Үшінші сыныпта геометриялық материалды оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды қолдану

 Білім берудің жаңашыл  жүйелерінде әмбебап кеңселік  қолданбалы программалар және  АКТ құралдары: мәтіндік процессорлар, электронды кестелер, презентация дайындау программалары, МҚБЖ, органайзерлер, графикалық пакеттер және т.с.с. кең тараған.

 Компьютерлік желілердің  және басқа АКТ құралдарының  арасындағы баламалары пайда  болуынан білім беру жаңа сапаға  ие болды. Ол бірінші кезекте  жер шарының кез келген жерінен ақпараттарды жылдам алу мүмкіндігімен байланысты болды. Интернет ауқымды желісі арқылы әлемдік ақпарат ресурстарына (электрондық библиотекалар, мәліметтер қоры, файлдар қоймалары және т.б.) жылдам қол жеткізуге мүмкіндік бар. Интернеттің әйгілі ресурсы – WWW бүкіл әлемдік өрмегінде екі миллиардтай мультимедиялық құжаттар жарияланған.

 Желіде АКТ-ның  басқа да құралдарын пайдалануға  мүмкіндіктер бар. Олардың қатарына  электрондық пошталарды, сілтемелер  тізімдерін, жаңалықтар топтамаларын, чаттарды жатқызуға болады. Нақты уақыт режимінде сұхбаттасу үшін байланыс орнатылғаннан кейін дыбысты, суреттерді, пернетақтадан еңгізілген мәтінді және кез келген файлды жіберу мүмкіндігін беретін арнай программалар жасалынған. Бұл программалар жойылған қолданушылар бірігіп жергілікті компьютерде қосылған программалармен жұмыстарын ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.

 Компьютерлік желілер  арқылы жіберілетін мәліметтерді  сығудың жаңа алгоритмдерінің  пайда болуынан дыбыс сапасы  едәуір артты және кәдімгі  телефон желілеріндегі дыбыс сапасына жуықтады. Осының нәтижесінде жаңа АКТ құралы – Интернет – телефония салыстырмалы түрде екпінді дами түсті. Арнайы программалық қамтамасыз ету мен құрылғылардың көмегімен Интернет арқылы аудио және бейнеконференциялар өткізуге болады.

 Телекоммуникациялық  желілерде ақпараттарды іздеу  тиімділігін қамтамасыз ету үшін  жасалынған автоматтандырылған  іздестіру құралдары бар. Олардың  мақсаты – компьютерлік желілердің  ақпарат ресурстары туралы мәліметтерді  жинап, қолданушыларға жылдам  іздеу қызметін ұсыну. Іздестіру жүйелері арқылы бүкіл әлемдік өрмектің құжаттарын, мультимедиялық файлдарды және программалық қамтамасыз етуді, адамдар және мекемелер туралы мекен-жайлық ақпаратарды іздеуге болады.

 АКТ желілік құралдарының  көмегімен оқу-әдістемелік және ғылыми ақпараттар алуға, консультациялы көмек беруді жылдам ұйымдастыруға, ғылыми зерттеу жұмыстарын модельдеуге, нақты уақыт аралығында виртуальды сабақтар (семинарлар, дәрістер) жүргізуге үлкен мүмкіндіктер бар.

 Ақпараттық технологиялардың қоғамдық мәніне талдау жасай келе келесідей тұжырымдар жасалды:

 Жаңа ақпараттық  және телекоммуникациялық технологиялар  қоғам дамуының ең маңызды  стратегиялық факторы болып табылатын  ақпараттық ресурстарды белсеңді  және тиімді пайдалану мүмкіндігін  береді;

 Өркениеттің дамуы,  жұмыс істейтін тұрғындардың  көпшілігінің еңбек объектілері  мен нәтижелері материалдық құндылық  емес, ақпарат пен ғылыми білім  болып табылатын ақпараттық қоғам  бағытында іске асуда. Сонымен  қоса ақпараттық технологиялар  қоғамда болып жатқан ақпараттық үрдістерді тиімді ету және көп жағдайларда автоматтандыру мүмкіндігін береді;

