Мәліметтер базасын жобалау кезеңдері

                                                                                                                                          

Кіріспе

Ақпараттық технологиялардың жаңа әлемге ауқымды әсер етуі әр түрлі  салаларында айқын көрініс тапты. Осы технологиялардың арқасында  миллиондаған адамдардың еңбек әрекеттерінің  шарттары мен мазмұны өзгеруде, күрделі  өндірістік тапсырмалардың шешілуі түбегейлі тездетілуде, басқарудың тиімділігі анық өсуде. Жаңа мамандықтар және жаңа жұмыс орындары пайда болуда, бұрын болмаған өндіріс салалары құрылуда, дәстүрлі формалардың қызметтері өзгеруде.

Менің дипломдық жобамның тақырыбы  ««Темір жол бекеті» деректер базасын жобалау». Кадрлар бөлімі жұмысын автоматтандыру кадр жұмысымен байланысты шығындардың азаюына мүмкіндік береді.

Әрбір кәсіпорынның басты  ресурсы – бұл адамдар, яғни кәсіпорында  жұмыс жасайтын қызметкерлер. Қызметкерлерсіз  бірде бір кәсіпорынның қызмет етуі мүмкін емес. Қызметкерлердің санына қарап мүмкін серіктестер ұйымның көлемін анықтайды. Адамдарды, басқа да ресурстар сияқты есепке алу керек және олар туралы ақпарат жиналып, сақталуы тиіс.

Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі таңда көптеген кәсіпорындарда кадрлар бөлімі құжаттармен жұмысты қолмен жүргізетіндігі және бір есепті ай сайын қайталама құруында. Осы тақырыпта программалық жабдықты құру ақпаратты жинау процесін тездетеді, құжаттарды толтырғанда қате кету мүмкіндігін төмендетеді, қызметкер туралы ақпараттың болмау мүмкіндігін жояды. Сонымен қатар программалық жабдықты құрудың экономикалық аспектісі болып кадр бөлімінде жұмыс жасайтын қызметкерлердің бір бөлігін олардың қызметін автоматтандыру есебінен қысқарту болып табылады. Бұл кәсіпорынның ай сайынғы қызметкерлер жалақысына кететін шығынды азайтады.

Жобамның мақсаты - белгілі  бір ұйымның  және мекеме кадрлар  бөлімі қызметінің жұмысын автоматтандыру. Бұл жүйе ұйымның бірыңғай мәліметтер қорының көп пайдаланушылық мүмкіндігін  қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, қызметкерлер арасындағы міндеттерді үлестіруді рұқсат ететін бірнеше пайдаланушылардың бір мезгілде ақпаратпен жұмысының мүмкіндігін береді. Мысалы, жаңа қызметкерлерді тіркеу, ақпарат модификациясы, іздеу, есеп беруді ұйымдастыру және т.б. Көп пайдаланушы режиммен жұмыс істеу барысында ақпаратты алу құқығы тағайындалады. Мысалы, тек кадрлар бөлімінің бастығы ғана завод цехтарының анықтамаларын редакциялай алады. Алайда, жүйе жұмыстың жергілікті  нұсқада да - бір жұмыс орындағы мүмкіндігін шектемейді.

Программалық жабдықты құру бұл алдын ала дайындықты талап ететін қиын да уақыт алатын процесс. Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей тапсырмаларды орындау  керек:

• кәсіпорынның қызметіне талдау жүргізу;
• барлық кешеннен автоматтандыру тапсырмаларын таңдау;
• қызметі ұқсас бар программалық жабдықтарды талдау;
• мәліметтер базасын басқару жүйесін және қолданушының қосымшасын бағдарламалау ортасын таңдауды жүзеге асыру;
• программалық жабдыққа қойылатын талаптарды талдау;
• мәліметтер базасын құру;
• таңдалған мәліметтер базасын басқару жүйесінде мәліметтер базасын іске қосу;
• қолданушы қосымшасын жобалау;
• қолданушының қосымшасын бағдарламалау ортасының құралдарымен іске асыру.

Әрбір мекемеде өзінің қызметкерлер есебімен айналысатын кадрлар бөлімі болады. «Кадрлар есебі» сөздері қызметкерлерді жұмысқа қабылдауды түсіндіреді, олардың жұмысқа орналасуынан бастап, жұмыстан шығу уақыт аралығын қамтиды. Қосымша түрде кадрлар бөлімі бухгалтерия мен сыртқы мекемелерге, мысалы, Зейнеткерлік фондтарға көптеген есептерді құрып, тапсыруы қажет. Кадрлар бөлімінің жұмысы заңмен қарастырылған. Жекелеген түрде, жұмысқа қабылдау немесе жұмыстан шығару формалары, қызметкерлердің жеке карточкалары, есептер формалары қарастырылады. Кадрлар бөлімі еңбек ресурстарға қатысты басшылықтан келген қызметкерлер сұранысына жауап береді. 

«Темір жол бекеті»  программасы жеткілікті түрде абстрактілі  кәсіпорынның кадрлар бөлімі қызметкерлерінің жұмысын жеңілдетуге бағытталған.

Еңбек нарығын  талдау – бұл  кәсіби  білім   беруді   жетілдіру    құралы.

Кадрлық есеп қор өсімі  мәселесі еңбек нарығындағы сұранысқа  сәйкес деңгейге дейінгі мамандарды даярлау деңгейін арттыруды талап  етеді. Осыған  тек оқыту барысын  жақсарту, қолданыстағы оқу  бағдарламасын  әзірлеу және жақсарту негізінде  оны жаңарту, қажетті машықтар мен шеберліктерді белгілеу, жұмыс берушілер тарапынан мамандарға кәсіби-біліктілік талаптарын қою жолымен жетуі мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Мәліметтер базасын жобалау кезеңдері

Жобалау процесіне келесі кезеңдер кіреді:

1. Инфологиялық жобалау.
2. Ақпараттық жүйелер қызмет ететін операциялық жағдайларға талаптарды нақтылау.
3. Мәліметтер базасымен және басқа да инструменталды программалардың қолдану әдістерін басқарудың жүйесін таңдау.
4. Логикалық жобалау мәліметтер базасы.

Инфологиялық бағыт  шындықты модельдеудің  формальды  тәсілін ұсынбайды, бірақ мәліметтер базасын жобалаудың негізгі әдісін жасақтайды.

 

1. Реляционды мәліметтер базасын инфологиялық жобалау

Инфологиялық жобалаудың негізгі міндеттері болашақ мәліметтер базасын қолданушылардың, яғни инфологиялық моделге көзқарасты  қалыптастыру  және жүйелеу саласының  пәні.

Инфологиялық модель бұл - мәліметтер базасын жүзеге асырудан тәуелсіз және қолданушыға түсінікті  пәндік сала динамикасы мен құрылымын  бейнелеу, терминдерді қолданушылардың  ақпаратты қажеттіліктерінің сипаты. Бұл бейнелеу терминдерде арнайы пәндік сала объектілерде емес және олардың байланысы емес, процестердің тұтастығымен шектелгенімен байланысты, олар пән аймағының бір саладан екінші салаға ауыстыруға алып келеді.

Көбінде кең таралған мәліметтер моделі  қарастырылады. Реляционды модельге және оның элементтеріне сипаттама беріледі. Таблицамен және байланыстың бақылау тұтастығымен байланысты индекстер сипатталады. QBE  және SQL тілдерінің құрастырылу негізінің теориясы қарастырылады.

Мәліметтің реляционды моделі пәндік салада уақытта өзгеретін қатынастар жиынтығын сипаттайды. Ақпараттар жүйесін жасағанда қатынастар жиынтығы пәндік саладағы объектілер мен олардың арасындағы  байланысты модельдеуге мүмкіндік береді.

