Нормативтi құқықтық актiлер

2. Нормативтік  актілердің заңды күшінің кеңістігі  — мемлекеттің жоғарғы басқару органдарының заңдары, нормалары қоғамның барлық территориясында заңды күші болады, оны орындау барлық жеке және заңды тұлғаларға міндетті. Кейбір заңдар бір өлкеге немесе бірнеше өлкеге сәйкес қабылданады. Мұндай заңның күші сол өлкелерде ғана болады. Облыстық, аудандық, қалалық басқару органдарының қабылданған нормаларының заңды күші өз әкімшілік - территориясында ғана болады. Экстерриториялық мөселесі халықаралық құқық арқылы қаралады.

3. Нормативтік  актілердің заңды күшінің адамдарды  қамтуы.  Мемлекеттің құқықтық нормалары толық өз елінің азаматтарын, осы елде тұратын шет елдердің азаматтарын қамтиды. Бәрі өздері тұрған мемлекеттің заңдарын, тәртібін орындауға міндетті. Егер де заңдылықты, заңды бұзса жауапкершілікке тартылады.

Мемлекеттің кейбір заңдары барлық азаматтарды қамтымауы мүмкін (зейнеткерлер, студенттер, дәрігерлер, шахтерлер т.б.). Министрліктердің, ведомствалардың нормативтік актілері тек өз жүйесіндегі азаматгарды қамтиды.

Адамдарды қамту нормативтік  актілердің өзінде көрсетілуге тиіс: норма кімдерді, кандай территорияны, өлкені, облысты қамтиды, қандай мамандарға қолданады. Басқа елдердің азаматтары да өзіміздің азаматтармен тең құқықты. Тек олар сайлауға катыса және сайлана  алмайды, әскер катарына шақырылмайды. Елшілік органдарында қызмет атқаратын азаматтар халықаралық кұқық арқылы жауап береді.

                           Қорытынды.                                                                           

Сонымен, құқықтың қайнар көздері деп мемлекеттің қоғамдық қатынастарды реттеу, қорғау үшін қабылдаған, бекіткен нормативтік актілердің біртұтас жиынтығын айтамыз. Құқықтың қайнар көздерінiң түрлерi: нормативтік актілер, үлгі істер (прецедент), құқықтық әдеттер. Өз кезінде қазақ мемлекеттілігінің құқығы осы үш жолмен қалыптасқан. Оған дәлел "Қасым ханның қасқа жолы" (XV ғ.), "Есім ханның ескі жолы" (XV ғ.), Тәуке ханның "Жеті жарғысы" (XVIII ғ.). Сонымен қатар қазақ коғамында билердің үлгі шешімдері де қазақтың ұлттык құқықтық әдеттерін дамытқан. Қиыннан қиыстырып тапқан билердің шешімдері ұксас істерді қарағанда күші бар кұқықтық норма ретіңде пайдаланылған. Солармен қатар қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан құқықтық әдеттер де қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып отырған.

Тәуелсіз Қазақстан Республикасында  ұлттық құқық тек қана нормативті актілер арқылы қалыптасуда. Нормативтiк құқықтық акт дегеніміз референдумда қабылданған не уәкiлеттi орган немесе мемлекеттiң лауазымды адамы қабылдаған, құқықтық нормаларды белгiлейтiн, олардың қолданылуын өзгертетiн, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгiленген нысандағы жазбаша ресми құжат. Құқықтың нәр алатын бастауы — Қазақстан Республикасының Қонституциясы. Қонституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қодданылды. Одан темен — конституциялық заңдар. Ондай заңдар ерекше қатынастарды реттейді. Одан кейінгі — жай заңдар.

Қонституцияға өзгерістер мен  қосымшаларды республикалық референдум өткізу арқылы немесе Парламент енгізеді. Конституциялық және жай заңдарды Парламент  қабылдайды. Парламент Президентке  бір жылдан аспайтын мерзімге заң  шығару өкілеттігін беруге қақылы. Қонституцияда аталған жағдайда Президент заң күші бар Жарлық шығаруға қақылы. Президент өз өкілеттігіне жататын мәселелер бойынша нормативтік  Жарлық шығарады. Қазақстан Республикасының  Үкіметі өз құзырындағы мәселелер  бойынша Республиканың бүкіл  аумағында міндетті күші бар қаулылар шығарады. Қонституциялық Қеңес өз құзырындағы мәселелер бойынша  нормативті қаулылар шығаруға құқылы. Ол Қазақстан құқығының күрамды  бөлшегі болып есептеледі. Қазақстан  Республикасының Жоғарғы Соты да өз қүзырына жататын мәселелер бойынша  нормативті қаулылар қабылдауға құқылы.

          Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Өзбекұлы С., Қопабаев Ө., «Мемлекет және құқық теориясы», Оқулық. – Алматы, “Жеті-Жарғы”, 2006 ж., 108 -110 беттер.

2. «Мемлекет және құқық негіздері»: Оқулық/ Құрастырған  Е. Баянов. – Алматы; Жеті жарғы, 2006 ж., 95 -96 беттер.

3. Жоламан Қ. Д. «Мемлекет және құқық теориясы». Оқулық. – Алматы. “Нұр - пресс“” 2007 ж., 112 -116, 129 -130 беттер.

4. Қазақстан Республикасының 24.03.98 “ Нормативтік құқықтық актілері туралы ”  заңы. 1, 5, 8 баптары.

5. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 ж., 49, 53, 61, 75 баптары.

6.  Қ. Д. Жоламан,  А. Қ. Мұхтарова, А. Н. Тәукелев: «Мемлекет және құқық теориясы», Алматы, 2000 ж., 127 -130 беттер.

7. Ғ. Сапарғалиева, А. Ибраев: «Мемлекет және құқық теориясы», “ Жеті Жарғы”, Алматы, 1998ж., 293 -296, 308 -318 беттер.