 Ақпараттық үрдістер, басқа, одан да күрделі өңдірістік  немесе қоғамдық үрдістердің  маңызды элементі болып табылады. Осыған байланысты ақпараттық  технологиялар қоғамдық немесе өңдірістік технологиялардың сәйкес құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады;

 Телекоммуникациялық  технологиялар, ақпараттық технологиялардың  бір бөлігі бола тұра, адамдар  мен мекемелер арасында ақпарат  алмасуды қамтамасыз етуде, сондай-ақ жаппай ақпарат тарату мен дайындау жүйесінде маңызды роль атқарады;

 Ақпараттық технологиялар  қоғамды тұлғаландыру, оның білім  беру жүйесін және мәдениетін  дамыту үрдісінде негізгі орын  алады. Сондай-ақ , оқытатын ақпараттық  құралдарды пайдалану, кадрларды қайта дайындау және олардың квалификациясын өсіру жүйесі үшін де, өзіндік білім алу жүйесі үшін де тиімді әдіс болып табылады.

 Қашықтан оқыту  және ашық білім беру жүйелерінің  көзқарасы бойынша маңызды болып  келетін АКТ-ның бірнеше негізгі  кластары бар. Бейнежазбалар мен телевидениялар осы технологиялардың бірі болып табылады. Бейнетаспалар және сәйкес АКТ құралдары көп көлемді студенттерге мықты оқытушылардың дәрістерін тындауға мүмкіндік береді. Дәрістер жазылған бейнетаспаларды арнайы бейнекластарда да, үй жағдайларында да қолдануға болады. Мысалға, американдық және европалық білім беру курстарындағы негізгі материал баспа беттерінде және бейнетаспаларда ұсынылады.

 Оқытылатын материалды  ұсынатын мұндай жүйелер біздің  елде де таралуда. Сонда да  барлық курстарды бейнематериалдармен бекіту қажет емес: ресейлік студенттер батыс студенттеріне қарағанда бейне көрсетілімдерге аса үйренбеген; егер курс материалы кітаптан және бейнетаспалардан тұрса, онда ресейлік студент, бәрінен бұрын кітапты, сосын барып бейнетаспаларды қарастырады.

 Егер оқу курсына  визуальды ақпарат қажет болса  және оны қағазға басылған  түрде ұсыну мүмкін болмаған  жағдайларда бейнематериалдар қажет  болады. Егер бейнетаспа – қосымша  иллюстрациялары жоқ құр ғана  дәріс жазбасынан ғана тұрса, онда ол пайдалы, бірақ қажет емес.

 Қазіргі жағдайларда  бейнелік оқытуды қолдануға психолоиялық  та, техникалық та бөгеттер жоқ,  өйткені халықтың көп бөлігінде  бейнеаппаратуралар бар және  бейнетаспаларды арендаға ала  алатындай көптеген бейнепрокат  пунктары бар. Мысалы, осы принцип бойынша оқу материалдары жазылған бейнетаспаларды прокатқа ала алатындай қашықтан оқыту орталықтарын құруға болады.

 Кең тараған АКТ  құралдарының бірі болып табылатын  телевидение адам өмірінде үлкен  роль атқарады: әрбір жанұяда  дерлік ең болмағанда бір теледидар бар. Оқу теле-бағдарламалары бүкіл әлем бойынша кеңінен қолданылуда және қашықтан оқытудың жарқын мысалы болып табылады. Телевиденияның көмегімен білімнің меңгерілгендігін бақыламай-ақ кең көлемді аудиторияның жалпы дамуын көтеру мақсатында дәрістерді беру мүмкіндігі және де соңынан арнайы тесттер мен экзамендердің көмегімен білім деңгейін тексеру мүмкіндігі пайда болды.

 Өкінішке орай аталған  технология тек үлкен аудиторияларға, мысалға, шет тілін оқитындарғы  немесе қандай да бір ғылым негіздерін оқитындарға ғана қолданыла алады. Анағұрлым тар бағыттағы курстар үшін ұлттық немесе қалалық телевидениені пайдалану қиынға түседі.

 Кабельді телевидение  үлкен қалаларда кең таралған. Бұндай қала тұрғындарының көбі, хабарламалар күніне 4-6 сағаттай жүргізілетіндіктен кабельді телевидениенің пайдасын сезінді. Кабельді телевидение студиялары көшіруге рұқсат етілмеген бейнематериалдарды тарату орталықтарына айнала алады.

 Көптеген оқу теле  және радиобағдарламалары спутниктік  телевидение арқылы беріледі. Мысалы, 1971 жылы құрылған INTELSAT халықаралық ұйымы оқыту бағдарламаларын бүкіл әлемге дерлік ұсыну үшін өзінің 15 спутнигін бөлді. Спутниктік арналар бейнекескіндердің, дыбыс, мәтін және құжаттар көшірмелердің барлығын бірге цифрлік түрде ұсына алатын ISDN коммуникациялық желісін ұйымдастыру мүмкіндігін де береді.

 Оқу материалының  негізгі көлемін ұсыну және  сақтау мүмкіндігін беретін, компьютерлік  желілерде таратылатын және де CD-ROM-ға жазылған мықты технологиялар  – оқу-электрондық басылымдар болып табылады. Олармен жекеше жұмыс істей келе материалды толық түсініп, меңгеруге болады. Бұл технологиялар бар курстарды жекеше қолдануға сәйкестендіру, өзіндік білім алу және алған білімді өзіндік тексеру мүмкіндігін береді. Дәстүрлі кітаптарға қарағанда оқу-электронды басылымдар материалды динамика-графикалық түрде бере алады.

 Телефонияның әр  түрлі формаларына негізделген  студент пен оқытушы арасында  хабар алмасудың асинхронды жүйесі  мәлімет ( сұрақтар, кеңес беру, қосымша  материал, қорытынды бақылау) алмасу үшін қажет. Сонымен қоса ол оқып үйренуші мен оқытушыларға алынған хабарларды талдау және кез келген уақытта оларға жауап беру мүмкіндігін береді.

 Асинхронды-телефонды  хабар алмасудың бір түрі –  дыбыстық пошта. Аталған АКТ  құралын қолданғанда студент белгілі бір телефон номеріне қоңырау шалады және оның қойған сұрақтары таспаға жазылады. Кейіннен оқытушы жазбаны тыңдайды да, өз жауабын студент өз кезегінде асинхронды режимде тыңдай алатындай басқа таспаға жазады.

 Қашықтан оқыту  жүйесінде дыбыстық пошта кеңінен қолданылады. Қазіргі уақыттағы АКТ-ның асинхронды құралдарының танымал түріне ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желілер жатады. Бұл байланыста Internet, Bitnet, TUNet сияқты халықаралық және ұлттық желілерді пайдаланудың білім берудегі өзектілігі белгілі.

Жаңа компьютерлік телекоммуникациялық  құралдардың көмегімен оқытушы  және студенттер арасында жылдам байланыс орнату қашықтан оқыту үрдісінің  қайталанбас бөлігі болып табылады. Осындай байланыс кезінде студенттер оқытушылармен бағалар, шешімдер, проектілер туралы ақылдаса алады, олардан кеңес сұрай алады. Сонымен қоса, бұл оқытушыларға материалдың меңгерілгендігін бақылау және жекеше оқыту негізінде білім беруді ұйымдастыру мүмкіндігін береді.

Дамыған елдердегі білім  беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті қүру еніп, көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім.