 

2. "Маңыз-байланысы" моделін қолдану арқылы жобалау

"Маңыз–байланыс" әдісі  алдыңғы екеуінің комбинациясы  және екеуінің қасиетін меңгерген.  Инфологиялық жобалау кезеңі  пәндік саланы моделдеуден басталады.  Жобалаушы оны локалды салаларға  бөледі, оның әрқайсысы өзінде  ақпарат сақатайды, ол арнайы болашақ қолданушылардың тапсырыстарына жауап беріп және арнайы тапсырмаларды орындайды. Әрбір локалды  көрініс жеке моделдеп, кейін біріктіріледі.

Локалды көріністері  таңдау пәндік сала  масштабына байланысты. Әдетте ол локалды салаға былай бөлінеді: оның әрқайсысы сыртқы қосымшаға сәйкес және 6-7 мазмұны бар.

Маңыз – бұл жүйеде ақпарат жинақталатын объект. Маңыз денелік мәні бар (мысалы, әріптес немесе автокөлік) және абстрактілі (мысалы, емтихан немесе пән).

Маңыздың маңыз және дана түрлері бар. Түрі атымен және қасиеттер жиынтығымен сипатталады, ал дана  нақты қасиеттер мазмұнымен сипатталады.

Маңыз түрлерін күшті  және әлсіз деп жүйелеуге болады.

Күшті маңыз өзімен өзі  өмір сүреді, ал  әлсіз маңыз өмір сүруі күшті маңызға  байланысты. Мысалы, кітапхана оқырманы – бұл күшті маңыз, ал бұл оқырманның абономенті - әлсіз, себебі ол оқырманға тәуелді. Әлсіз маңызды  бағынушы, ал күштіні – негізгі деп атайды.

Әрбір маңыздардың қасиеттері таңдалады  (атрибуттар ). Оның түрлері:

• Сәйкестендірілген және бейнелеу атрибуты. Сәйкестендірілген

атрибуттардың мағынасы ерекше, олар бұл түрдегі маңыздыларға потенциалды кілт болып табылады. Олар экземпляр маңыздыларды тануға мүмкіндік береді.  Потенциалды  кілттердің ішінен біріншілік кілті  таңдалады. Біріншілік кілт негізінде көбінде потенцмалды кілт таңдалады, сол арқылы экземпляр жазбасына қатынас орнатылады. Сонымен қатар, біріншілік кілт құрамына минималды қажет атрибуттар саны кіреді. Қалған атрибуттар бейнелік деп аталып, маңыздың қажет қасиеттерін меңгереді.

• Құрамды және қарапайым атрибуттар. Қарапайым атрибут бір компаненттен тұрады және оның мағынасы тұтас. Құрамды атрибут бірнеше компаненттердің комбинациясынан құралып, олар тіпті әртүрлі типтерге жатуыда мүмкін(мысалы, аты-жөні,тегі немесе мекен-жайы). Атрибутты құрамды бөлікке бөлу немесе құрамды атрибут ретінде қолдану қолданушының атрибут жөніндегі көзқарасына байланысты.
• Көп мәнді және бір мәнді атрибуттар (әрбір экземпляр маңызына байланысты бір немесе бірнеше мағынада болуы мүмкін).
• Негізгі және өнімді атрибуттар. Негізгі атрибуттың мәні басқа атрибуттардың мәнінен тәуелсіз. Өнімді атрибуттың мәні басқа атрибуттарға тәуелді. Өнімді атрибуттардың мағынасы басқа атрибуттардың негізінде шығарылады.(мысалы, студенттің жасы оның туған жылына байланысты шығарылады.) Атрибуттың спецификасы оның атауынан, түрдің мәліметтерінен және осы атрибут қабылдайтын тұтастық шектеулігінің сипатынан тұрады.  Осыдан кейін ішкі локальды сипаттардың байланысы жүзеге асады. Байланыс әртүрлі мағынада болуы мүмкін. Байланыстың атрибуттар өзара  қатынасының «маңыз-маңыз», «маңыз-атрибут» және «атрибут-атрибут» түрлері анықталады,олар бір маңызды немесе бір байланысты сипаттайды.

