Студенттердің кәсіптік құзырлықтарын қалыптастырудың әдіс – тәсілдері

Жоғарғы оқу орнының  мұғалімінің студенттің АКТ­құзырлығын тиімді қалыптастыра білуі және оны дамыта білуі тікелей студенттердің білім алуда өзіндік ізденістеріне, технологиялық машықтықтарын жетілдіре білуіне байланысты. Сондықтан студенттер электрондық оқулықтарды және желілік технологияларды төмендегі мақсаттарына пайдалана білуге үйренуі тиіс:  жаңа технологияны меңгеруде теориялық база болып табылатын ақпаратты тауып, оқып­үйрену; жаңа технологияларды пайдалануға машықтандыратын  электрондық нұсқауларды қолдана білу; ақпараттық процестерге байланысты қандай да болмасын жасалатын әрекеттердің негізгі шешуші идеяларын өздігімен танып­үйрену.

Студенттерді өзіндік  зерттеу жұмыстарына тартудың ең бір тиімді әдісі ­ оларды ақпараттықкоммуникациялық  технология практикумы аясында жүргізілетін  жобаларға (курстық жұмыстар, дипломдық және  шағын оқу жобалары) қатыстыру. Мысалы, «музыкалық­компьютерлік технологиялар»  мамандығы бойынша оқитын студенттердің «Информатика және математика» курсында    ақпараттық технологияларға қатысты білім беру стандартының бірқатар мәселелерін студенттердің өздігімен оқып­үйрену жұмыстарын ұйымдастыруға болады. Ол үшін әр студентке музыкалық­компьютерлік технологияларға қатысты бір программа немесе программалар топтамасын өздігімен таңдауға беру керек. Жұмыс барысын студент бірнеше этапқа бөліп, әр этаптың жұмысын құжатпен сипаттап, реттеп отыруы қажет. Нәтижесінде әр студент  музыкалық технологияларды меңгеруде жасаған өз жұмысы туралы есеп береді, бұл есепте үйренген программалық құралдармен  қатар жаңа технологияларды  пайдаланғаны жайлы  өздері дайындаған демонстрациялық мысалдарын көрсетеді. Осындай сан­алуан проектілерге қатыстыру арқылы студенттердің АКТ­құзырлықтарының деңгейін жоғарылатуға болады екен.

Көптеген оқу­әдістемелік  әдебиеттерде және басқа да ақпарат көздерінде «ақпараттық құзырлық» және «компьютерлік құзырлық» терминдері жиі қолданылып жүр. Ақпараттық құзырлық ұғымы ақпаратты,

өңдеу, өзі үшін және де басқа пайдаланушылар үшін ыңғайлы  түрде таныту, алған ақпаратты  демонстрациялау, ол ақпарат туралы қандай да бір шешім шығара білу машықтарына тікелей байланысты десек, компьютерлік құзырлық ­ алынған ақпаратты өңдеу үшін қажетті программалық құрылғыларды студенттердің пайдалана білуге дайындығымен анықталады.

Оқушыны ақпараттық қоғамда  еркін өмір сүре алуға үйретіп қана қоймай, біз оларды сан­алуан ақпарат түрлерімен жұмыс істеуге машықтандырумен қатар, алынған ақпаратты өңдеу үшін пайдаланылатын ақпараттық технологияларды пайдалана білуге үйретуіміз қажет. Сондықтан, жоғарыда аталған екі ұғымды негізге ала отырып, студенттің жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы ақпаратты іздеп тауып, оны өңдеп, оны сыни тұрғыдан  бағалай білу негізінде ақпарат туралы қандай да бір шешім қабылдау қабілеті ретінде «ақпараттық­коммуникациялық құзырлық» ұғымын  қалыптастыруға болады.

Ақпараттықкоммуникациялық құзырлық қазіргі заман адамының  құзырлықтарының ең бір шешушісі екені аян. Ол, ең алдымен, жеке компьютерді кәсіби өмірінде пайдалану кезінде, ақпаратты компьютерлік өңдеу үшін қажетті  құрылғыларды әртүрлі  жағдайларға пайдалану кезінде байқалады.  Ақпараттандыру процесі қазіргі таңда барлық деңгейдегі  оқу орындарын түгелдей дерлік қамтиды. Ақпараттандыру процесінің бір оң нәтижесі ретінде студенттердің ақпараттық құзырлықтарының пайда болуын қарастыруға болады. Ақпараттық­ коммуникациялық құзырлық студенттерге төмендегідей  мүмкіндіктер жасау қажет:

• қазіргі заманғы ақпараттық және комуникациялық технологияларды кез келген кәсіби сферада ақпараттпен жұмыс істеуге пайдалана білу;
• таңдаған кәсіби мамандығына дайындық деңгейін көтеру;
• ақпараттық қоғамда еркін өмір сүріп, еңбек ету.

