Тәуекел деңгейін бағалау және төмендету әдістері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ  МИНИСТІРЛІГІ

Ш. УӘЛИХАНОВ атындағы КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК  УНИВЕРСИТЕТІ

 

МИНИСТЕРСТВО  НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

КОКШЕТАУСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ 

имени Ш. УАЛИХАНОВА

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ

ФАКУЛЬТЕТ ЭКОНОМИКИ И ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

 

 

 

 

Қаржы кафедрасы

Кафедра Финансы

 

 

 

«Қаржылық менеджмент» пәні бойынша

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

КУРСОВАЯ РАБОТА

 

по дисциплине «Финансовый менеджмент»

Тақырыбы

   На тему        «Тәуекел деңгейін бағалау және төмендету әдістері»

 

 

 

 

 

 

Орындады:

Выполнил: Еслямова Б.Е

«Қорғауға жіберілді»  

«Допускается к защите»

Аға Оқытушы    

Преподаватель ст.преп.  Базылжанова А.С.

Бағасы 

Оценка _____________________________

 

 

КӨКШЕТАУ 2013

 

 Жоспар

 

 

Кіріспе................................................................................................................3

 

1. Тәуекел деңгейін бағалау және төмендету әдістері.

1.1. Тәуекел мәні, мазмұны  және түрлері.......................................................5

1.2.Кәсіпорын қызметінің  тәуекелін бағалау және талдау  әдістері.............8

1.3. Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері.............................................11

 

2. «Қазақтелеком» АҚ филиалының қаржылық тәуекелін талдау

2.1.Кәсіпорын қызметін  қаржылық талдау...................................................16

2.2. Кәсіпорындағы қаржы  тәуекелін басқару жүйесін талдау...................22

2.3. Кәсіпорындағы қаржы  тәуекелін басқару жүйесін жетілдіру.............26

 

Қорытынды......................................................................................................29

Қолданылған әдебиеттер тізімі......................................................................30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Нарықтық экономика  жағдайында тәуекел – бұл кәсіпкерліктің  маңызды элементі. Тәуекел адамдардың  қабылдайтын шешімдерінің дұрыс  нәтижелілігіне әсер ететін көптеген  шарттар және факторлармен байланысты  қызметтердің кез келген түрлеріне  тән. Тарихи тәжірибе көзделген  нәтижелерге жетпеу тәуекелі  тауарлы-ақшалай қатынастар және  шаруашылық айналым қатысушыларының  бәсекелестігі жалпылылығында  көрінетіндігін көрсетеді. Сондықтан капиталдық қатынастардың пайда болуы және дамуымен байланысты тәуекелдің түрлі теориялары пайда болады, ал экономикалық теорияның классиктері шаруашылық қызметтегі тәуекел мәселелерін зерттеуге көп көңіл бөледі.

   Тәуелсіз кәсіпкерлік  болмайды. Ең көп табысты жоғары  тәуекелді нарықтық операциялар  әкеледі. Алайда барлық жерде  шек керек. Тәуекел міндетті  түрде максималды жіберілетін  шекке дейін есептелуі тиіс. Өз  нарықтық қызметте қате жіберуден  қорықпау өте маңызды, өйткені  олардан ешкім сақтандырылмаған, ең маңыздысы- қателіктерді қайталамау. Менеджер міндеті нарықта тік  бұрылыстарды жұмсарту үшін қосымша  мүмкіндіктерді алдын ала ескеруге  бағытталған. Менеджемнттің басты  мақсаты, әсіресе Қазақстанның  бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда  табыстың тек аз ғана төмендеуі  болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы  сөз болмауы тиіс. Сондықтан әрқашан  тәуекелді басқаруды әрқашан жетілдіруде ерекше назар аударылады; яғни тәуекел менеджментін жетілдіру.

   Нарықтық экономика  жағдайында өндірушілер, сатушылар  және сатып алушылар бәсекелстік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық қатынастар және тәуекелді басқару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дәрежеде тәуекел жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету шараларын қабылдау мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолданыла отырып,  тәуекелді басқаруға болады.

