде жаман қарым - қатынас болуы мүмкін емес. Қызметкерлер арасында және балалармен қызметкерлер арасында да жаман қатынас болуы мүмкін емес. Әйтпесе бірлестіктің құлайтын кепілді.

Оқыту мектеп орталықтарының он жылдан артық тәжірибесі кейбір қорытындыларды істеуге рұқсат береді.

Оқыту мекемелері интегративті кеңістік сияқты

Интеграцияның әрбір  деңгейінде бірінші ұмтылу орталық  күштері, одан кейін баланы қашқақтайтын қашу орталықтары басым болады. Осы  әлеуметтік динамика келесі түрде жүзеге асырылады. Мекеме ішінде қандайда түрлі топтар саны бар. Олар түрлі міндеттерді шешеді және түрліше құрылған. Бұл жеке оқыту топтары, микротоптар, одан да кеңейтілген ірі топтар және тағы – интегративті балабақшаға немесе интегративті мектепке апаратын кейбір тізбектер.

Көбінесе бала өзін басқаға тең екенін сезе алмайды. Ол «күзенде» отарады, біреу келіп, оны көру керек. Оны күзеннен тапқан сол адам, сонда кіріп, баланы үлкен өмірге шақырады - ол адам емдейтін ұстаз. Бірінші онымен жеке айналысады, осыдан кейін оны микротопқа ауыстыруы мүмкін, осы формалар өзгеріп, ол ақырындап сау құрдастарының арасына барады, мысалы, интегративті балабақшаға немесе өмірге шығады. Оқыту емдеу орталығында көп балалар дәл осындай жолдан өткен, ата-аналары жалпы білім беру мектептеріне дейінгі интернатқа тапсыруларын ұсынған.

Осылай кейбір интегративті кеңістік үзіндісі құрылуы мүмкін, олар әлеуметтік қозғалыс ішінде жианалады. Ең маңыздысы ешқандай да баспалдақ  тұзақ болмауы керек.

Бақытқа орай, мекемелер  және кейбір «қиын» балаларды оқытуға  қабылдайтын жеке мұғалімдер пайда болып жатыр, дамуға талап етілетін терапевті жақсылық тілейтін орта ғана емес, арнайы қосымша ұйымдастырылыған мұғалімдік жұмыстар қажет.

Әзірше ешқайда орналастыруға  мүмкіндік жоқ балалар үшін, орталық  жеке «мектептік» бөлігін дамытып жатыр.

 

 

1.2 Интеграциялық кеңістік құруға қажет жағдайлар үшін түрлі оқыту формалары

 

 

Біз интегративті мекеме ішінде қиын құрылған кеңістікті қарастырдық, бірақ маңызды мағынасы бар және әлеуметтік алуан түрлі оқыту  формалары әлі де қажет. Қазір халық арасында айтылатындай «мақұлықтар үшін» сыныптар мен мектептер мәселесі ұмытылып кетуші еді, егер айналада өте көп әртүрлі сыныптар мен мектептер болғанда, барлығы қандайда бір өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Егер барлығы өте түрліше болғанда, онда «дұрыс» және «дұрыс емес» деп бөлу мәселесі өшірілуші еді.

Негізгі стандарт деңгейін төмендетуге болмайды. Дамыған Батыс  елдерімен салыстырғанда осы  уақытқа дейін ресейде білім  беру мектептері артта қалып қойылмаған, көбінен олардан озған. Соған  қарай жоғарғы стандарт балалардың жоғары тану әлеуетін дамытады және олардың осындай мүмкіндіктері болу керек. Стандартты өзгерту маңызды, егер бұл-мақсатқа сәйкес болса да, мұндай қызмет жақында шешілуі мүмкін емес: бағыттауды негіздеу және өзгерту жолдары көп жылдық зерттеулер мен тәжірибелерді талап етеді.

Білімді жетілдіру балама болып табылады, әр баланы өз жолымен  жоғарғы стандарт бағытына жүргізу  мүмкіндігі қажет. Білім деңгейін төмендетпей, ақырындап ірге жасауға болады, бұл  басқалар үшін де сапалы. Осы түрде мазмұны өзгермейді, керісінше әдісі және оқыту жолдары өзгереді.

Балалар әр түрлі, бірақ  олардың мәселелерін жүйелеуге  және жіктеуге болады. Ғылым жұмысы - кейбір сапалы жолдарды жазып, қазіргі жазылған мәселелер мен балалар қалай табысты қозғала алатынын анықтайды.

Интегративті ыңғай  өзіне баланы өзара бейімдейді және оқыту ортасының қажеттілігін қосады, ол саты түрінде оқыту ыңғайының  түрлерінен құрылған болу керек. Қазіргі  заманғы балалар мәселелерін  түсіну қажет, оларды жіктеп, бағдарлама құру керек, балаларды жоғарғы деңгейге апаратын және соған сәйкес бейімделген, өтелетін мерекелермен жанамалаған жөн.

Осы түрде, дифференциалды сүзгі түрінде емес,аралық стандарт пен вариативті бағдарламалар ойларына өтеміз.