Емдеу –сақтандыру мекемелерінің түрлері және ондағы медицина қызметкерлер жұмысының ұйымдастырылуы

Медицина институтының педиатрия факультетінің студенттері практикасын база болып саналатын орталық балалар ауруханаларында өткізеді. Балалар хирургиясы кафедра базасы ретінде әртүрлі хирургиялық кеселдермен емделетін көп профильді балалар ауруханасын таңдап алады. Бұған кіретін хирургиялық бөлімшелер төмендегідей: қабылдау бөлімі, емдейтін-диагноз қоятын бөлім, әр саладағы кеселдер жататын хирургиялық бөлімшелер, қайта жандандыру (реанимация бөлімі) және қарқынды ем жүргізетін (интенсивті) операция жасайтын бөлім. Клиникадағы хирургиялық бөлімшелердің әрқайсысының өздеріне тән ерекшеліктері және онда жұмыс істейтін қызметкерлердің әрқайсысының міндеттері болады.

Хирургиялық клиникада үш қабылдау бөлімі болады: біріншісі – шұғыл көмек көрсетуді қажет ететін әртүрлі жарақаттары мен сынықтары бар ауруларды қабылдайтын бөлім; екіншісі – жедел көмек көрсетуді қажет ететін, жалпы хирургиялық кеселдері бар ауруларды қабылдайтын бөлім; үшіншісі – жоспарлы түрде тексеріп, диагноз қойып, емдеуді қажет ететін хирургиялық кеселдері бар ауруларды қабылдайтын бөлім.

Қабылдау бөлімдерінде сырқат балаларды дәрігерлер қарап, жағдайларының ауыр-жеңілдігіне баға бере отырып, алдын ала диагнозын қояды, жедел көмек көрсетеді, қажетті лабораториялық тексерулерден өткізеді. Басқа маман иелерінің (педиатрдың, отоларингологтың, невропатологтың, реаниматологтың) консультациясы қажет болса оларға көрсетіп диагнозын нақтылайды, сөйтіп ауруды қайсы бөлімшеге жатқызу керектігін шешеді. Дереу операция жасауды қажет ететін болса анестезиологты шақырып көрсетіп, алдын ала дайындап, операцияға алады, содан соң кеселдің түріне, аурытпалығына қарай мамандандырылған бөлімшелерге, қайта жандандыру бөлімшесіне жібереді. Егер баланың бойындағы кеселі онша ауыр болмаса, тиісті көмек көрсетілген соң, емханадағы дәрігер бақылаумен үйіне жібереді. Ауруларды санитарлық өңдеуден өткізген соң, санитарлардың алып жүруімен, жүре алса жаяу, жағдайы тым ауыр болса қол арбамен немесе кресломен тиісті бөлімшелерге жөнелтеді.

Емдеу – диагностикалық бөлімшелерге жататындар клиникалық, бактериологиялық, биохимиялық - лабораториялық рентген бөлімі, патолого-анатомиялық бөлім әртүрлі диагноз қоятын кабинеттер, жаңа әдістермен тексеріп және емдейтін лабораториялыр (эндоскопия, ультра жыбысты сканнорлар; радиоизотоптарымен тексеретін, ангиография, лазеротерпия, гипербаротерапия жасайтын жерлер). Емдеу – диагностикалық бөдлімшелер аурухананың барлық бөлімдерінде емделіп жатқан ауру балаларға қызмет етеді.

Диагностикалық бөлімшелердің атқаратын негізгі міндеті – соны зеттеулердің деңгейінде әрі тез, әрі дұрыс қосымша тексерулерден өткізіп, емдеуші дәрігерлердің дәл диагноз қоюына көмектесу болып табылады. Бұл бөлімшелердің қызметін ұйымдастыратын, басқаратын, әрбір берген тұжырымдарының дәлдігіне жауап беретін өз бөлім меңгерушілері болады. Олардың қол астында аппараттар мен құрал-жабдықтарды жақсы білетін, тиісті зеттеулерді толық меңгерген, арнайы дайындықтан өткен мамандар істейді. Диагностикалық зерттеулер жүргізген кездегі қауіпсіздігі үшін маман дәрігер жауап береді.

