Басқару эволюциясы

• Құрметтеу қажеттілігі - өзін-өзі құрметтеу, жеке басының жетістіктері,

біліктілігі, басқалардың  өзін құрметтеуі, өзіне қатысты адамдарды, заттарды құр-меттеу қажеттілігі.

• Өзін-өзі көрсету қажеттілігі - өзінің жеке басының өсіп жетілу, барлық

мүмкіндіктерін  жүзеге асыру қажеттілігі, бұл қажеттілік барлық адамдарда көріне бермейді, себебі өзін-өзі көрсетудің өзі қажеттіліктен ғана туындайды (Мысалы, ақындық, сазгерлік, т.б. жағдайлар) .  

2. Герцбергтің екі факторлы теориясы екіге бөлінеді:

• Гигиеналық факторлар – жұмыс жағдайы, еңбек ақы, әріптестердің

өзін мойындауы.

• Мотивациялық факторлар – қызмет бабымен жоғарылау, жұмыс

нәтижесін сезіну, жоғары жауапкершілік және іскерлік мүмкіндігі.

3. Мак Клелланд Абрахам Маслоудың  теориясына қосыла отырып, адамдарға  үш түрлі қажеттілік тән деп  есептеген:

• Билікке құштарлық – билікке құштар адамдар жан-жақты білімді,

сөйлеу шеберлігі, адамдарға  ықпал ету қабілеті жоғары болғандықтан билікке, жетекшілік етуге ұмтылады, басшы осындай адамдарды басшылыққа тағайындап, оның қажеттілігін өтеу арқылы ұйымның мақсатына қол жеткізеді.

• Жетістікке, табысқа құмарлық – кейбір адамдардың орындаушылық

қабілеті жоғары, мақтаусүйгіш, елгезек, қамқоршыл болады мұндай қасиет те қажеттіліктен пайда болады,

• Қатыстылық – адамдардың қарым-қатынассыз өмір сүруі мүмкін емес,

сондықтан қарым-қатынас қажеттілігі туындайды,сондықтан менеджерлер жұмыс арасында адамдардың бір бірімен пікір алмасуына мүмкіндік жасайды (қысқа үзілістер).

ІІ. Мотивацияның іс жүргізу  теориясы адамдардың көзқарасын, түсінігін  ескере отырып, олардың өздерін қалай ұстайтындықтарына негізделген. Мотивацияның іс жүргізу теориясы үшке бөлінеді:

1. Үміттену, күту теориясы (Врум  теориясы) – жұмсалған күш –  жігерге байланысты нәтижесін  күту нәтиже табысты болмаған жағдайда үміт үзіледі.

2. Әділдік теориясы – екі  адамның жұмысын салыстыру арқылы әділ бағалаған жағдайда мотивация артады.

3. Портер Лоулер моделі –  қажетсіну, үміттену, әділдікті көтермелеу, адамдардың еңбекке деген ынтасын  арттырады. 

8-тақырып. Бақылау функциясы

      Дәрістің мақсаты – Орындалатын іс-әрекеттердің нәтижесіне жету үшін бақылаудың қажеттігін зерттеу. Бақылау - басқару процесінің қорытынды нәтижесі, сондықтан бақылауды жүргізетін адам істің анық-қанығын білетін,бақылау жүргізілетін әрбір сала бойынша білікті маман болуы қажеттігін түсіну.

     Негізгі  терминдер – норма, норматив, стандарт.

1. Бақылаудың табиғаты  мен мақсаты

2. Бақылау түрлері

 

Басқару процесі әрқашан  сәтті бола бермеуі мүмкін, яғни жоспар ойдағыдай нақты орындалмайды. Ұйымдастыру іс-әрекеттері қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі тиіс. Басшы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтау үшін өз қатесін және қызметкерлерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау дегеніміз ұйымның жұмысының қорытынды нәтижесі. Бақылау - ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі және қолда не барын, не керектігін ұдайы салыстыру. Басшылар бақылау функциясының мақсат пен міндетін айқындап ұйымды құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуынан алдын ала сақтандыруға байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды, пайда болатын қателіктер мен түрлі мәселелерді дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға бағыттамаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғады.

