Ерекше талап қоюмен іс-жүргізудің түсінігі және мәні

Соғыс уакытында немесе ұрыс жағдайында жасалған қашқындық үшін жауаптылық ҚК-тін, 373-бабынын 3-тармағында көзделген.

КК-тің 373-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қашқындықты жасаған әскери қызметші, егер кашқындык ауыр жағдайлардың себептерімен болса және егер ол әскери кызметті одан әрі өткеру үшін өз еркімен келген болса, сот оны қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін.

Ауыр жағдайлардың түсінігіне ҚК-тің 372-бабында талдау жасағанда тоқталғанбыз.

Дене мушесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери кыз-меттен жалтару (374-бап)

Қылмыс объективтік жағынан әскери қызметшінің ауруды сылтау ету немесе өзіне кандай да бір болмасын зақым келтіру (дене мүшесін зақымдау), не денсаулығына өзге зиян келтіру немесе жалған кұжат жасау немесе өзгеше алдау жолымен әскери қызмет міндеттерін атқарудан жалтаруы арқылы сипатталады.

Ауруды сылтау етуге өтірік соқыр, керең, мылқау болып көрінулер арқылы әскер кызметі міндетін өткеруден жалтарады. Өзінің әскери кызметті міндетін өтеуден жалтару мақсатымен дене мүшесін зақымдауға кез келген затпен, кұралмен, қарумен немесе улы, зәрлі нәрселерді қолдану арқылы өзіне-өзі немесе біреу аркылы зақым келтіруді айтамыз Жалған құжат жасауға — әскери қызметті немесе міндетті өтеуден босатуға негіз боларлық өзі немесе басқа біреу арқылы дайындалған шындыққа сай келмейтін құжаттарды жасау жатады.

Өзгеше алдауға — әскери қызметті өтеу мерзімін қысқарту үшін жоғары білімі туралы жалған құжат көрсету, әскери қызметтен жалтару мақсатымен лауазымды адамды сатып алып, өзіне қолайлы іс-әрекеттер істеткізу т.с.с. жатады.

ҚК-тің 374-бабынын 1-тармағы бойынша қылмыстық жау-аптылық әскери қызметшінің дене мүшесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери кызметтен уакытша жалтарғаны (қарауыл кызметін атқарудан, әскери кезекшіліктен, қауіпті әскери операцияға қатысудан, алыс іссапарға барудан) үшін туындайды. Баптың бұл бөлімі бойынша кылмыс субъектісі болып шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери кызмет өткеріп жүргендер танылады. Егер осы көрсетіл-ген адамдар әскери кызмет міндеттерін атқарудан толық босану мақсатында жоғарыда көрсетілген әрекеттерді — ауруды сылтау ету, өзге де алдау жолымен жасалса, онда олардың іс-әре-кеттері ҚК-тің 374-бабының 2-тармағы бойынша сараланады.

Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, 
соғыс уакытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекет- 
тер — үшін жауаптылық ҚК-тің 374-бабының 3-тармағында 
көзделген. ,

Кылмыс субъективтік жағынан тікелей қасаканалықпен және арнаулы максат әскери қызмет, міндетті атқарудан уақытша немесе толық босану арқылы жүзеге асырылады.

Жауынгерлік кезекшілікті атқарудын ережелерін бұзу (375-бап)

Қылмыс объективтік жағынан Қазакстан Республикасына кенеттен жасалған шабуылды дер кезінде байқау және тойтару бойынша не оның қауіпсіздігін камтамасыз ету бойынша жауынгерлік кезекшілікті (жауынгерлік қызмет) ат қарудын ережелерін бұзу, егер де.бұл әрекет мемлекеттің кауіпсіздігі мүдделеріне зиян келтірсе немесе зиян келтіруі мүмкін болуы арқылы сипатталады.

Жауынгерлік кезекшілікті аткару ережелері Ішкі кызмеі Жарғысымен, Қорғаныс министрі, Бас Штаб бастығы, Қарулы күштер түрлерінің Бас колбасшысының бұйрығымен және директиваларымен белгіленеді. Жауынгерлік кезекшілік атқару ережелерін бұзуға Қазақстан Республикасына кенеттен жасалған шабуылды дер кезінде байқау және тойтару бойынша не онын. кауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жауынгерлік кезекшілікті атқару кызметтерін бұзулар жатады.

Жауынгерлік кезекшілік атқару кұрамына кезекшілік уақытында кызмет орнынан ауытқуға, бөгде жұмыспен айналысуға, өз бетімен кезекшілік орнын тастап кетуге, кезекшілік орнын баска біреуге уакытша болса да беріп кетуге, әскери техниканын дайындығына бөгет келтіретін істермен айналысуға тыйым салынады, сондай-ак, жауынгерлік кезекші өз қызметін аткару кезінде спирт ішімдіктёрін, есеңгірететін, уыжұмарлык заттар-ды пайдалануға, байкау аппараттарын өз бетімен алып тастауға немесе келіп түскен бұйрықты орындамауға кұқылы емес.

Қылмыс құрамы жағынан формальдық—материалдык, құрам- 
ға жатады. Өйткені қылмыс жауынгерлік кезекшілікті атқару 
ережелерін бұзудан мемлекетгің кауіпсіздігі мүдделеріне зиян 
келтірсе немесе зиян келтіруі мүмкін болған реттерде аяқта- 
лған деп танылады. 

Мемлекет қауіпсіздігі мүддесіне зиян келтірілгені немесе келтірілу каупі болғаны нақты жағдайларға байланысты анықталады. Жауынгерлік кезекшілік ережелерін бұзумен мемлекет мүддесіне келтірілген немесе келтірілуі мүмкін зиянның арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей немесе жанама қасақаналыкпен істеледі.

Осы баптың 2-тармағында ауыр зардаптарға әкеп соққан әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген. Ауыр зардаптарға — Қазақстан Республикасының аумағына шет мемлекеттердің әскери барлау ұшактарының, су асты, су үсті соғыс кемелерінің еніп кетуі, адамдардың қазаға үшырауы, әскери техниканын, істен шығуы, маңызды әскери шаралардың жүзеге аспай калуы жатады.

Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген, соғыс уақытында жасалған әрекетгер үшін жауаптылык ҚК-тің 375-бабының 3-тармағында көрсетілген.

КК-тін 375-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери кызметші қылмысты жеңілдететін мән-жайларда сот қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін Шекаралык кызмет аткарудың ережелерін бузу (376-бап)

Кылмыс объективтік жағынан шекаралық нарядтын құрамына кіретін немесе шекаралык кызметтің өзге де міндеттерін атқарушы адамның шекаралық қызмет атқарудың ережелерін бұзуы, егер бұл әрекет мемлекеттің кауіпсіздігі мүдделеріне зиян келтірсе немесе зиян келтіруі мүмкін болуы арқылы жүзеге асырылады.

Қазакстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы Заңына сәйкес мемлекеттік шекараны күзету Мемлекеттік шекара әскерлеріне жүктелген және осы аталған занда мемлекеттік шекарада қызмет атқарудың ережелері де белгіленген. Шекаралық кызмет аткарудың ережелерін бұзу әртүрлі болуы мүмкін. Бұларға мысалы, мемлекетгік шекараның күзетілетін объектісін өз бетімен тастап кету; мемлекеттік шекара тәртібін бұзған адамды ұстау шараларын қолданбау; қару колданудың. белгіленген ережелерін сақтамау т.с.с. жатады. Шекаралық қызмет аткарудың ережелерін бұзу мемлекеттің қауіпсіздігі мүдделеріне зиян келтірсе немесе зиян келтіру қаупін келтірсе ғана кылмыс құқықтық жазаланушылык сипатқа ие болады. Қылмыс кұрамы формальдық — материалдық. Қылмыстық әрекеттен келтірілген немесе келтірілуі мүмкін зиян мөлшері нақты жағдайларға байланысты анықталады.

Ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекеттер үшін жауаптылық ҚК-тің 376-бабының 2-тармағында көзделген. Ауыр зардаптарға дүшпандық әрекеттер жүргізу мақсатымен ше-телдік азаматтың еліміздің аумағына кіріп кетуі; шекаралық қызмет құралдарының істен шығып қалуы; мемлекеттік шекара арқылы контрабандалық тауарлардың өткізілуі; халықаралық қатынастардың шиеленісуі т.с.с. жатады.

Көрсетілген кылмыс субъективтік жағынан қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі арнаулы — шекаралық нарядтың құрамына кіретін немесе шекаралық кызметтің өзге де міндеттерін атқарушы адам. Осы баптың ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери кызметші қылмысты жеңілдететін мән-жайларда қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін.

Қарауыл кызметін (вахта) атқарудын жарғылық ережелерін бұзу (377-бап)

Қарауыл (вахта) қызметі КР Қарулы күштерінің карауыл кызметі жарғысымен реттеледі. Қарауыл (вахта) қызметі жауынгерлік міндетті аткаруға жатады және жеке кұрамнан Жарғы- да көрсетілген барлық талаптарды мүлтіксіз орындауды, аса қырағылықты және батылдықты талап етеді. Қарауыл кызметі мемлекетгік немесе әскери объектілерді, әскери жасауларды, тәртіптік батальон мен гауптвахтаны күзету үшін белгіленеді. Қарауыл кызметіне соғыс-теңіз флоты корабльдеріндегі вах-талық кызметтер де жатады.

Карауыл кызметше Ішкі істер министрлігінің Ішкі әскер қызметі жүзеге асыратын аса маңызды мемлекеттік объектілерді, арнаулы жүктерді, түзеу мекемелерін, тұтқындағылар мен сотталғандарды күзету кызметтері де жатады.

Заң бойынша қарауыл (вахта) құрамына кіретін адамның қарауыл (вахта) кызметінің жарғылық ережелерін бұзуы, егер бұл әрекет карауыл (вахта) күзететін объектіге зиян келтіруге немесе өзге зиянды зардаптардың болуына әкеп соқса қылмыстық жауаптылық пайда болады.

Келтірілген зиянға күзетілетін объектіден әскери мүліктің талан-таражға түсуі; әскери техниканың бүлінуі немесе жоғалуы; гауптвахтадағы пайда болған бейберекетсіздік т.с.с. жатады.

Қылмыс құрамы материалдық, қылмыс карауыл (вахта) кызметін атқарудың жарғылық ережелерін бұзудан зиян келтірілген сәттен аяқталған деп танылады.

Ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекеттер үшін жауаптылык ҚК-тің 374-бабының 2-тармағында көзделген.

Ауыр зардаптарға әскери жасауды ұрлау немесе бүлдіру, күзетілетін мемлекетгік немесе әскери объектілердің өте қатты бүлінуі, әскери кару-жарақты ұрлау, адамдардың.каза болуы, тұткындағы немесе сотталған адамның кашып кетуі т.с.с. жа-тады.

ҚК-тің 377-бабынын ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші белігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери кыз-метші қылмысты женілдететін мән-жайларда қылмыстық жау-аптылықтан босатылуы мүмкін.

Ішкі кызмет аткарудын және гарнизовда патруль болудың жарғылык ере-желерін бүзу (378-бап)

Кылмыс объективтік жағынан бөлімнің тәуліктік наряды-на (карауыл мен вахтадан басқа) кіретін адамның ішкі қызмет атқарудың жарғылык ережелерін бүзуы, сол сиякты патруль нарядының кұрамына енген адамның гарнизонда патруль бо-луды-ң жарғылық ережелерін және осы ережелерді дамытуға шығарылған бүйрыктар мен өкімдерді бұзуы, егер ол зияндызардаптарға әкеп соқса, оның алдын алу осы адамның міндеті-не кіретін болса деп сипатталған.

Ішкі қызмет аткарудың ережелерін бүзуға тәуліктік наряд-қа кіретін адамнын ішкі қызмет аткарудың жарғылык ереже-лерін орындамауы немесе тиісті дәрежеде орындамауы (мыса-лы қызмет орнын өз бетімен тастап кету; талан-тараждын жо-лын кесуге шара колданбау; әскери кызметшілердің жарғыға сай келмейтін әскери кдтынастары, бөлімнің аумағына бөтен адамдардың кіруі; бөлім орналаскан жерден көліктерді тексер-мей шығару т.с.с. әрекеттер жатады.

