Вольдорф мектептері

Барлық жоғарыда айтылғанға вальдорф қозғалысы адам айтқысыз жас  қозғалыс екендігін  қосқым келеді. Оның ғылыми игеруі тек қана басталып келуде деп айтуға болады. Осы әңгімеде біз қарапайым шүбәсіз мәлімет беруге байланысты кейбір қырларын ғана қарастырдық. Біз философиялық-әдістемелік негіздерін, даму антропологиясын, күмәнсіз ықылас пен өзектілік ұсынатын мектепті өз басқарудың қызықты формалары мен көптеген басқа жақтарын және қырларын қарастырмадық. Мұның барлығы біздің кейінгі  ғылыми жұмыстарымыздың мәліметі боларына үміттенеміз. Тек маңызды ғылыми тұрғы бұл сөзсіз  қызықты жәе жанды педагогиканы біздің ресейлік мектеп жүйесі үшін көкейтесті ете алады, яғни әңгіме,әрине қарапайым кірме жайлы жүріп жатқан жоқ. Бірақ бір жағынан мектеп-зертханасыз ешқандай ғылым шынымен өмір үшін жемісті болмайды. Тек қана қосарым алты-жеті жыл болған  вальдорф әректінің көпшілігі-өз жұмысын өте қиын шарттарда бастады және жалғастырып жатыр. Жуковскиде вальдорф мектебінің мұғалімдер  бір жыл еңбекақысыз жұмыс істеді. Өте қиын шарттарды көптеген басқа да мектептер қалыптасып жатты. Вальдорф қозғалысы пионерлеріне, және олардың ерлігі пен табандылығы үшін оларға көмек берген барлық  жанға өз ризашылығымды білдіргім келеді.

Қорытынды

Еуропада және оның шектерінде жетпіс жылға жуық өмір суріп келе жатқан  және улкен жаттығу тәрбиесіне ие, тіпті халықаралық тәжірибемен, педагогикалық дәстүрді ұсынғандықтан вальдорф педагогикасы басқа жаңартпашыл бастауларда ерекше орын алады. Вальдорф педагогикасы аса неміс немесе еуропалық құбылыс емес, оный артында біздің уақытымыз үшін дәл көкейтесті, жалпы адамдық мәдени импульс тұр.

Әңгіме ортақ урдіс  туралы, мектептен балаларды керу тартпау – бір қатар вальдорф мектептерінде байқалып жатқан –құбылыс.  Мен қызыма балаларға жақсы болатын, осындай мектеп бар екенін айтқанда әсері ықшамды болды. Ш. Амонашвили жазып жатқан адамгершідік мектебі отандық педагогикада әлі басым болып саналмайды және қандай қағижадаларда оны құру керек екендігі әжептәуір анық емес. Вальдорф мектебі өзі сондай адамгершілік мектеп нұсқасын ұсынады және тек қана сондықтан одан көптеген нәрсеге оқуға болады және керек.

Вальдорф педагогикасының  негізіне енгізілген басты идея –  бұл жалпы адамдық білім идеясы. Мектеп адам болашағын ашудан басқа,өз алдына басқа да  мақсаттар қоймауы тиіс. Балалық шақ пен жастық шақ ересек «өмірге»  дайындық емес. Олар тұлғаның физикалық, психологиялық және рухани денсаулығын анықтайтын және қалыптастыратын дамудың ерекше, бағалы кезеңдерін ұсынады. Барлық педагогиканың барысын және ұйымның жұмысын бастаушы ұғымы болып «тұтастық», «барлық адамға, оның санасына, сезіміне, еркіне немесе, басқа сөзбен айтқанда оның басына,жүрегіне және қолына білім беру ниеті» саналады.