Сырқатты тексеруге мейіркеш алып барады. Тексеруге емдеуші дәрігер де қатысып, нәтижесін басқа да маман иелерімен бірге талқылағандары дұрыс. Тәжірибесі мол дәрігерлердің берген ақыл-кеңесі дианозды дәл қоюға, жасалатын операцияның әдісін дұрыс таңдап алуға өте қатты көмектеседі.

Балалар хирургия бөлімшелері сырқат жасы мен жағдайына байланысты, кеселдің түрі мен бөлімдегі күтім ерекшеліктеріне байланысты жабдықталады. Бұл хирургиялық бөлімдерге: урология (зәр жүретін жолдарының хирургиялық кеселдері, бар ауралар), абдоминальды хирургия) гастроэнтеорологиялық яғни асқазан-ішек жолдары мен құрсақ қуысы ағзаларының кеселдері бар аурулар), торакальды хирургия (кеуде ағзаларының кеселдері бар аурулар), проктология (көтен ішегі ауыратындар), жаңа туған нәрестелердің хирургиясы, пластикалық хирургия, онкология (ісіктері бар аурулар), жарақаттар, ортопедия (сүйеніп қозғалатын аяқ-қол жүйелерінің іштен туған кемістіктері бар аурулар), реанимация (қайта жандандыру) және қарқынды емдейтін (интенсивті) бөлімшелер жатады.

Мамандандырылған хирургиялық бөлімшелерде сәбилерді сол салалардың маманы (уролог, торкальды хирург, проктолог т.б.) палата дәрігері қарап емдейді.  Бөлімшелерде балаларға алдын ала қойылатын диагноздарын нақтылай түсу үшін, оларды жан-жақты тексереді, әртүрлі манипуляциялардан өткізеді, емдейді, операцияға дайындайды. Операциядан кейін қажет болса нәрестелердің жалпы жағдайлары жақсырып, беті бері қарағанша, белгілі бір мерзімге реанимацияға жатқызады, жағдайлары жақсарған соң мамандандырылған бөлімшелерге ауыстырып, әбден сауығып кеткенше сол жерде емдейді.

Әрбір мамандандырылған бөлімдердегі атқарылатын жұмыстың өз ерекшеліктері болады.

Қазіргі хирургиялық бөлімдер 40-60 төсекке есептелген, палаталар дәліздің бір жағына, ал мейіркеш бақылау балалар ауруханасын салғанда мейіркештің қызмет орны палатамен, таңатын және ем жасайтын бөлмелермен бір блокта қатар орналастырған дұрыс. Әр бөлімде буфет, асхана, балалар ойнайтын, сабақ оқитын класс, шешінетін бөлме, балалар және қызметкерлер үшін жеке – жеке, әжетхана, жуынып-шайынатын бөлме (ванна), түбектер мен зәр жинауға арналған шөлмектер тұратын бөлмелері мен кір жаятын жері болуы қажет. Бөлім меңгерушісі, аға мейіркеш, дәрігерлер отырып жұмыс істейтін жеке – дара бөлмелер болуы тиіс. Мейіркеш пен санитарлардың киім-кешектерін, аяқ киімдерін салып қоятын жеке-жеке шкафтары болады. Артық-ауыс төсек – орындарды, көрпе-жастықтарды, үстелдерді жинап қоятын қосымша бөлмелердің де болғанын ойластыраған жөн.

Балалар хирургиясы бөлімінің едені тегіс, іші жарық болғаны абзал. Балалардың ойнайтын, не сабақ оқитын бөлмелерінде оларды өздері салған суреттерінен көрме жасап іліп қоятын бұрыш болса тіпті жақсы. Бұның балаларды тәрбиелеуге, науқас бөбектердің көңілін көтеруге, емдеуге көмегін тигізетінінде дау жоқ. Дәліз, асханаға, ойнайтын бөлмеге, құмыраға үйде, өсірілетін гүлдер қойып, қабырғаға оларға арналған ертегілерден салынған көріністері бар суреттерді іле қойса болады. Бұның бәрі сырқат балалардың ауруханаға тез үйреніп кетуіне қорықпауына көмектеседі. Бірақ не болса да шегіне қарап жасалған жақсы. Себебі ауруханада тазалықтың ұқыптылықтың, жинақтылықтың болғаны дұрыс.