    Тауекел мөлшеріне  және дәрежесіне стратегия және  қаржылық менеджмент әдістерімен  жүзеге асырылатын қаржылық механизм  арқылы нақты әсер етуге болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізгі тәуекелді анықтау және төмендету бойынша ұйымдастырушылық жұмыстар болып табылады.

Бұл курстық жұмыстың негізгі  мақсаты- қаржылық тәуекелдің мәнін  толығырақ ашып, нақты кәсіпорын  мысалында қаржы тәуекелін басқару  жүйесін талдау  және оның жетіспеушіліктері  мен оны жетілдіру бойынша  ұсыныстар беру.

     Курстық жұмыс  екі бөлімнен тұрады. Бірінші  бөлімінде тәуекелді бағалау  теориясы, яғни тәуекел түрлері,  оны бағалау әдістері, тәуекелді  төмендету тәсілдері жазылған.

    Екінші бөлімінде  нарықтық экономика жағдайында  кәсіпорын мысалы ретінде «Қазақтелеком»  акционерлік қоғамының филиалы  алынып, қаржылық жағдайы, қаржылық  тәуекелді басқару жүйесі, қаржылық  тәуекелді жүйесін жетілдіру  талданады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Тәуекел деңгейін  бағалау және төмендету әдістері

1.1. Тәуекел мәні, мазмұны  және түрлері

 

    Тәуекел табиғаттың  түрлі құбылыстары және қоғамның  қызмет түрлерінің ерекшелігінен  туындайтын мүмкін болатын жоғалтулар  қаупімен түсіндіріледі. Экономикалық  категория ретінде тәуекел өзімен  бірге болуы мүмкін немесе болмауы да мүмкін  жағдайларды ұсынады. Мұндай жағдайдың туындауы салдарынан келесідей үш экономикалық нәтиже болуы мүмкін: жағымсыз (ұтылыс, зиян, шығын), нольдік, жағымды (ұтыс, пайда, табыс).

    Тәуекелді басқаруға  болады, яғни тәуекелділік жағдай туындауын белгілі бір шекте болжамдау және тәуекел дәрежесін төмендету үшін шаралар қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі шаралар қолдануға болады. Көбінесе тәуекелді басқаруды ұйымдастыру тиімділігі тәуекелдің сыныптамасына тәуелді.  Мүмкін болатын нәтиже (тәуекелдік жағдайдың нәтижесіне) байланысты тәуекелдер екі үлкен топқа  бөлуге болады: таза және спикулятивтік.

     Таза тәуекелдер жағымсыз немесе нольдік нәтиже алуға мүмкіндік береді. Бұл тәуекел түрлеріне келесілер жатады: табиғи, экологиялық, саясаттық, транспорттық және коммерциялық тәуекелдер бөлімі (мүліктік, ондірістік, саудалық).

     Спекулятивтік тәуекелдер жағымды да жағымсыз нәтиже алу мүмкіндігімен сипатталады. Бұл тәуекел түрлеріне коммерциялық тәуекелдер бөлімі болып табылатын қаржы тәуекелдері жатады.

     Курстық жұмыс тақырыбы тәуекелімен байласынты болғандықтан қаржы тәуекеліне тереңірек тоқталамыз. Қаржы тәуекелі кәсіпорын қаржылық институттармен (банктер, қаржылық, инвестициялық, сақтандыру компаниялары, биржалар және т.б) қатынасы процесінде пайда болады.

   Қаржы тәуекелін  туындау себептері – инфляциялық  факторлар, банктің есептік мөлшерлемелерінің  өсуі, бағалы қағаздар құнының  тұмендеуі және т.б Қаржы тәуекелдері  екі түрге бөлінеді:

1. Ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер;
2. Капитал салымдарымен байланысты тәуекелдер (инвестициялық тәуекелдер)

     Ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге тәуекелдердің келесі түрлері жатады: инфляциялық және дефляциялық тәуекелдер, валюталық тәуекелдер, өтімділік тәуекелі. Инфляция ақшаның құнсыздануы болып табылады, бағалар өседі. Дефляция – инфляцияға кері процесс, ол бағалардың төмендеуінен және соған сәйкес ақшаның сатып алу қабілетінің жоғарылауынан көрінеді.

