Мектепалды даярлық оқушыларын ойын арқылы оқыту жолдары

Ойындар арқылы қарапайым әдеттерді  тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның  бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.

Атақты педагог Сухомлинский; «Бала  кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі  аралықта әр адам өзінің рухани дамуына  қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден, ойыннан  алады. Тәрбиенің негізгі  мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің және ойынның рухани тәрбиелік мәні зор. Олар балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас баланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық«, деп атап көрсеткен.

Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық  көрсеткші. Руханилықтың негізінде  адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-зі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.

Рухани-адамгершілік тәрбие — бұл  дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау  дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас  мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының  дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.

Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы  ұғымдарының қалыптасыуна, жақын  адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.

«Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа...»  «Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға» — деген мақалдардан көруге болады. Ойындар, мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі.

Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады.

Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен  сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады.

Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.

Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс — тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.

Сөздік қорды дамытуға бағытталған әдістердің жалпы міндеті-сөздің мағынасын дұрыс түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану.

    Түсіндіру әдісі  - жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде қолданады.Сабақ сайын үйретілетін   жаңа сөздер бойынша, яғни сөздік жұмысында іске асады. Сондай – ақ қазақ тілі грамматикасының кейбір ерекшеліктері (алфавит бойынша қазақ тіліне тән ерекше дыбыстарды, дауысты дыбыстардың жуан,жіңішке , ал дауыссыз дыбыстардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетіндігі, екпіннің соңғы буынға түсіп ,не істейді? сұрағына жауап беретін сөздердің сөйлем соңында тұратындығы, жалғау, жұрнақтардың жуан, жіңішке, екі вариантта болатындығы кім? сұрағының тек адамға қойылатындығы,ма, ме , ба, бе, па,пе деген қосымшалардың бірде жалғау болатындығы,т.б )  түсіндіріледі.

    Көрнекілік әдіс – Сабақ сайын жүргізілетін  әдіс. Басқа тілді үйретуде ең нәтижелі және жиі қолданылады. 1- 2 сыныптарда түрлі суреттер мен заттарды, ойыншықтарды көрсету арқылы сөздерді үйретуге болады. Көрнекілік тақырыпқа сай, көзге тартымды яғни эсттетикалық жағынан жақсы , ірі. екі немесе үш түстен болуы керек .

  Мысалы :  «Ұлттық киімдер»  тақырыбын өткен кезде киімдердің  суретін көрсету арқылы немесе  сыныпқа кәдімгі киімдерді көрсету  арқылы жүзеге асып отырады.  Әр түрлі тірек кестелер және таблицалармен сөздерді , сөз тіркестерін үйретуге болады. Ы. Алтынсарин  Натуральды әдіс туралы былай деген: «балаға айтып түсіргеннен гөрі , қолымен ұстап, көзімен көріп, мұрнымен иіскеп түсіндірген сабақ ұғымды » деген. Бұл әдісті сөздік қорды дамытуға бастауыш сыныптарда қолданады. Мысалы: Алма сөзін алманы көрсету арқылы ұғындырамыз. Бұл әдіс –  Жеміс- жидектер, Оқу құралдары, Ойыншықтар, Тағамдар ,   тақырыптарында жүзеге асады.

     Келесі бір тағы  әдіс: Сұрақ – жауап әдісі.     

 Балардың тілін дамыту үшін манызды әдістің бірі.Қай сынып болсын, сабақтың қай  кезеніңде болсын қолдануға болады . Өте белгілі  де тиімді әдіс. Жас ерекшелігіне байланысты сұрақ дайындайды. Мысалы:

Сенің тұратын қалаң қалай аталады?

Менің қалам Атырау деп аталады.

Қаланың жанынан қандай өзен ағады?

Жайық өзені ағып жатыр.

Практикалык әдіске ойнау элементтері бойынша тіл үйрену кіреді. Дидактикалық ойындар оқушылардың білімін бекітіп, сөздік қорын молайтады, сөз, сөз тіркесі , сөйлемдерді дұрыс құрастыруға , қажетті сөздерді дұрыс тауып қоюға , кішігірім әңгіме айтуға жаттығады. Балалар ойынның тәртібін білмейтін балаға үйретеді, түсіндіреді.

    Сонымен қатар бұрынғы  ойнаған ойындарын естеріне түсіреді. Белгілі суретшілердің туындыларын  , балаларға арналған суретті кітапшалар, меркелерге дайындық, түрлі ойын – сауықтар өткізу де балалардың тілін дамытуға септігін тигізеді.

     Балалармен түрлі әдеби – музыкалық ойындар өткізу – олардың әдеби  тілде сөйлеу машығын қалыптастыру үшін қажет. Оқушылар қазақша сөз , сөз тіркесі, сөйлемдерді оқығанда сөйлеу екпінін дикциясы , яғни сөзге, буынға , екпінді дұрыс түсіруге үйренеді. Рөлге бөліп ойнайтын ойын баланың ойын өз бетінше тұжырымдап айтуына көмектеседі.  

        Интерактивтік әдіс .

Интерактивтік деген сөз энциклопедияда көрсетілгендей, интеракция деген ұғымнан келіп шығады. Ал интеракция жеке индивидтердің , топтың, жұптың, өзара біріккен әрекетке бір – біріне алма – кезек әсер етуі. Бұл әдіс әсіресе , сұхбат құруда оқушылардың белсенділігін арттырады . Бірігіп жұмыс істеуге үйретеді. Олардың ізденуін, шығармашылықпен әрекет етуін қамтамасыз етеді. Интерракция кезінде оқушылардың істі ұйымдастыра білу қабылеттері де көрінеді. Интерактивті әдіспен сабақ өткізіп кезінде оқытушы кеңесші , серіктес рөлін атқарады. Ал топ белсенді түрде әрекет ете отырып, бірін- бірі қолдау , толықтыру арқылы сұхбат құруға үйренеді. Екі оқушының сұхбатына үшіншісі де араласуына болады. Ол қарсы топтың оқушысы болуы да мүмкін . 

   Бұл әдістің негізгі мақсаты  – оқу процесінің барлық сатысында біріккен әрекетке жағдай жасау. Әр оқушы жеке тапсырмамен жұмыс істей отырып , топ мүддесін ойлауға үйренеді. Әрқайсысы өз міндетіне жауапкершілікпен қарай отырып, ортақ нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

 Тағы да өте көп әдіс  – тәсілідерді  сөздік қорды дамытуға қолдануға болады..

Қандай әдіс болсын мұғалім өз сабағына икемдеп қолдануы керек .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт  бере білсек, ол бала солай бола алады», — дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты  терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Қай заманда болмасын адамзат алдында  тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің  ең бастысы — өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.

Ұрпақ тәрбиесі — келешек қоғам  тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін  жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени — ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу — біздің де қоғам алдындағы  борышымыз.

 «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі»дегендей, тәрбиешілердің күн сайын атқарып жүрген жұмысы- балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың үйден көргені, етене жақындарынан естігені-ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәжірибе  -  білім  негізі

 

Біз практикадан өткен мектепалды сыныпта  сабақтардың негізгі құрылымдары «Амандасу рәсімі», «Шаттық шеңбері», «Көңіл күйді көтеру» сабақтың негізгі мазмұны «Сергіту сәті», «Тыныштық сәті»,«Ойын», «Дәйексөз», «Шығармашылық тапсырма» ұжымдық жұмыс, дәптермен жұмыс, жүректен-жүрекке шеңберінен, яғни «Өзін-өзі тану» пәнімен тығыз байланысты жүріп отырды..

Сабақтың негізі мазмұнында балалардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру мен қанағаттандыруға, әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға арналған алуан түрлі ойындар мен жаттығулар қолданылды. Мұның маңызы баланың мораль ұғымын, оны бағалауын, жалпы адамгершілік қасиеттерге қатынасын дамытудан тұрады.

Жұмыс дәптерінде берілген шығармашылық тапсырмалар педагог пен ата-аналардың  арасындағы өзіндік бір тығыз  қарым-қатынас орнатуға бағытталған жұмыстың бір қыры болып табылады.

Мысалы: «Отбасы» аялдамасында тақырыбында  ата-аналармен бірлесіп ұйымдастырылған  «Менің отбасым» газетінде баланың  сәбилік шағынан, осы жасына дейінгі және ата-анасы, туысқандарының фото суреттері жапсырылған. Бұл газеттер арқылы балабақша мен мектеп және отбасы арасындағы байланыс, ынтымақтастық нығая түседі, балаға деген ата-ана жауапкершілігі артады, ата-аналар бала тәрбиесіне педагогпен тығыз қарым-қатынаста болады. Бір сөзбен айтқанда отбасы мен мектеп бірінің игілікті ісін екіншісі жалғастырады, толықтырады.

Практика барысында мен де «Жирен жаман әдеттен, үйрен жақсы әдеппен» — дегендей халқымыз балалармен «Әдептілік-әдемілік» атты тәрбие сағаты да өткіздім. Осы кеште балалар әдептілік туралы мақал-мәтелдер айтылып, қойылымдар көрсетілді. Менің алға қойған мақсатым, баланың бойына ұлттық саналық қалыптасқан, халқының әдет-ғұрпын салт-дәстүрлерін көңіліне тоқыған дені сау, шымыр да шыныққан, сымбатты, халықтың тілін білетін, рухани байлығы мол, жан-жақты азамат тәрбиелеп өсіруге атсалысу болды.

«Қонжықтың туған күніне барамыз» атты тақырыпта математика сабағын  өткіздім. Онда балалардың алған білімдерін бекіте отырып, олардың ой - өрісін дамытып, логикалық ойлау, тапқырлық қабілеттерін жетілдіру мақсаттары көзделді. Сабақта «Тез жауап бер», «Көршілес сандарды тап», «Тез ойланып, шешімін айт», «Берілген нүктелерді сандар ретімен қос» сияқты ойын – тапсырмаларды орындау арқылы балалар барлық мәрелерден өтіп, Қонжықтың  үйінен дәм татып, шаттыққа  бөленді.  Сабақ соңында ата – аналарына бүлдіршіндер өздері отырғызған гүлдерін сыйлады.

Келесі сабақтың тақырыбы: «Ғарышқа математикамен бірге»

 

Сабақтың мақсаты: балалардың сандар, геометриялық пішіндер туралы                 

білімдерін беркіту, үлкен-кіші ұғымдарын  ажырата білу дағдыларын қалыптастыру.

Ғажайып саяхат арқылы балалар қиялдарын шыңдау. Қисынды есептерді шығара

отырып, баланың логикалық ойлау  қабілетін дамыту, тапқырлығын арттыру.

 Сабақтың әдістері: саяхат, қисынды  есептер, дидактикалық ойындар.

Қажетті құралдар: зымыран, «жұлдызды  қалашық», ғаламшарлар, жұлдызшалар,