Мейіркештің жұмыс орны - палаталарда болып жатқан оқиғаларды оңай бақылап отыратын жерге орналасады. Мейіркештің жұмыс орны екі секретармен бір шкафпен, жазу үстелімен және тумбочкамен жабдықталады. Секретер мен шкафтың есіктері құлыптану керек. Себебі олардыің ішінде бір тәулікке қажетті артық дәрілер, әсер ету қасиеттеріне қарай әр сөрелерге топтап орналастыралады. Секретердің немесе шкафтың ішінен есігі жабылатын қосымша екі жәшік жасалады: біреуінде улы дәрілерді (наркотикалық дәрілерді, атропинді т.б.) сақтайды да есігіне “А” (қара түспен) деген белгі жазылады, екіншісінде - өте қатты әсер ететін дәрілерді (адреналинді, кофеинді т.б.) сақтайды да есігіне “Б” (қызыл түспен) деген белгі жазылады. Жекеленген сөрелерде тамақты көру үшін зарарсызданған шпательдер және қызу өлшейтін термометрлер, резеңке қыздырғыштар, мұз қатыратын резеңке ыдыстар сырттан пайдаланатын дәрілер, тостағандар, артық шпирицтер мен ине салынған зарарсызданғыш және жабдықтар салынған бикс және сырқат күтіміне арналған басқа жа жабдықтар қойылады.

Жазу үстелінің тартпаларында жазуға қажетті заттар, температураларын көрсететін таза парақтар, аурудың тарихына қосымша желімделетін беттер т.б. нәрселер сақтадлады. Аурудың тарихын дәрігер толтырып жазған соң мейіркеш аурухананың ішіндегі басқа бөлімшелермен байланыстыратын телефон орналасқан жазу үстелдерінің үстіне әкеліп жинап қояды.

Хирургия бөлімшесінде 2 – 3  жерден мейіркеш жұмыс орындары ұйымдастырылады да, әрқайсысына жылжымалы графиктермен жұмыс істейтін 4-5 мейіркеш бекітіледі. Палатада істейтін мейіркештің жұмыс күні сағат 8-де басталады. Жұмыс киімін ауыстырып киген соң, кезекшілік еткен мейіркештен жұмыс орнын қабылдап алады.

Кезекшілікті қабылдау мен өткізу ең жуапты сәт, сондықтан да мейіркеш бұл істі тікелей палатада, сырқат көзінше атқарады. Осы кезде жеке бас, төсек – орны тазалығына, баланың үлкен және кіші дәретке отырғанына көңіл аударғандары жөн. Әр палатаның мейіркеші палаталар тазалығын, ертеңгісін сыртқаттан  лабораториялық тексреуге қажетті (зәр, қан, нәжіс, қақырық) материалдардың дұрыс алынғандығын бақылап, науқасты операцияға дайындау барысын, таңертеңгі дәрі-дәрмектерін беріп, қызуын тексеріп ауру тарихына белгілейді.

Сыртқат балалар үшін дәрігер белгілеуін уақытылы жасаудан асқан маңызды ешнәрсе жоқ. Мейіркеш дәрігерлердің оң қолы болып есептеледі. Сырқат балалардың сауығып шығуында мейіркештің атқаратын ролі зор. Емдеуші дәрігер қаншама күшті дәрі-дәрімектерді белгілесе де, кезекші мейіркештер не ұмытып кетіп, не тағы бір себептермен ол дәрілер науқастқа берілмей қалса, онда сырқат дертінен ешқаншанда айықпайды. Сондықтан кезекші мейіркештің жұмысын сол бөлімшенің аға мейіркеші күнделікті қадағалап, тексеріп, бақылап отырған жөн. Дәл осындай бақылауды емдеуші дәрігер же жүргізгені дұрыс. Сену де керек, сене отырып тесеру де керек. Себебі дәрігерлердің де, мейіркештің негізгі мақсаты – науқас баланы сауықтырып шығару болып табылады.