Ақпараттандыру жағдайында оқушылар меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Мектептің  білім беру саласында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдерін іздестіру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұл жұмыстардың тиімділігі мен нәтижелілігі бірнеше оқу-әдістемелік, психологиялық-педагогикалық мәселелердің шешімін ғылыми түрде негіздеуді талап етеді. Оларды бірнеше бағыттарға бөлуге болады:

- оқу үрдісінде  ақпараттың технологияларды іске  асырудың жүйелі ғылыми-әдістемелік  жолын анықтау;

- оқушылардың тәжірибелік  іс-әрекетінде ақпараттық технологияларды пайдаланудың әдістемесін жасау;

- мұғалімдердің ақпараттық  технологияларды меңгеру және  оқу үрдісінде пайдалану бойынша  кәсіби біліктерін жетілдіру;

- оқушыларды білім,  білік, дағдыны меңгеру үшін  ақпараттық технологияларды пайдалануға  үйрету;

- мектептің материалдық-техникалық базасын нығайту.

Оқу үрдісінде компьютер  оқып-үйрену нысаны ретінде, сонымен  бірге оқыту, тәрбиелеу, дамыту мен  оқытудың мазмұнын меңгеруді диагностикалау құралы ретінде әрекет етеді. Мұның  өзі ақпараттық технологияларды  пайдаланудың екі бағыты бар екендігін анықтауға мүмкіндік береді.

Бірінші бағыт тұрғысынан алып қарасақ, ақпараттық технологиялар  білім, білік, дағдыны игеру үшін қажетті ресурс болып табылып, оқушылардың  саналы тәрбие, сапалы білім алуына жағдай жасайды, ал екінші бағыт тұрғысында ақпараттық технологиялар оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру тиімділігін арттырудың қуатты құралы болып табылады.

Бүгінгі таңда мектептің  білім беру жүйесін ақпараттандыру жағдайында өзіндік қайшылықтардың да орын алып отырғанын айту қажет. Мәселен, мектептерде әлі де болса компьютерлердің саны жеткіліксіз, барлық пән мұғалімдерінің бағдарламашылармен тікелей жұмыс істеу мүмкіншілігі шектеулі, автоматтандырылған оқыту бағдарламаларының саны аз, оларды көбейту мәселесі нақты шешімін таппаған, ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы информатикадан басқа пән сабақтары өткізілмейді десе де болады.

Сондықтан, білім беруді жаңа сатыға көтеру үшін тек білім  мазмұны мен оқыту әдістерін  ғана емес, ақпараттық технологияларды  кеңінен пайдалану арқылы оқытуды ұйымдастыру формаларын да жетілдіру керек. Мұның өзі мынадай оқу-тәрбие міндеттерін шешуге көмектеседі:

- оқу үрдісін  дербестендіру. Мәселен, компьютер  оқытуды нақты бір авторлық  бағдарлама бойынша жүзеге асыруға  мүмкіндік береді;

- нақты әрекетке негізделген кері байланысты қамтамасыз етеді. Мәселен, компьютер арқылы әрбір оқушы өзінің білімін бақылауға, тексеруге және бағалауға мүмкіндік алады;

- материалды меңгеру  жылдамдығын арттыруға болады.

Ғылыми педагогикалық-психологиялық  әдебиеттерді және мектеп тәжірибесін оқып-үйрену мен талдау негізінде ақпараттық технологияларды мектептің оқу үрдісіне енгізу үшін кешенді ақпараттық білім беру жүйесін құру қажеттілігі туындады. Бұл жүйенің негізін ақпараттық технологиялар құрайды. Енді оқытудың ақпараттық технологияларының мәнін ашып көрсетейік.

1. Компьютерлік және ақпараттық сауаттылық. Компьютерлік сауаттылыққа электронды есептеуіш техникасымен жұмыс істеу білігін жатқызуға болады. Ақпараттық сауаттылың ақпаратты алудың, қайта жасаудың, жеткізудің, сақтаудың және пайдаланудың негізгі ережелерін білуді көздейді.