Студенттердің кәсіптік құзырлықтарын қалыптастырудың әдіс – тәсілдері

Курс негізіне кез-келген информатика курсында болатын, бірақ  қандай да біреуі орталық түсінік болып табылатын негізгі түсініктер тобы қабылданады («ақпарат», "модель", "алгоритм", "тіл", "классификация" және т.б.). Сондықтан, курс мазмұны информатика пәнінің келесі түсініктерін тудыратын түсініктердің өзара әcері арқылы толығады. Демек, информатиканың салалық қурсын құрудың негізгі сапасында салалық бағдарлау міндетін пайдалану әдісі қабылданады. Мұндай тәсіл, біздің көзқарасымызша, курс мазмұнын ықпалды іске асыруды қамтамасыз   ететін орталарға (техникалық және бағдарламалық) талдау жүргізу арқылы сапалырақ болар еді.

В.А. Ковтун өз зерттеулерінде информатика курсының (дене шынықтыру мұғалімдерін   дайындау  мысалында)     кәсіби      бағдарланған     мазмұнын қалыптастырудағы     аналогтық    тәсілді   қолданады. Автор    қазіргі кезде информатиканың оқу пәні ретіндегі даму сатысының ерекшелігі ретінде пән мазмұнын практикалық тапсырмаларды орындау шарттарын ағымдық өзгертуді талап    ететін    қолданбалы    бағыттылығы,    яғни,    ЭЕМ-нің    бағдарламалық қамсыздандырылуының     дамуы     оқу     жоспарын     түзетуді,     дидактикалық тапсырмалар жасауды талап етеді деп атап көрсетеді.

Қолданбалы  бағдарламалық - әдістемелік қамсыздандырудың даму шегінде ақпараттықкоммуникациялық технологияларды ендіру пәнді оқыту мақсаты мен мазмұнының қатынастарын өзгертеді және В.А. Ковтун даярлаудың екі деңгейін бөледі:

• компьютерлік сауаттылық;
• ақпараттық мәдениет.

Зерттеуші кәсіби бағдарланған курсты мәліметтер қорын  басқару жүйесін (МҚБЖ) пайдаланудың негізінде, келесі оқу міндеттерін анықтай отырын құрады:

• МҚ құру технологиясын меңгеру;
• МҚ пайдалану технологиясын меңгеру.

МҚБЖ   пайдаланудың   қосымшасы   ретінде   дене   шынықтыру   бойынша кітапханалық ақпараттарды бейнелеудің каталогтық жүйесін бейнелейтін (кәсіби компонент) көпдеңгейлі ақпараттық жүйелер құруды ұсынады.

Жоғары білім  берудегі оқу материалының толық  көлемін студент тек жүйелік тұтастықта,   яғни,   естің,   танымның,  шығармашылықтың  көмегіне  қарағанда логикалық ойлау көмегімен және бөліктей емес жалпыланған түрде көбірек меңгеруі мүмкін. Бір аймақтағы білімді меңгеру білімдердің, біліктіліктерді және дағдылардың жиынын анықтайтын түсініктердің толық жүйесіне негізделетін басқа аймақтың мәліметтерін пайдалануды талап етеді.

050111- Информатика мамандығы студенттерін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар негізінде кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруға бағытталған оқыту курсын құру білімдердің логикалық байланыстағы жүйесін қабылдау үшін және кәсіби бағдарланған курста терең әрі төзімді білімдерді қалыптастыру басқа әртүрлі оқу пәндерінен меңгерілген теорияның, түсініктердің байланыстарының тізбесін құру қажеттігін қамтамасыз ететін білімдер мен біліктіліктерді меңгеру тәсіліне қойылатын талаптарды қарастыруы тиіс.

           Түрлі ғылыми - әдістемелік әдебиеттерді талдау жүйелік тәсіл XX ғасырдың ортасында, соның ішінде 70-ші жылдардан (Ф.Ф.Королев, М.А.Данилов және Ш.Малинин) бастап педагогикалық зерттеулерде, әcіресе педагогикалық сүйелерді құру және талдау, мазмұнын қалыптастыруда теориялық және практикалық мәселелерді шешудің жалпы ғылыми әдісі болды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді

Оқу курсының мазмұнын қалыптастырудың негізі оның мақсаттары мен міндеттерін бейнелеу болып табылады. Егер курсты оқыту мақсаты оқушының дайын бағдарламамен жұмысты меңгеруі болса мазмұн бір басқа, ал, егер оқыту мақсаты ретінде бағдарламалау немесе оқушының информатиканың іргелі теориясын меңгеруі таңдалса басқаша болады.

  Біздің  зерттеуіміз ақпараттықкоммуникациялық  технологриялар  негізінде информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастырудың келесі мақсатын қолдануға әкелді:

• ақпараттықкоммуникациялық технологиялар аймағында оқыту мазмұнын анықтаудың маңызды факторларының, бағыттылығы;
• оқыту мазмұны информатика мамандығы студенттерден ақпараттарды ақпараттық-коммуникациялық технологиялар негізінде өңдеуді талап етіп, студентер өз бетінше педагогикалық мәcелелерді шешуге жеткілікті білімдер мен оларды қолдану дағдыларын меңгеруді қамтамасыз етуі тиіс;
• пән мазмұны педагогикалық мәселелерді шешуде пән аралық байланыстың негізінде өзінің педагогикалық қызметіндегі білімдерді комбинациялауда пайдаланылатын білімдер жүйесін тұтас қабылдауын қалыптастыруы тиіс.

Педагогикалық практиканың  дамуының жаңа жетістіктері информатика  мамандығы студенттерін оқытуда ақпараттықкоммуникациялық технология-ларының қолданылуына әкелуде. Ақпараттық төңкеріс, қоғамның, білім берудің ақпараттандырылуы өмірлік маңызды мәселелерді өздігінен шешуді, білімдегі бос кеңістіктерді жылдам жою қабілеттілігін белсендіруді талап етеді.

"Информатика"  пәнін   оқыту шеңберінде ақпараттықкоммуникациялық технологияларды  қолдануды   қамтамасыз  ету  үшін  бағдарламалық орталардың толық кешенін сатып алудағы қаржылық қиындықтар;

ақпараттықкоммуникациялық технологиялар мен педагогикалық тәсілдердің аймағындағы сұрақтардың үдере дамуы көптеген бағдарлы бағдарламалық жабдықтар заманауи талаптарға орай алмастыруды талап етеді;

- аудиториялардың заман  талабына сай жабдықталмауынан туындайтын акпараттықкоммуникациялық лабораторияларды сәйкес деңгейде пайдалана алмау салдарынан оқу үдерісін ұйымдастырудың қиындықтары.

 

                 2.2. Студенттердің     кәсіптік        құзырлықтарын

қалыптастырудағы  бақылау  әдістері

 

Информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды тиімді пайдалану деңгейін практикалық зерттеу келесі бағыттарда жүргізіледі:

• мотивтік, эмоционалдық және ұйымдастырушылық факторларды ескере отырып, ақпараттық - коммуникациялық технологиялар орталарының құралдық және бағдарламалық құрылымын анықтау;
• оқыту әдістерін сұрыптау;

- бақылау  және эксперименттік топтарда  оқу және бақылау сабақтарының кешендерін дайындау және жобалау;

- студенттерді        оқыту        үдерісіне        ақпараттық - коммуникациялық технологияларды ендіру технологиясын жасау;

- алынған нәтижелерді статистикалық және педагогикалық талдау. 
          Оқытудың түрлі параметрлерін болжау үшін  келесі  әдістер қолданылады: әңгімелесу, сауалнамалар, бақылау, тесттер, дербес және топтық бағалаулар, оқу және бақылау жұмыстарының орындалуын талдау.

 Студенттердің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыру   мақстында жасалған әдістемелер, жүйені оқу   үдерісіне  ендіру бойынша жүргізілген тәжірибелік - экспериметтік жұмыстардың бағыттары төмендегідей белгіленеді,

• педагогикалық мамандықтар студенттерін оқытуға арналып жасалған оқу - әдістемелік, бағдарламалық құралдарды пайдаланып эксперименттік топтарда кәсіптік - технологиясы бойынша «компьютерлік сауаттылық» арнайы курсын оқыту;
• студент білімі деңгейін бағалау үшін және  көтеруге бағытталған компьютерлік тест жүйесін жасап, оны оқу үдерісінде пайдалану;

- Кәсіптік технологиясы бойынша «компьютерлік сауаттылық» курсы бойынша болашақ мамандар білім деңгейін бағалаудың қорытынды сатысы ретінде бақылау түрлерін  белгілеу  және  оны  пайдалану.

Төменде осы  жұмыстардың нәтижелері баяндалады.

Кез-келген педагогикалық  зерттеудің маңызды кезеңі педагогикалық эксперимент болып табылады. Біздің педагогикалық эксперименттік жұмысымыз жоғары оқу орындарының информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде қалыптастыруды анықтау мақсатында жүргізілді.

Педагогикалық эксперименттің таңдап алынған әдісі мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығы ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде қалыптасса және болашақ педагогтардың кәсіптік құзырлылығын қалыптастырудың ортасы ретінде оқу және арнайы курстардың мазмұны мен құрылымын ғылыми-әдістемелік қамсыздандыру іске асырылса онда болашақ информатика мұғалімдерінің кәсіптік құзырлылығын ақпараттық - коммуникациялық технологиялар негізінде қалыптастыруды көрсететін зерттеу болжамымен анықталады. Педагогикалық зерттеудің табысы - зерттеп отырған мәcеленің практикада қалай қабылдануымен, сондай-ақ эксперименттің іске асқан мүмкіндіктері туралы айқын нақты материалдарды алуды қамтамасыз ететін әртүрлі педагогикалық зерттеу тәсілдерін қолданумен анықталады. Сондықтан зерттеуіміздің әдісін анықтауда біз жалпы педагогикалық әдістерді, атап айтсақ, әңгімелесу, мұғалімдердің ақпараттық -коммуникациялық технологияларды пайдалану деңгейлерін талдау, экспериментке қатысатын студенттер мен оқытушылар арасында сауалнама, сұрау жүргізу әдісі, іздену және қалыптастырушы эксперименттің барысын бақылауды кеңінен пайдаландық.

    Информатика  пәні  бойынша  құзырлықты  қалыптастыру  міндеттері:

   -Информатика мамандығы    студенттерінің    кәcіптік    құзырлылығын қалыптастыруда  ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланудың негізгі  идеялары мен  бағыттары мәcелесінің жағдайын зерттеу;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланып кәсіптік 
құзырлылығын қалыптастыруға қатыстырылуы мүмкін студенттер мен оқытушыларды анықтау;

- экспериментке қатысушы информатика пәнінің оқытушылары ұсынылған бағдарламаның мазмұны мен оқу материалдарын меңгеруі және студенттерге түсінікті баяндау дәрежесін қадағалау;

        -   ұсынылып отырған бағдарламаның тиімділігін анықтау.

          -  Информатика мамандығы студенттерін  оқытуда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы кәсіптік құзырлылығын арттыру мақсатында оқытушылар мен студенттер арасында сауалнама өткізу;

- эксперименттік және бақылау топтарындағы студенттерінің ақпараттық- 
коммуникациялық технологиялар негізінде кәсіптік құзырлылығының қалыптасу сапасын, іскерлігі мен дағдысын салыстыру;

       - Информатика мамандығындағы "ақпараттықкоммуникациялық технологиялар" курсын  оқыту     мысалында     ақпараттықкоммуникациялық

технологияларды пайдаланып информатика мамандығы студенттерінің кәcіптік құзырлылығының қалыптастырылуын практикалық тұрғыда тексеру, орнықтыру;

• педагог мамандардың сабақ беру сапасы мен ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану шеберліктерін жетілдіру;
• эксперименттің қорытындысын шығару тәрізді жұмыстар кірді.

Қойылған міндеттерге  сәйкес педагогикалық эксперимент анықтау, қалыптастыру, бақылау атты үш кезеңде іске асырылды. Бұлардың бәрі қисындылық жағынан бір-бірімен байланысты, бірақ, олардың әрқайсысы өздерінің мақсаттары мен міндеттері, құралдары мен оған қол жеткізетін әдістері, айқындалған нәтижелері бойынша ерекшеленеді.

Жоғары оқу орындарының  информатика мамандығы   студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруда ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланудың қандай деңгейде екендігі сарапталады.

Анықтау кезеңін екіге  бөлуге болады. Эксперименттің бірінші  бөлігінде: зерттеу мәселесіне қатысты әдебиеттерге теориялық тұрғыда талдау жасалып, материалдар   жинақталып   өңделеді; Информатика мамандығы   студенттерін ақпараттықкоммуникациялық технологияларды       пайдаланып оқытуда қолданылып жүрген  ТМД және өзіміздің республикамызда жасалған  ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижелері мен бағдарламалар сараланды; информатика мамандығының   ерекшеліктері,   студенттердің   танымдық   қызығушылықтары, қабылдау мүмкіндіктері ескеріледі.

Жоғары оқу орындарының  информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруда ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланудың қандай деңгейде екендігі сарапталады.

Анықтау экспериментінің  екінші кезеңінде, жоғары оқу орнын  бітіруші студенттердің ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдалану деңгейі қандай дәрежеде екенін тексеру үшін сауалнама өткізілді (Қосымша А).

Сауалнамада қойылған сұрақтарға жазбаша жауап қайтаруды көздеген сүрау және жеке әңгімелесу әдістері қолданылды. Бұл сауалнаманы өткізудегі мақсат информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруда ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдалануды іске асырудың олардың білім деңгейлеріне әcерін айқындау болатын.

Тест қабылдауда қолданылатын бағдарламаларға қойылатын талаптар:

• бағдарламаларда тест тапсырушы үшін тапсырмаларды кездейсоқ гаңдау арқылы және қайталанбайтындай жағдай ескерілуі керек;
• бағдарламада тест тапсырушының берген жауабын тесте берілген тапсырманың жауабының эталонымен салыстырылатындай жағдайлар ескерілуі керек және осы жағдайда меңгеру коэффициенті есептелуі қажет;
• бағдарламада әр сұраққа уақыт берілуі тиіс, сол уақыт ішінде тест тапсырушы жауап беріп үлгермесе, келесі сұрақ автоматты түрде экран бетіне шығатындай жағдайлар ескерілуі тиіс.

Оқытуда ақпараттық құрал - жабдықтарды пайдалануға байланысты жүргізілген эксперименттік - тәжірибелік жұмыстар төмендегідей жағдайды көрсетті. Егер ақпараттықкоммуникациялық технологияларды ойланбай, мағынасыз пайдаланса, оқытуды тиімді өткізуге кері әcерін тигізеді. Дербес компьютер оқытушының оқыту іс - әрекеті мен студенттің оқу іс-әрекетінің арасындағы дәнекерлік жұмысты атқаруы тиіс. Бұл жүйелердің бір-бірінің байланысының әдістемесін сипаттау өте күрделі теориялық және практикалык мәcеле.

"Оқытушы-студенттер  тобы''     дидактикалық     жүйені     басқару үшін ұйымдастырылатын жасанды жүйе.

Бұл жүйе студенттермен  жұмысты біртұтас ретінде - қарастырады, дәріс жағдайында керекті күнделікті іс - әрекетті қамтиды.

Оқытудың тиімділігі көптеген жағдайларда төмендегідей іс әрекеттерге байланысты. Мысалы, оқыту мен оқу психологиялық және педагогикалық тұрғыда өзгеретін жағдайларға өзара бейімделеді және дағдыланады.

Эксперименттік - тәжірибелік  жұмыстарда белгілі болғандай, егер студент оқуға арналған компьютерлік бағдарламада компьютермен жұмыс істеу барысында бір орында тұрып қалса, ал оқытушы оқыту үдерісінде салғырттық, әлсіздік көрсетсе, онда жоғарыда айтылған басқару жүйесінің мәні жойылады. Бұл жағдайда "оқытушы-студенттер тобы" дидактикалық жүйесі өзіндік күйінен "бағдарлама-студент" жүйесіне ауысады.