Палатаны қабылдап алғаннан кейін, кезекші мейіркешке дәрігердің қаншалықты жұмсалғанын, аурудың тарихи мен жасалатын емдерді белгілейтін дәптерді тесереді. Жұмыс аяқталған соң мейіркешке өзінің жұмыс орнын тәртіпке келтіріп өткізеді.

Ертеңгілік, бес минуттік жиналыс кезінде, бөлім меңгерушісі, немесе оның орынбасары немесе аға мейіркеш түнгі кезекшілік кезінде қанша адам түсіп, қанша адам шыққанын аты—жөні мен диагнозы) дәрі-дәрмектердің жетіспеушілігі жайлы мәліметтерді қысқаша баяндап береді. Сондай – ақ белгіленген емдердің  жасауын; кеселдері күрделі сырқаттар, олардың дерті, қызуын, енгізген дәрілерге аллергиялық реакция беруі, көңіл күйлері, жүріс-тұрысындағы өзгерістер туралы ерекше айтқан дұрыс.

Палата мейіркеші жұмысы – жұмыс орнын өзін ауыстыратын мейіркешке өткізіп берген соң аяқталады.

Сырқат жататын палата – бөлімшедегі ең маңызды орын. Қалыпты жағдайда бір сырқатқа 6,5 – 7,5 шаршы метр жер қажет, терезенің көлемі еденнің көлеміне 1 : 6-ға қатынасындай болады. Орта есеппен әр бөлімде 10 палатадан, оның әрқайсысында 2- 4 сырқат жатады. Жұқпалы (инфекция) кеселі болуы мүмкін деген күдікті науқастың диагнозын анықтағанға дейін, болмаса арнайы күтімді қажет ететіндерді басқа балалардан оқшаулап жатқызатын арнайы салынған екі есікті палаталар болады.

Палаталарда тәртіп сақталуы қажет. Ең бастысы бөлімелердің іші кең, таза болғаны дұрыс, ал ауасы уақытылы желдетіліп отырғаны жөн. Балаларды емдеу мекемелеріндегі палаталардың арасы әйнектермен бөлінеді. Бұл мейіркештің балаларды жұмыс орнында отырып-ақ бақылап отыруы үшін ыңғайлы.

Балаларды палаталарға жасына және дертінің біркелкілігіне қарай бөліп жатқызады. Ауруларды палаталарға жастарына қарай бөліп орналастырған ыңғайлы, себебі бірыңғай төсек қоюға да, оларға жас ерекшеліктеріне қарай тәлім-тәрбие беруге де, тәртіп орнатуға да ыңғайлы болады. Жаңа туған нәрестелерге арнайы жасалған кувез бесіктері және құрал-жабдықтарымен жабдықталған палата бөлінеді.

Палаталарға қойылатын кереует бала барлық жағынан келе алатындай етіп орналастырылу керек. Төсек тартып жатқан, жағдайлары өте ауыр балаларға еш жерін ауыртып алмастан, үнемі ыңғайлы жағдай тудырып тұру үшін, ақырындап бұрау арқылы, қажет болса басы немесе аяғын көтерілетін шиқылдамайтын, аяқтарында ары-бері жылжытып тұруға болатындай доңғалақтары бар функционалды кереует пайдаланылады.

Емшек жасындағы сәбилер мен жасөспірімдердің астына төсейтін қалың көрпесінің сыртын клеёнкамен тыстап қояды. Үстіне жабатын көрпесі мақта-қағаздан немесе жүннен жасалған болу керек. Төсенішпен тысталған көрпенің шетін мамық астына қайырып қояды. Егер сырқат жүруге жарамаса, онда оған жеке дәрет ыдыс белгілеп, төсегінің астындағы орындыққа қояды. Төсек тартып жатқан тым ауыр науқас төсегінің жанына тамақтану, ойнау, сабақ оқу үшін қосымша үстелдер қойылады.

Кейде ем жасалатын сырқаттарды бір палатада жатқан көршілерінен уақытша бөлектеуге тура келеді. Ол үшін әрбір бөлімде жылжымалы шымылдық болуы тиіс. Төсектердің арасында тұратын әр сырқатқа арналған кішігірім үстелдің немесе тумбочканың үстіне стақандар мен су ішетін ыдыстар қойылса, оның ішіне жуынуға қажетті (тіс тазалайтын шөтке, паста, сабын, тарақ) заттар мен қағаз, қарындаш, қаламсап, кітап, ойыншық тәрізді ұсақ-түйектерді қояды. Үйден әке-шешелері әкелген тамақтың артылғанын бұзылып кетпес үшін тоңазытқышқа апарып қою қажет. Тұрып қалған тамақтарды балаларға беруге болмайды. Сәбилер уланып, жұқпалы іш ауруларын жұқтырып алуы ықтимал. Өздері де хирургиялық кеселдің зардабын тартып, жандары қиналып әл үстінде жатан науқас балалар тұрып қалған, бұзылып, ашып кеткен тағамдарды ішіп уланатын болса, дерттеріне дерт қосылып жағдайлары нашарлап кетуі мүмкін. Тіпті кейбір кезде шетінеп кетуі де мүмкін. Сондықтан оларды тамақтандыру мәселесіне үлкен жауакершілікпен қараған жөн.

Осы заманға лайықтап салынған палаталардағы әр төсектің қасына орталықтан оттегін беріп тұратын жіңішке темір құбырлар орнатылады. Дәрігерлерді немесе мейіркешті дереу шақырып алу үшін оның жұмыс орнына немесе дәлізге дыбыс арқылы (ақырын естілетін шыңыл) немесе жарық сәулесі арқылы (қызыл түсті шам) хабар берілетін сигналдаушы жасалады. Кейбір науқас кенет нашарлай бастаса немесе операциядан кейін жатқан нәрестелердің құсып жіберіп, құсығына шашалып, не дене қызуы (39-40Ә) көтеріліп, болмаса операция жасаған жерінің жарасынан қан ағып жатса, онда сол хабар беретін нүктелер арқылы дәрігерлер отыратын бөлмеге хабар беріп, шақырып алуға болады.

Бүлдіршіндер мен мектепке дейінгі балалар жататын палаталардағы төсектер электр розеткасынан, оттегін беріп тұратын краннан қашығырақ, қолдары жетпейтін жерге орналастырылған жөн. Олар, байқаусызда электр розеткасына саусағын тығып алып тоққа соғылып немесе басқа да бір күтпеген бақытсыздыққа ұшырауы мүмкін. Сол сияқты ойнап отырып байқаусызда бір жерлерін жарақаттап алатын үші өткір заттарды, немесе құлағының, мұрынның тесіктеріне тығып жіберіп, қайтып шығарып ала алмай қалатын, не жұтып қоятын ұсақ-түйек заттар мен ойыншықтарды науқас балаларға бермеу керек.

Әр палатада төсек орындармен бірге аурудың тарихын жазатын дәрігерге арналған үстел, жуынғыш, айна пайдаланылған жаялықтарды салатын бак болуға тиіс.

Бөлімдерде өздері жүре алмайтын сырқатты отырғызып немесе жатқызып қойып тамитын жылжымалы қол арбамен тасығыштар болуға тиіс.

Палаталардың ауасының температурасы мен ылғалдылығын бірқалыпта, қолайлы жағдайда таза ұстап тұру үшін уақытылы желдетіп тұру қажет. Таза ауаның баланың денсаулығына тигізетін пайдасы мол. Палатаның температурасын 20ӘС деңгейінде ұстаған дұрыс. Оны бақылап тұру үшін әр палатаға термометр орнатылады. Жаз кездерінде терезені үнемі ашық ұстауға болады, бірақ балалардың жас ерекшеліктеріне, мінез - құлқына байланысты ойнап жүріп, кездейсоқ терезеден ұшып кетіп, қайғылы оқиғаға соқтырмау үшін сақ болған дұрыс. Сондықтан жаз кездерінде, оған темір тор орнатады.