Бақылау - басқарудың маңызды  әрі күрделі қызметі, еңбек өнімділігін, қызметкерлердің ынта-жігерін арттырудың басты құралы. Бақылаудың басты принциптерінің бірі бақылау ұйымды тұтастай қамтуы тиіс. Бақылаудың келесі принципі, ол басқару процесінің негізгі элементі болып саналады. Барлық басқару функцияларын бақылаудан бөлек қарастыруға болмайды.

Бақылаудың негізгі  үш түрі бар:

• алдын-ала бақылау;
• күнделікті бақылау;
• қорытынды бақылау.

Алдын ала бақылау – мұнда бақылауды жүзеге асырудың негізгі құралдары – қолда бар мүмкіндіктерді, яғни еңбек ресурстары, материалдық ресурстар және қаржы ресурстарының деңгейін тексеріп, бағалау.

Күнделікті  бақылау – жұмыс барысын қадағалау. Яғни, күнделікті бақылаудың нәтижесі белгіленген жоспар мен нұсқаулардан ауытқуға жол бермейді.

            Қорытынды бақылау – қорытынды бақылаудың нәтижесі алға қойған мақсатқа қалай жеттік, нені үйрендік, алдағы уақытта не істеуге болатындығын көрсетеді.

Бақылау кезеңдері:

• стандартты белгілеу;
• алынған нәтижені стандартпен салыстыру;
• ауытқуды жою немесе стандартты қайта қарау.

Бақылаудың өлшемі – стандарт, норматив, жоспар, бағдарлама.

 

9. тақырып. Менеджменттегі коммуникация.

Дәрістің мақсаты: Басқару іс-әрекетіндегі коммуникацияның атқаратын қызметін, мәліметтің дәлдігі мен ықшамдылығы және оның екінші жаққа бұрмаланбай жетудегі қажетті элементтерді оқып, білу.

Негізгі терминдер:   семантика,  вербалсыз кедергілер, құжаттау, кодтау, декодтау

1. Коммуникация процесінің элементтері және кезеңдері
2. Мәлімет туралы түсінік және құжаттау

 

Менеджерлер өзінің жұмысын  тиімді орындау үшін, тиімді қарым-

қатынас орнатуы қажет. Басқарудың барлық функцияларын жүзеге асыру қарым-қатынас деңгейіне  тікелей байланысты.

       Коммуникация  дегеніміз қарым-қатынас, яғни  екі немесе бірнеше адамдардың  түсінісуіне негізделген байланысы,  бір-бірімен мәлімет алмасуы.

       Қарым-қатынас  жоғарғы және төменгі буын  басшыларының мәлімет алмасуы  – есеп беру, ұсыныс пікірлерін  айту немесе жазбаша түсініктеме  түрінде болады.

       Кез-келген  ұйым мемлекеттік реттеу тәртібіне  бағынуына тура келеді, сол себепті  есеп беріп, қаржы, маркетинг, кадрлар туралы, басқа да ресми мәлімет алмасып, өздерінің мүмкіндектері, жеңілдіктері туралы деректер келтіріп, хабарлап тұрады, осындай жағдайларда коммуникацияның маңызы зор.

       Коммуникациялық  процестің негізгі мақсаты –  мәліметтің түсінікті болуын қамтамасыз ету. Коммуникация барысында хабар нақты жету үшін, ұйым мәліметпен толық қамтамасыз етілуі үшін мәлімет алмасу процесіне қатысатын элементтерді және олар қандай кезеңдерден өтетінін білу әрбір басшының міндеті.

                                       Мәлімет алмасу процесінің элементтері:

1. Мәліметті жөнелтуші – мәліметтерді жинап таратып беруші
2. Хабарлаушы – симвлолдар көмегімен кодталған мәліметті хабарлау
3. Канал – мәліметті беру құралы
4. Хабар алушы – мәліметті қажет ететін адам 

                                               Мәлімет алмасу кезеңдері:

        Идеяның (мәселенің)туындауы.

1. Канал таңдау, кодтау (қандай тілмен жеткізу.символ, цифр, сөз т.б.).
2. Хабарлау.
3. Декодтау (хабардың мәнін ашу, хабар алушының мәліметті түсінуі).

        Мәлімет – ағымдағы жоспардың  орындалуы туралы жедел тапсырмалар,  жарлықтар, басқа да хабарлар. Кәсіпорынды басқару басқарылатын  және басқарушы жүйелердің  аралығында  мәлімет алмасу арқылы жүзеге  асады.