Информатика пәнінің  студенттердің ақпараттық­коммуникациялық  құзырлықтарын қалыптастыруда алатын орны ерекше. Студенттердің ақпараттық­коммуникациялық құзырлықтарын қалыптастыру деңгейін анықтайтын көрсеткіш ретінде төмендегі  мәселелерді алуға болады:

• ақпараттың жетіспеушілігін сезіну және қандай да бір мәселені шешу үшін сол ақпараттың қажеттілігін сезіну;
• қажетті ақпаратты  әртүрлі ақпарат көздерінен (газет­ журнал, әдебиет, Интернет т.б.) іздей білу;
• іздеп тапқан ақпаратты бағалау (ақпаратты талдай өңдеу, алынған ақпаратқа сыни тұрғыдан қарау);
• ақпараттықкомуникациялық технологиялар құралдарымен жаңа ақпарат құру;
• ақпаратты сақтау және жеткізу.

Осы көрсеткіштер негізінде АКТ­құзырлықты төмендегідей 3 деңгейін көрсетуге болады:

I деңгейде студент:

• ақпараттың жеткіліксіздігін және  мәселені шешуде ақпараттың қажеттілігін сезінбейді;
• ақпаратты іздеуде тек қана мұғалімнің көрсеткен ақпарат көзін пайдаланады;
• алынған ақпаратты түсінгендігін көрнекілейді;
• жаңа ақпарат құру кезінде  ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдалануда қиындықтарға тап болады.

II деңгейде студент:

• ақпараттың жеткіліксіздігін және  мәселені шешуде ақпараттың қажеттілігін жалпылай сезінеді;
• ақпаратты іздеуде тек қана мұғалім көрсеткен  бірнеше ақпарат көздерін пайдаланады;
• алынған ақпаратты тек қана берілген мәселе аясында көрсете алады;
• ақпараттықкоммуникациялық технология құралдарын стандартты білім аясында  ғана пайдалана алады.

III  деңгейде  студент:

                  берілген мәселені шешуге қажетті ақпараттың қайсысының бар екенін, қайсысының жеткіліксіз екендігін жақсы түсінеді;

• қажетті ақпаратты алуда ақпарат көздерін өзі таңдай біледі;
• алынған ақпаратқа сыни тұрғыда баға бере алады;
• жаңа ақпарат құруда ақпараттықкоммуникациялық технологияларды еркін пайдалана біледі және түрлі программалық кешендерді қатар пайдалана біледі.

 Қазіргі таңда студенттің ақпараттықкоммуникациялық құзырлығының қалыптасу деңгейін көрсететін критерийлері мен көрсеткіштері азды­көпті анықталған болса, осы құзырлықты бақылап­өлшеу материалдарын дайындау мұғалімнен аянбай еңбектенуді қажет етеді. Әдетте, тестілеу жұмыстары студенттердің алған теориялық білімдерін көрсеткенімен, оларды практикада қолдана білу  іскерліктерін, жұмысқа машықтықтарын толық көрсете алмайды. Мұндай жағдайда тест өмірдің барлық кездейсоқ жағдайларына бейімделіп құрылуға тиісті, яғни, тест тапсырмалары стандартты емес жағдай туындаған кезде студент өздігімен шешім қабылдап, ақпараттықкоммуникациялық технологияларды тиімді пайдалана алуы қажет болатындай етіп құрылуы тиіс. Мысал ретінде төмендегі тапсырманы қарастырайық (берілген практикалық жұмыс мәтіндік процессорды оқып үйрену  кезінде пайдаланылады):

Барлық  жоғарғы  кәсіптік  білім  беру  иесінің  тұлғасы  несиелік   оқыту  жүйесінің  талаптарына  сәйкес  бәсекелестік  мамандарды  даярлауды  қамтамас  етуге  бағытталған.  Қазіргі  кездегі  жоғарғы  білім  беруді  ұйымдастыру: жеке  тұлғалық  білім  беруді  іске  асыру,  спецификалық  мамандарды  еске  ала  отырып,  уақытылы  мүмкіндіктер  ашу. Жоғарғы  оқу  орнының  түлегі  өз  қызметінің  кәсіптік  маманы  болу  үшін,  оның  анықталған   деңгейіндегі  құзырлығы   болуы  тиіс. Жалпы  құзырлық  ұғымын  қарастыру  қажетті  тұлғалар жетістіктердің мінездемелеріне сәйкес келеді. Осы  сызба  бойынша  кез-келген  құзырлық кәсіптік білімнің берілуі дағдылар,  құрылымдар,   арентациялар кез-келген жағдайда кәсіптік тұлғаны іске асыру үшін болашақ маманды дайындауды қамтамас ету.(Сонымен қатар стандарттық емес). Кәсіптік құзырлықтардың жинақталуы жалпы жағдайда кәсіптік мамандарды құрастыру жүйесі немесе сол басқа тұлғалық аймақтар,  яғни сол жағдайда дағдылану кәсіптік құзырлықты анықтау студенттерді үйрету, болашақ оқытушылар әдістемелік  шарттарды қолдану және  нақты мазмұны бар лекциялық материал өзіндік жұмыстарға тапсырмаларды даярлау. Оқыту курсын бейнелеу барысында   лекция оқитын адам студенттердің осы  пәнді оқығаннан, кейін нені білуі және нені үйренуі тиіс екенін анықтау.      Информатика мамандары орта мектептерде, лицейлерде, колледждерде жұмыс істей алады. Сонымен қатар басқа мекемелерде менеджер болып  жұмыс істеуі мүмкін. Барлық жағдайларда жеке қасиеттер мен мүмкіндіктердің тиімділігі:                                                                                                                                         

- өзінің кәсіптік  даму  преспективасын  ұғыну, жеке  стилді  анықтау;

- табиғи  интелектуалды   деректемелерді  максималды  түрде қолдану:

- өзіндік  білім   беруге  дайындалу  және  икемдігі:

- қисындық  ойлау мүмкіндігі,  сонымен  қатар  тапсырмалар,  мақсаттар,  тәсілдер,  құрылғылар  және  шарттар  мен  шешімдердің  себептік  байланысын  анықтау. 

          Болашақ информатика аймағындағы мамандары мен және  болашақ информатика пәндерінің  мұғалімдері  келесі жалпы мәдениеттік құзырлықтарды профилдік сабақтар  бойынша қажетті түрде іске  асыру:

1. Ақпараттық  құзырлық  арнайы  объектілер  мен  ақпараттық                           технологияларды  іске  асыру  арқылы  өзіндік  ізденістерді  пайдалану;  қажетті  ақпаратты  анализді  таңдау  ол  үшін  оны  ұйымдастыру,  сақтау  беру  қажет. Бұл  құзырлық - студенттің  ақпаратпен тұлғалық  жұмыс жасауын дағдылауын  қамтамассыз етеді. Пәндік  оқулық  мазмұндары  аймағы  және  жалпы  білім  беру  қоршаған  әлем.

2. Коммуникативтік   құзырлық,  оның  құрамында   қажетті  тілдерді  білу  мүмкіндігі  қоршаған  ортамен  адамдардың  қарым- қатынас  тәсілдері,  топпен  жұмыс  жасау,  ұжымында  әр  түрлі  әлеуметтік  ролді  игеру,  жоғарғы оқу орнында,    ұжымында  өзін- өзі  дұрыс  көрсетуі  тиіс.  Сұрақ  қою,  өңделетін  жобаны  түсіну, дискуссияны  жүргізу  және  тағы  басқа.  Осы  құзырлықты  дұрыс  игеру  үшін  оқу  орнында  нақты  құзырлықтың  объектісі  болып  келеді. Арналған  жұмыс  жасау  (пән  бойынша  семестрлік  жұмыстарды  орындау,  курстық  жұмыстар  мен  дипломдық  жұмыстарды  қорғау,  кәсіптік,  педагогикалық,  тәжірибелік). 

3.  Регулятивтік  құзырлық  болашақ  педагогтың  өзін - өзі  ұстай  білуі.  Оның   құрамына  кіретіндер: жоспарлау,  тұрақты  белсенділік,  тұлғалық  шешімнің  бағасы,  рефлекция.

          Студент  пәндік  оқу  барысында  сәйкес  деңгейде  білімді  іске  асырады ( Я.П.Гальпериннің  түсінігі  бойынша):  ойлау,  қолдану,  трансформация,  түсіну.  Студент  лекцияны  тыңдап  отырған  кезде  алдына  қойған  тапсырма  мен  түсіну  мәселесімен  таныса  бастайды,  содан  соң  сандық  әдіс,  оның  шешімін  қолданады,  өткен  материалға  сұрақ – жауап   іздейді,  тестілер  толтырады  және  ол тәсілдерді  зертханалық  сабақтарда  қолданады.  Трансформация  әдісін  барлық  студенттер  игере  алмайды.  Оны  тек  қана  жақсы  түсінген  және  қолдану  модификациясы,  яғни  берілген  жағдайда  шығармашылық  дағдыны  талап  етеді.

 Сонымен  қатар   бітіруші  түлектер  өздеріне  қажетті  оқытушы  қызметін  таңдайды,  ол  үшін  тек  қана  материалды  білумен  қатар  әдістемелік  және  педагогикалық  дағды  болуы  керек. 

 «Сандық  әдіс»   пәні  информатика  мамандарын  даярлау аймағында  және  ақпараттық – технологияда жалпы математиканың бастапқы  деңгейі  болып  саналады.  Бұл  пән  студенттерді  дайындау  дербес  компьютердің  көмегімен  есептеу  алгоритм  және  информатикалық  тапсырмаларды  қолдану,  нақты  әлемнің  заңдарын  зертханалық  жұмыстарды  пайдалану,  информатикалық  моделдеу.  Пәнді оқытудың  негізгі мақсаты информатикалық  мәдениеттің негізін іске  асыру есептеу информатикасында  тапсырмаларын шешу  жолдарының  тиімділігінің,  сонымен қатар студенттерді  принциппен  таныстыру,  сандық  әдіс  шешімдерін  пакзионалдық стратегия негізінде іске  асыру.  «Сандық әдіс» пәнін оқытудың  негізгі тапсырманы  студенттерде  арнайы  құзырлық  жетілдіру анықталған  тәсілдерді  қолдану сандық  анализ  және  есептеу информатикасының  тәсілдері. «Сандық әдіс» курсын  оқып  біткеннен  соң  студенттердің  білуі  тиіс:  түзу  және  сызықтық  алгебралық  теңдеулердің  жүйесін  шешу  әдістері  өзінің  мағыналық  мәселелерін  шешу,  интерполерлік  және  жуық  функциялық   сандық  әдістер  және  интегралды  табу  және  жай  дифференциялдық  шешімдер,  жекеменшік  өндірісте  жуықталған  теңдеулерді  шешу  әдістері. 

            Студенттердің білуі тиіс:  берілген  информатикалық  моделдерге  қажетті әдістерді таңдау,  анықталған  бағдарламалық тілде бағдарлама  құру,  тестіден  өту,  бағдарламаны  шешу,  сандық  шешімді  алу  және  оны  анализдеу.  Ол  үшін:  студенттер  дербес  компьютерді  қолдануы  тиіс  және  бағдарламалау,  информатикалық  ақпараттар,  информатикалық  анализдеу курсын  оқу  барысындағы  алған  білімдер,  алгебра,  геометрия,  дифференциалдық  теңдеулер,  математикалық  физика  теңдеулері  ережеге  сәйкес  студенттердің  өзіндік  жұмысының  әр  түрлі  болып  келуі  мүмкін. 

  Біріншіден,  бұл дәстүрлік (аудиториядан  тыс)  студенттердің өзіндік жұмысы,  студенттік   сағаттарға  арналған  ыңғайлы өзіндік жұмыстарды  қолдану. 

  Екіншіден,  аудиториялық  өзіндік  жұмыс  оқытушының  бақылауымен. 

  Үшіншіден,  ақпараттық – коммуникативті  студенттердің өзіндік жұмысын ақпараттық – техналогияда  жүзеге  асыру  оқу  процессінде  ақпараттық – техналогияларды  пайдалану  оқу – танысу  тұлғасын  өзгерту.

   Студенттердің өз  жұмысын әр  түрлі электрондық оқу құрылғылары арқылы  одан  ары қарай дамыту.  Ақпараттық – техналогияны  пайдалану үшін  жоғарғы  оқу  орындарында  студенттердің  өзіндік  жұмыстарын  ұйымдастыру:

- электрондық  оқулық;