Гарнизонда патруль болудың жарғылык, ережелерін бұзуға патруль нарядының құрамына енген адамның өз қызметін мүлдем орындамауы немесетиісінше орындамауы (мысалы пат-руль кестесінен немесе маршрутынан бас тарту; заңсыз кару қолдану; біреуді негізсіз ұстау; спирт ішімдіктерін ішу; әске-ри тәртіпті бұзған әскери қызметшіге сактандыру шараларын колданбау) жатады.

Қылмыс құрамы материалдық. Көрсетілген жарғылық ере-желерді оның алдын алуға міндетті адамның бүзуы зиянды за-рдаптарға әкеп сокса кылмыстық жауаптылык туындайды.

Ауыр зардаптарға әкеп сокқан осі>і әрекетгер үшін жауап-тылык ҚК-тің 378-бабының 2гтармағында кезделген. Ауыр за-рдаптарға — адамның абайсызда каза болуы, жәбірленушіге ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірілуі, патруль на-ряды кұрамына кіретін адамның жауапсыздығынан қоғамдык тәртіптің өрескел бүзылуы т.с.с. жатады.

Қылмыс субъективтік жағынан касақаналықпен жүзеге асы-рылады. Абайсыздықпен жарғылык ережелерді бұзу қылмыс кұрамын түзбейді.

ҚК-тін 378-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери кыз-метші қылмысты жеңілдететін мән-жайларда қылмыстық жау-аптылықтан босатылуы мүмкін.

Қоғамдык тәртіпті корғау және коғамдык қауіпсіздікті камтамасыз ету бойынша кызмет аткарудын ережелерін бүзу (379-бап)

Қылмыс объективтік жағынан алғанда қоғамдык тәртіпті қорғау және қоғамдык кауіпсіздікті камтамасыз ету бойынша әскери нарядтың құрамына кіретін адамның қызмет атқару-дың ережелерін бұзуы, егер бұл әрекет азаматгардың кұқықта-ры мен занды мүдделеріне зиян келтіру арқылы сипатталады Коғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық кауіпсіздікті қам-тамасыз ету ережелерін бұзу осы міндеттерді жүзеге асыруға міндетті Әскери нарядтың құрамына кіретін адамдардың өздері-не жүктелген міндетгерді орындамауынан, сонын, салдарынан азаматтардың құқықтары мен занды мүдделеріне зиян келтіру арқылы көрініс табады. Қылмыс құрамы материалдық. Көрсетілген ережелерді бұзу мен одан орын алған зардаптың арасын байланыстыратын себепті байланыс болуы шарт. Ауыр зардаптарға әкеп соққан әрекеттер үшін жауаптылық КК-тін 379-бабының 2-тармағында көзделген.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей немесе жанама касакакалыкпен жасалады.

ҚК-тің 379-бабының ескертуінде осы баптың бірінші бөлігінде кезделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери кызметші кылмысты жеңілдететін мән-жайларда қылмыстық жауапты-лыктан босатылуы мүмкін делінген.

 

 

 

 

Қорытынды.

Сонымен, занда іс жүргізу мерзіндерін белгілеудін салалық максаты—қандайда болсын іс-әрекеттің дер кезінде орындалуын қамтамасыз ету. Мысалы, ҚІЖК-тің ІІІ-бабында прокурордың, тергеушінің, анықтау органынын жасалған немесе әзірленіп жатқан кез келген қылмыс туралы арызды немесе хабарды қабылдауға және солар бойынша шешімдер қабылдауға міндетті екені көзделген. Заң осы бөлігінде қылмыс туралы әрбір хабарды және арызды тиісті органның (өкілетті адамның) қарауын қамтамасыз ету мақсатын көздейді. Одан соң 184-бапта арыздар мен хабарлар қаралуға жәңе шешімдер қабылдануға тиісті шекті мерзім белгіленген. Бұл жердегі мақсат — қылмыстылар туралы арыздар мен хабарлардың дер кезінде қаралуын қамтамасыз ету.