Біздің елімізде ортақ  білім деген сөздің астында, адам - әлдеқандай мақсатқа қол жеткізу үшін  тек қана құрал болған қоғамда қойылған  арнайы міндеттің шешімін тапқан, біржақты политехникалық мектеп жүйесі іске асып жатты.   Адам тек қана құрал болып саналмайтын қоғамда, білім жүйесі жалпы адамдық негізінде құрылуы тиіс. Вальдорф мектебін қалыпты балалар үшін қалыпты мектеп- ортақ білімді мектеп үлгісі  ретінде қарастыруға болады. Адам танымы мен зерттеуі үшін қол жетімті болған, ол үшін шындық болған, біздің дәуірімізге жаңа уақыт дәуірін жаулауды жоғалтпай  рухани әлемге  жаңа қарым-қатынас табу  керек деп Штайнер шетке шықты. Көне мәдениеттер  әр қайсысы өзінше рух әлемімен байланыста болды. Сондықтан ежелгі мәдениеттерте ғылым, көркемөнер мен дін бірлікті құрады. Алайда бұл бірліктің ішінде адам тұлғасы толыққанды дами алмады. Ол тиісті құндылығын тек христиан дәуірінде алды және адамгершілік идеясында туған тек Жаға дәуірдің басталуымен ақырындап орталық мәнін тапты. Алайда бұл адам мәдениеті адамның рухани түбірлерімен байланысының жоғалуы есебінде жүзеге асты және материализм өктемдігіне алып келді. Бұған, Штайнер бойынша тек жаңа негізде, адамның рух әлемімен жеке тікелей байланысында қол жеткізуге болады. Тек осындай негізде ғана сезім мен білімнің, ғылымның, көркемөнер мен діннің арасындағы  үзілісті сау түрде қосуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

1. Амонашвили Ш. Адамгершілік педагогикасы туралы ой. М.,1996
2. Арапов М. Вальдорф мектебі дегеніміз не.  Москва. «Карьер»журналы 1999, №5
3. Загвоздкин В.К. Рудольф Штайнер – вальдорф педагогикасы негізін қалаушы. Өмірбаяндық очерк. Москва. «Адам» журналы 1998, №1
4. Загвоздкин В.К. вальдорф педагогикасы мен оның сындары жайлы. Москва. «Адам» журналы 1998, №1
5. http://www.mschool.ru - Мәскеу мектебінің педагогикалық желілер сервері
6. http://www.volg.un.ru – Оңтүстік Ресейдің педагогикалық ғылымы. Ай сайынғы электронды педагогикалық журнал

 

Альтернатив  мағынасын  қалай түсінеміз?

«Альтернатива» ұғымынын негізгі екі мәніне назар аударайық. Біріншіден, альтернатива – бұл  таңдау мүмкіндігінің болуы, біз  әртүрлі жолдар мен бағыттар арасында таңдау жасай аламыз. Екіншіден, альтернатив  ұғымы, көкейтесті, соның ішінде, білім  үшін әртүрлі педагогикалык жүйелер  мен бағыттар болуынан құрылады, бұл  тұрғылар бір-біріне альтернативті, яғни оларды қосу мүмкін емес.

Әрине, әртүрлі педагогикалық  жүйелерден  бөлек элементтерді, ең жақсыларын алып, оларды біріктіруге  болады. Бірақ осылай ылғи іске аспайды. Мысалы, ең алдымен білімге емес, ал әсерге және негізгі құзырға бағытталған  білімге жобалық тұрғыны, қарапайым  дәстүрлі тұрғымен қосу өте қиын, себебі онда барлығы басұаша: оқыту ұйымы, сағаттың бөлінуі, мұғалімдердің рөлі, мұғалімнің дайындығы. Педагогикада әрбір  тұрғы бәрін өзгертетін бүтін  бір қатар салдардаы өзімен тартады. Дәлелденген мұғалім педагогикасында  мұғалім сынып бамшылығында тұрады және олардың алдында  түрегеліп  тұрып немес отырып сабақ береді. Бұл оқушылардың қалай отырғанына, қалай ұйымдасқанына байланысты, бөлменің көлеміне сәйкестігін бейімдейді. Егер біз топтап жұмыс істеу қағидасын  алар болсақ, ол басқа оқушылар жұмысының  ұйымын, сыныптағы парталардың орналасуын  анықатайтын болады. Осылайша, сол  немесе басқа педагогиканың негізгі  қағидасын өз артына көп басқа  нәрселерді ілестіреді: бір күнгі  ауқытты бөлу, нәтижелерді бақылау  формасы жіне т.б. және біз оларды қоса алмаймыз. Оларды қарама-қарсы  болған себептен қосуға мүмкін емес, ал өйткені  шын уақыт шектеулі және оны таңдауға тура келеді. Яғни, әрине  теориялық түрде әртүрлі альтернативті  тұрғыларды қосу жайлы айтуға болады, бірақ    өмірде таңдауға тура келеді.

Біртұтас әдістемелік  тұрғыдан кету 

Вальдорф педагогикасына байланысты ол басқа педагогикаларға  қарағанда, мысалы, М. Монтессори педагогиккасымен немесе Дж. Дью педагогикасымен салыстырғанда  айрықша қиын екенін белгілеу керек. Ең алдымен себебі ол кейін барлық жүйе арқылы жүргізілетін әлдеқандай қағиданың негізінен алынбайды, және біз тіпті барлығын дедуктивті шығара аламыз. Мысалы, Монтессори педагогикасы – бала өзі дамиды деген идеяда құрылған еді. Бұл альтернатива ересек сырттай өзінің әрекетімен бағыттайды – оқы: оған қалай және қандай жылдамдықпен даму керек екендігін – байлайды. «Балаға мұны өзі жасауына көмектес»  педагогиканың ұраны. Дедактикалық материал  бала онымен дербес шұғылдануы үшін, өзіндік қозғалуда дамуы  үшін сөйтіп салынады. Әрине, өздігінен  даму идеясы – бұл маңызды идея, және ол кез келген педаогикада болуы  тиіс, бірақ негізгі қағида сияқты ол мектепке дейінгі кезеңнен бастап бүкіл жүйем арқылы жүргізіледі. Вальдорф педагогикасының айырмашылығы баланың әртүрлі жастағы  және әртүрлі баспалдақтағы терең  метаморфозды дамуы болып снаалады.  Осыған байланысты тұрғылар түбегейлі  өзгереді. Вальдорф бала-бақшасы –  бұл бір жағдай, кішк және орта мектеп – бұл екі абсолютті басқа  жағдайлар, ал жоғарғы мектеп – және ушінші жағдай. Ең бірінші осыған көңіл  бөлу керек.

 Екіншісі – жеке  пәндік облыстардың әдіснамасы. Бұл жерде, әлдеқандай біртұтас  әдістемелік қағиданың негізінде  алуға болар еді. Сезім арқылы  таным – теориялық таным –  барлық пәнде жүргізілетін оқуды  дамытатын әйгілі қағида. Вальдорф  әрбір пәннің өзіндік меншікті  ішкі логикасы болады, деп айтты.  Мысалы, сөзуарлықта (әңгіме, сөз,  әдебиет, тарих, гуманитарлық ) өз  әдіснамасы болады. Табиғи бағыттың  өз әдіснама бар. Тірі және  өлі табиғат – екі өзіндік  әдіснамасы, екі түрлі ойдың түрі. Штайнердің «Гётенің дүриетанымын  теориялыиқ тану» кітабында,  өз пәнінің ерекшелігінің сапасына  қарай өз әдіснамасы бар делінген  мынадай  ғылым жүйесі берілген. Сөйтіп вальдорф педагогикасына  қарай әдістердің және әдіснамалардың  алуандығы жайлы  айта аламыз. Жас метаморфозды әдіснамалық   және  әдістемелік алуандыққа  салу кезінде әр пәнге нақты  жаста әр кезде өз тұрғысы  пайда болады.

 

Негізгі жағдайлар         

Барлық вальдорф педагогикасын  бір бүтінге біріктіретін кейбір іргелі қағидаларды айтуға болады. Екішіден, бұл тұтастық қағидасы, үштік  нәрсе сияқты адам түсінігіне сүйенетін, бір-біріне ескертетін денеден, жанннан  және рухтан тұратын, ал педагогикада ойлау, сезу және ерік сияқты тусінік  береді.

Педагогика оқу жоспарында бұл тұтастық сақталуы үшін осындай  әдіспен құрылған. Яғни, когнитивті немесе білім компоненттерінен басқа  оқу мәнінің жеке желісі сияқты тағы эстетикалық және тәжірибелік компоненті ерекшелнеді. Әрбір күніжәне әрбір  пәнде барлық адамды іске қосуға тырысады. Сабақ балалар сыныпқа кіргеннен  оның ырғақты бөлігіне қосылып –  олар қозғалады, хормен тақпақтар оқиды, әсіресе кіші сыныптар өлең айтумен  басталады.

Ырғақты бөлік көркем элементін, дене, қиял, творчестволық өзін көрсету  іске қосылған - қозғалыс элементін  біріктіреді. Осылай әрбір күні кіші сыныптарда 20-30 минут болады.сосын  біздің қарапайым сабағымызға ұқсас  негізгі сабақ басталады. Бірақ  ол да ырғақтық жеке бөліктерден тұрады, мұғалім мен оқушының белсендіоігі ауысады, қарқынды қосылу және назар  мен үзіліс, дем шығару, және сыныпта  жүруге болады және т.б. барлығы сабақ  соңында мұғалімнің әңгімесімен  аяқталады. Сөйтіп, әрбір сабақ - музыкалық-ырғақты  элемент қосылған кішігірім көркем компазиция саналады.

Баланың әлем сүретін  ескеруге бола ма?

Мысалы, география. Георгафияны  оқу пәні сияқты, оған қанша оқу  сағаты кететінін сипаттауға болады. Бірақ географияны жорықсыз, алғашқы  кіші картасыз -үйден мектепке дейінгі  жол сүретінсіз, вальдорф мектебінде жасағандай бала өзінің кіші қадамдарымен арақашықтықты есептегенде алғашқы  бекітілері? Георгафис өздігінен  өзі қарастырылмайды, адаммен, дамудағы адаммен байланысты оқу пәні сияқты қаратырылады. Ал бұл жағдайда ол маңызды  психологикалық -педагогикалық қағида. Біз тек қана георграфия сабағын  бермейміз, және баланың кеңістік санасын  дамытуға мүмкіндік тұғызамыз. Бұл  жағдайға альтернатива –мектепке дейінгі  балаға глобус  беріп(басқа альтернативті  педагогикада да  болып жатқандай): мынау сенің жерің, сен тұратын  сенің әлемің деп айту! Бұл өте  жақсы, тек баланың әлемді ішкі жан  дүниесімен көріп қалай өмір сүріп  жатқаны ескерілмейді. Глобус –  дайын нәтиже тәрізді ұсынылған  – ғылымның мыңжылдық нәтижесі. Вальдорф ұзтаздары: дайын ғылыми таным  нәтижелерін ұсынғанша, баланың  қабілеттеріне зиян келтіретін әдістен  жақсы әдіс жоқ дейді. Шынын айтқанда қазіргі оқулықтар дәл осы  қағидамен салынған.

Соныме қатар бала 3-4-ші сыныптарда ғана шындыққа қабілеттенетіндігін, оған дейін өзқиялы әлемінде өмір сүрегендігін, және біздің пәндік-кеңістіктің  әлемі үшін әлі дүниеге келмегенін секерген жөн. Міне біз мәскеу жайлы  сабақта Кремльді көруге бара жатырмыз, мұғалім: «Балалар қараңдар, қандай кермет!»  Ал балалар төбешікке  жүгіріп, одан құсты келтіріп көңілді жүгіріп  жүр, 3 сынып жайлы айтып жатсақ та оларға бұл Кремль еш қызықтырмай  тұр. Ал міне құс, төбешік- олардың әлемі. Бала кіші болған сайын  не және қалай  оның жан дүниесі өмір суруде(қызу күй, қызығушылығы, оған жаман немесе жақсы ма ) екені өте маңызды.

Вальдорф педагогикасында  баланың «тіршілік әлемі» ескеріледі, яғни баланың әлемді көруі мен  оны сезінуі.  Ол балалның мойнына  «ғылыми ұғымдарды» іліп, өз астына таптауға емес, баламен бетпе-бет  кездесуге тырысады. Сондықтан, география  бала қашан осы шындық кеңістік әлемге қабілетті болғанда ғана басталады.     Мектеп оқу жоспарында пәндер бала қалай  осы әлемге қабілеттене  бастағанымен қатар пайда болады, қалыптасып келе жатқан баланың призмасы арқылы, оның ойы, сезімі мен еркі немесе денесі, жан мен рухы арқылы қарастырылады. Бұл жерде осындай психологикалық-педагогикалқ қағида басым. Басқа пәндермен де дәл осылай. Мысалы, грамматика баланың  өсіп келе жатқан өзіндік сана сезімін  қатайтуға мүмкіндік жасайтындықтан 3-ші сыныпта ғана жүргізіледі. Бұған  дейін бала мүлде тілімен бірге. Және бұл өье жақсы: қызу-толтырылған, өмір қайғыларымен қаныққан тілінде, бірақ  ол абстрактілі грамматикада «ғайып боады». Сондықтан тым ерте грамматикадан  сабақ беру вальдоры философиясы  бойынша балаға зиян келтіреді.

 «Тіршілік әлем» - феноменологикалық  Гуссерль философиясының термині  – шетелдік теориялық педагогикада  ұлкен рөл атқарады. Қазіргі уақытта  ол қажетті қағида ретінде   Германияның (мәдениет) білім беру  министрлігімен шығарылатын, ресми  құжаттарда ескеріледі. Бұл тұрғы,  мектеп адамгершілігінің маңызды  құрушысы, феноменологиялық педагогика  арқылы ортақ педагогикалық мүлік  болып танылды. Ал вальдорф  педагогикасы мектепте сабақ  беру тәжірибесін іске асыруға  ықтималды жол көрсетеді. 

Педагогика –  басқару түрінің нәтижесі ме? 

Қазіргі білім негізінен  ғылыми білімнің теориялық түріне, табиғи-ғылым мен  инженерлік-технологиялық  ойлау үлгісіне бағыттыалған. Сол  уақытта отандық педагогика теориясында  әрқашан талас журіп жатады және сциентизма сыны іске асып жатыр. Ешбір  еуропа елдері үшін мүмкін емес  термин бар, - гуманитарлық немесе гуманисттік  технология – бұл ағаш темір болсын, немесе гуманитарлық сондай-ақ гуманисттік  парадигма технологикалық бағыттан қол үзе альтернатива сияқты қалыптасып, тарады. Теорияның ішінде бұл қрама  қайшылық болады.

Басқа қарама қайшылық, білімді  мектеп пен пәндік центризмға қарсы  сынға қарамастан, тәжірибеде мұндай пәндік-бағдарланған немесе білмді бағдарланған  тұрғы басым болып қалады. Нәтижесінде  мектеп оқушыларының басында бір-бірімен  байланыспаған білім кесектерінен теңбіл пайда болады. Неліктен  біз  дәл осындай тұрғыны мықты  ұстанамыз?  Бұның себебін табу керек, әйтпесе бізге мына пайда болған жағдайдан шығу мүмкін болмайды, бір ғана сын аздық етеді.   Бәрінен бұрын себебі мынада болар:  мұндай білімді педагогиканың түрі бақылауға, сиппттауға және операционализмге жеңіл беріледі. Баланы жай тақтаға шақырып, оқығанын суырып алуға, немесе тексеру өткізіп, тіркеуге болады. Мұндай педагогика түрін басқару оңай болады. Мемлекеттік құрылым үшін бұл ыңғайлы.  Бұл ішкі педагогикалық сұрақ емес, ал мектеп қызметін іштей бақылауды басқару ыңғайы. Мектептің ішінара дербестігін қанша айтқанымен, педагогика тұтас және түгелімен мемлекеттік және сырттан реттеуде болғандықтан, педагогикалық жүйені реформалау талпынысы дәл осы жағдайға түйреледі.