     Инфляциялық тәуекел – инфляция өсімі кезінде нақты сатып алу қабілеттілігі көзқарасынан өсуден көрі алынатын ақшалай табыстар тез құнсызданудағы тәуекел.  Мұндай жағдай кәсіпкер  нақты шығыстарға тап болады.

     Дефляциялық тәуекел-дефляция өсімі кезінде бағалар деңгейі төмендейді, кәсіпкерліктің экономикалық жағдайы нашарлайды, табыс төмендейді. Валюталық тәуекелдер сыртқы экономикалық, несиелік және басқа да валюталық операцияларды жүргізу кезінде бір шетелдік валюта бағамының басқа да валюта бағамына қатынасының өзгермеуімен байланысты валюталық жоғалту қаупімен түсіндіріледі.

    Өтімділік тәуекелі – тұтынушылық құнының және сапалық бағаның өзгерісі себебінен бағалы қағаздар немесе басқа да тауарларды өткізу кезінде мүмкін болатын жоғалтулармен байланысты тәуекелдер.

   Инвестициялық тәуекелдер келесі ішкі жүйелік тәуекелдерді қамтиды:

1)жіберіліп  қойған пайда тәуекелі;

2) табыстылықтың  төмендеу тәуекелі;

3) тікелей  қаржылық жоғалтулар тәуекелі.

Жіберіліп қойған пайда тәуекелі – белгілі  бір шараларды (мысалы, сақтандыру, хеджирлеу, инвестициялау т.с.с.) іске асырмау нәтижесінде жанама (қосымша) қаржылық зиянның (алынбаған табыс) туындау тәуекелі.

     Табыстылықтың төмендеу тәуекелі  портфельдік инвестициялар, салымдар  және несиелер бойынша дивиденттер  және пайыздар мөлшерінің төмендеу  нәтижесінде туындауы мүмкін.

   Портфельдік инвестициялар инвестициялық  портфельдің пайда болуымен байланысты  және бағалы қағаздар және  басқа активті сатып алумен  түсіндіріледі. «Портфельдік» термині  итальян сөзінен «Porte foglio» шығып, инвесторда бар бағалы қағаздардың жиынтығын білдіреді.

   Табыстылықтың төмендеу тәуекелі келесідей тәуекел түрлерінен тұрады: пайыздық тәуекелдер және несиелік тәуекелдер.

    Пайыздық тәуекелдерге тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер ұсынылған несиелер бойынша мөлшерлемелерден жоғары болып кетуі нәтижесіндегі коммерциялық банктердің, несиелік мекемелердің, инвестициялық институттардың жоғалту қауіптері жатады. Пайыздық тәуекелдерге сонымен қатар акциялар бойынша дивиденттердің, облигациялар, сертификаттар және басқа бағалы қағаздар нарығындағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісімен байланысты инвесторлар жоғалтулар тәуекелі жатады.

   Пайыздың нарықтық мөлшерлемесінің  өсімі бағалы қағаздардың бағамдық құнының төмендеуіне алып келеді, әсіресе тұрақты пайызды облигацияларға қатысты. Пайыздың жоғарылауы салдарынан төмен тұрақты пайыз бойынша шығарылған және шығару шарттары бойынша эмитент жедел қайта қабылданатын бағалы қағаздардың массалық алынып тасталуының басталуы мүмкін. Тұрақтандырылған дәрежемен салыстырғанда орташа нарықтық пайыздың өсуі кезінде тұрақты пайыздық орта мерзімді және ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға өз қаражатынсалған инвестор пайыздық тәуекелге ұшырауы мүмкін. Басқаша айтқанда, инвестор пайыздың жоғарылауы есебінен табыстар өсімін ала алатын еді, бірақ жоғарыда көрсетілгендерге салынған өз қаражаттарын босата алмайды.

    Тұрақтандырылған деңгеймен салыстырғандағы  орташа нарықтық пайыздың төмендеуі  кезінде тұрақты пайызды орта  мерзімді және ұзақ мерзімді  бағалы қағаздарды айналысқа  шығарған эмитент пайыздық тәуекелге  ұшырауы мүмкін. Басқаша айтқанда, эмитент  нарықтан төмен пайызды қаражаттар тарта алатын еді, бірақ ол өзі шығарған бағалы қағаздармен байланысты.

Тәуекелдің  бұл түрі инфляция жағдайында пайыздық мөлшерлемелердің тез өсуі кезінде  қысқа мерзімді бағалы қағаздар үшін де мән береді.

    Несиелік тәуекел – қарыз алушының негізгі қарыз және несиелерге жататын пайыздардың төленбей қалу қаупі. Несиелік тәуекелге сонымен қатар қарыздық бағалы қағаздар шығарған эмитент қағаздар бойынша пайыздар немесе қарыздың негізгі сомасын төлей алмайтын жағдай да жатады.

  Сонымен  қатар несиелік тәуекел тікелей  қаржылық жоғалтулар түрлілігі  болуы мүмкін.

    Тікелей қаржылық жоғалтулар  тәуекелі келесі түрлерін қамтиды:биржалық  тәуекел, селективтік тәуекел,  банкроттық тәуекел, сонымен қатар  несиелік тәуекел. 

    Биржалық тәуекелдер өзімен бірге биржалық мәмілелерден жоғалту қаупін ұсынады. Бұл тәуекелдерге келесілер жатады: коммерциялық мәмілелер бойынша төлемеу тәуекелі, брокерлік фирманың комиссиялық сыйақы төлемеу тәуекелі және т.б.

   Селективтік тәуекелдер (латын тілінен selectio – таңдау, сұрыптау ) – инвестициялық портфель қалыптастырудағы басқа бағалы қағаздармен салыстырғанда инвестициялау үшін бағалы қағаздардың түрін, капитал салымының әдісін дұрыс емес таңдау тәуекелі.

    Банкроттық тәуекелі өзімен бірге  капитал салымының әдісін дұрыс  емес таңдау, кәсіпкердің меншікті  капиталын толық жоғалту және  өзіне алған міндеттемелер бойынша  есептесе алмау нәтижесінде туындайтын  қауіпті ұсынады. Нәтижесінде  кәсіпкер банкротқа ұшырайды.

    Қаржы тәуекелі өзімен бірге  уақыт функциясын ұсынады. Берілген  қаржылық актив немесе капитал  салымының түрі үшін тәуекел  деңгейі уақыт бойында жоғарылайды. Мысалы, импорттаушының шығыстары бүгінгі күнде контрактіге орытған кезден, уақыттан мәміле бойынша төлем мерзіміне дейінгі уақытқа байланысты, себебі ұлттық валютасының бағамының қатынасы өсуде.

    Шетелдік тәжірибеде капитал салымы тәуекелін саналы анықтау әдісі ретінде ықтималдық тоериясы ұсынылады. Бұл әдіс инвестициялық жобаның өткен мерзімдегі нәтижелермен байланысты ықтималды болашақтағы ақшалай ағымдарын нақты анықтауға мүмкіндік береді. Егер капител салымы жобасы бірінші мерзімде қабылданатын болса, онда келесі мерзімдерде ол қабылдануы мүмкін. Егер түрлі мерзімдердегі ақща ағымдары бір-бірімен тәуелсіз болатын болса, онда әр уақыт мерзімі үшін ақша ағымдарының нәтижелерін ықтималды орналастыруды анықтау қажет. Түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары арасында байланыс болған жағдайда бұл тәуекелділікті қабылдап, оның негізінде келешектегі жағдай қалай болатынын елестетіп көруге болады.