Әрбір байланыс міндетті түрде атауымен, міндеттімен, типтерімен және дәрежесімен сипатталады. Факультативті және міндетті байланыстар деп бөлінеді.  Егер қайта бұзылған бір типтің объекті қажеттілігіне орай басқа объект типімен байланыста болса, онда бұл объект типтерінінің арасында міндетті түрде байланыс болады(бұл байланыс екі сызықты линиямен көрсетіледі).  Бұл сызықсыз байланыс факультативті болып табылады.

Тип бойынша  көп мәнді  байланыс  «бір бірге» (1:1), «бір көпке» (1: n) және « көп көпке» деп ажырылатады.

1: типті байланыс негізгі  байланыстың бәрі қосымша табылицадағы  негізгі болса пайда боды. Себебі негізгі кеңістіктегі екі таблицаның да кілттері қайталанбайды, өзара қамтылады, осы таблицадағы жазбалар міндетті түрде ұқсас болады. Таблицалардың өзі мәні бойынша, тең дәрежелі болып табылады.

1: көп типіндегі байланыс  негізгі таблицадағы  бір жазба қосымша таблицадағы жазбалармен сәйкес келеді.

1: көп типіндегі байланыс  кейде негізгі таблицадағы бірнеше  жазбалар қосымша таблицадағы  жазбаларға сәйкес келеді.

Ең кең таралған  көпке : көп байланысы  негізгі  таблицадағы бірнеше жазбалар қосымша  таблицадағы негізгі таблицалармен сәйкес келгенде пайда болады.

 

3. МҚБЖ және басқа да бағдарламалық құралдардың таңдау және олардың анықтамалары

Мына кезеңде есептеуіш  қорларға талаптардың бағалауы шығарылады, қажеттімен жүйе жұмыс жасауына арналған,  анықтама және кескін үйлесімдерінің нақты электронды есептеуші машинасымен түрін таңдауы және операциялық  жүйесі. Есептеуіш қорлардың көлемі ойлаған  жобаланушы базадан және күшейте түскен көлеміне тәуелді болады . Егерде Мәліметтер базасы көп қолданбалы режимінде жұмыс істесе, онда оны жақсы операциялық жүйесі бар желіге қосылуы керек.

МҚБЖ-ны таңдау мәліметтер базасын жобалаудағы ең басты  істердің бірі болып табылады, өйткені  ол  мәліметтер базасын жобалаудағы  ақпарттық жүйелердің орындалуы  процесіне тікелей байланысты. Теориялық жағынан МҚБЖ-ны таңдағанда оншақты факторларға көңіл аудару керек. Бірақ практикалық жағына келетін болсақ база құрушылар тек қана өзінің ойымен және бірнеше маңызды критерияларға сүенеді. Бұл критерияларға көбінесе мыналар жатады:

• Сол МҚБЖ-ін қолдайтың мәліметтер моделінің түрі, және оның қажеттілік қалпының сол саладағы маңызы;
• Жүйе өнімділік мінездемелері;
• Ақпараттық жүйесінің функционалдық қорының әрі-қарай дамуы;
• Әкімгерлік ету қызметшісіне қандай дәрежеде жабдықталғаны;
• МҚБЖ-ның жұмысындағы ыңғайлылық пен сенімділік;
• МҚБЖ-ның және қосымша программалық қамтамассыз етудің бағасы.
4. Мәліметтер базасын логикалық және физикалық жобалау

Бұл логикалық жобалау  кезеңінде мәліметтер базасының  логикалық құрылымдары өңделеді. Пәндік сала  бойынша сәйкес логикалық моделдер.   Логикалық жобалау кезеңінде мәліметтер базасының логикалық құрылымы жасақталады, пәндік саланың логикалық моделіне сәйкес келеді. Бұл тапсырманы шешу МҚБЖ таңдалған мәліметтің моделіне тәуелді. Бұл тапсырманы шешудің нәтижесі  концептуалды және сыртқы архитектура дәрежесінің мәліметтер базасының схемасы, ол нақты мәліметтер тілдерінде құрылған (DDL, Data Definition Language) және МҚБЖ мәліметтеріменшартталған.