        Мәліметсіз басқару мақсатын анықтау, жағдайды бағалау, шешім қабылдау және оның орындалуын бақылау мүмкін емес.

        Мәліметтің қасиеті – оның  оқиғаны, процесті анық көрсете  алатындығында. Адамдар мәліметтің  кез келген түрін түсіну үшін, ол адам органдарының сезіміне  лайықталып, тиісінше индекстелуі қажет.

        Индекстеу формалары: 

        - сан түрінде;

        - сөз түрінде; 

        - символдар(шартты белгі), сызба( схема), шартты түрде бейнелеу;

        - заттық, бейнелік (телевиз. бейне,  фотосурет, дискет, кассета);

        - құжаттар – ведомастар, тех.  карта; 

              Мәліметтер басқару жүйесіне  қатыстылығы бойынша екіге бөлінеді:

        - кіріс мәліметтері;

        - шығыс мәліметтері.

Әрбір басшының міндеті- басқару қызметінің маңызды құралы – мәліметтермен жұмыс істей білу. Мәліметтерді тіркеу, жүйелеу, өңдеу, жинақтау, тарату және пайдалану  құжаттау деп аталады.

Құжаттар дегеніміз  – белгілі тәртіппен жасалған, қол қойылған және расталған іс қағаздары. Сонымен бірге мәліметтердің  сақталуын, тапсырылуын шектейтін  нұсқаулар, архивтер болуы тиіс. Әртүрлі мәліметтердің сақталу мерзімі, архивтерге өткізу мерзімі арнайы нұсқауларда көрсетіледі. Ұйым үшін немесе жеке адам үшін маңызды роль атқаратындықтан, мәліметтерге мұқият қарау керек.

Хабарлау алдында ойланып, тексеріп, сұрыптап алу қажет.

Барлық хабарды жазбаша беру мүмкін емес, тауардың сапасы сияқты

хабардың да әсерлі, түсінікті  әрі әдемі болуы шарт. Ауызша хабар  беру кезінде әртүрлі кедергілер болу себебінен хабар нақты сол  қалпында жетпеуі мүмкін. Сондықтан, коммуникация жолындағы кедергілерді білу керек:

Коммуникация барысында  кездесетін кедергілер:

   - нашар кері  байланыс;

   - тыңдай білмеу;

   - шудың болуы; 

   - семантикалық  кедергілер;

   - вербалсыз кедергілер.

Вербалсыз қатынаста  сөзден басқа  кез келген символдар  қолданылады. Психологтардың пікірінше, адамдар арасындағы қарым-қатынаста 90%-дайы вербалсыз, яғни сөзбен емес, бет пішінінің өзгерістері(мимика), дене қимылдары арқылы беріледі. Вербалсыз қарым-қатынастың ең табиғи амалы – көзқарас.

Кесте:

 

 

Көзқарас және содан  кейінгі қимыл-әрекет	Түсіндіру	Нәтиже
Басын сәл көтеру немес басын қисайтып ойлану Басын шайқау Күлімсіреу, басын сәл қисайту Жиі-жиі басын изеу Әңгімелесушінің ұзақ ойлануы Басқа жаққа көзін тігу Жерге қарау	Сәл тоқтаңыз, ойланайын     Түсінбедім қайталаңыз Түсінемін, менің алып қосарым жоқ Түсіндім, саған не керек Өзімді көндіргім келеді   Жаратпау  Үрейлену, қашып құтылу	Байланысты үз     Байланысты күшейт Байланысты қолда   Байланысты қолда Жағдайға қарай әрекет ету   Байланыстан жалтару Байланыстан жалтару

 

 

10-тақырып. Менеджменттегі келіспеушілік

Дәрістің мақсаты:  Менджменттегі, жалпы өмірдегі келіспеушіліктің табиғатын, келіспеушіліктер болған жағдайда оны шешу мүмкіндігінің болатынын түсініп, білу. Келіспеушіліктің қоғамның дамуы үшін қажеттілігін түсіну.

  Негізгі терминдер: Семантика, вербалсыз кедергілер, ымыраға келу, «тігісін жатқызу», «жалтару», стресс. 

 

 

 

1. Менеджменттегі келіспеушілік  түрлері

2. Келіспеушілікті шешу  жолдары 
.

Келіспеушілік<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-size: