Қазақстан Республикасы салық саясатының даму келешегі мен орта мерзімді жоспары

3. Адами капиталдың, инфрақұрылымның, мемлекеттік басқарудың, иновациялардың өсуінің барынша жоғарғы көрсеткіштерін ынталандыру есебінен бәсекеге қабілеттілікті орнықты түрде арттыру;

4. Қадағаланбайтын экономиканың деңгейін оның барлық құрамдауыштары бойынша жасырын және заңсыз қызметті тудыратын және оны ынталандыратын экономикалық жағдайларды жою, «көлеңкелі» қызмет түрлерін құқықтық тетіктермен жолын кесу арқылы төмендету;

5. Макроэкономикалық тұрақтылықты елдің жалпы сыртқы борышының көлемін қысқартуға және мемлекеттік борыштың тұрақты деңгейін қолдау жолымен сақтау.  /14/

2012 жылдан бастап үш жылдық бюджеттік жоспарлауға көшу іске асырылады. 2012-2014 жылдарға арналған республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу экономика дамуының бюджет кірістері мен шығыстарын орта мерзімді болжамдауда бар тәжірибеге және бюджет процесінің жетілдірілген әдістеріне негізделетін және қолданылатын болады.

Салық саясатта орта мерзімді перспективада бюджеттің теңгерімділігі мұнай емес түсімдердің есебінен біртіндеп көшу саясаты жалғасатын болады, ол мемлекеттің ағымдағы шығыстарын мұнай секторынан түсетін түсімдердің көлеміне қарамастан оңтайлы деңгейде қолдауды білдіреді.

Кірістер саясаты 2011-2013 жылдары елдің индустриялық-инновациялық дамуын ынталандыруды жалғастыруға, бәсекеге қабілеттілікті және экономикадағы берілген салық жүктемесінің ұтымды теңгерімін жасауға бағытталады.  /14/

Шағын және орта бизнеске салық салудың қазақстандық жүйесі салық салудың төменгі ставкасымен ғана емес, сондай-ақ едәуір оңайлатылған есептілігімен сипатталатын жеңілдетілген жүйе түрінде ұсынылған.

2010 жылғы 1 қаңтардан бастап патент негізінде АСЖ-дағы салық ставкасының ставкасы 3-тен 2%-ға дейін төмендетілді, оңайлатылған декларация негізінде АСЖ-дағы жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға арналған бөлетін прогрессивтік шәкілдің орнына 3%-дан 5%-ға дейінгі және 3%-дан 7%-ға дейінгі ставкаларымен тиісінше 3% деңгейінде бірыңғай ставка белгіленді. Бұл шара өзінің кәсіпкерлік қабілеті мен идеяларын іске асыруға ұмтылатын халықтың бастамашыл бөлігіне қолдау көрсетеді.

2010 жылы қосылған құн салығының ставкасы 14 пайызға дейін төмендетілді. Бұл шара кәсіпорындарға өндірісті жаңғыртуға жұмсалған қаражатты айналымнан оны кеңейтуге және дамытуға босатуға мүмкіндік берді.

2010 жылдан бастап әлемдегі ең төменгілердің бірі болған 10 пайыз деңгейіндегі жеке табыс салығының жайпақ шәкілі енгізілді.

Бұл ретте салық салынатын кірістен айлық есептік көрсеткіштің орнына ең төменгі жалақы мөлшері алып тасталады. Адамдардың өзіндік материалдық әл-ауқатын арттыруға уәждемесін арттыруға бұл норманы енгізудің негізгі әсері болды.

Жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндіріс үшін жағдай жасау мақсатында Қазақстанда 3 арнайы экономикалық аймақ құрылды, оларда корпорациялық табыс салығынан, жер салығынан, мүлікке салынатын салықтан, қосылған құн салығынан және кеден баждарына босату жүзеге асырылады.

Оңайлатылған салық режимінің қолданылуы жағдайында шағын бизнес субъектілерінің қызметін жүзеге асырудың оң тәжірибесін ескере отырып, патент негізінде АСЖ-дағы салық ставкасының мөлшері 3-тен 2%-ға дейін төмендетілді, оңайлатылған декларация негізінде жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға арналған бөлетін прогрессивтік негіздегі 3%-дан 5%-ға дейінгі ставкалар тиісінше 3% деңгейінде біріңғай ставка белгіленеді. /14/

2010 жылдың соңғы айларындағы және 2011 жылдың осы уақытқа дейінгі аралығындағы инфляцияның жоғарғы қарқынының орын алуының ең басты себебі бүкіл әлемдік қаржы дағдарысы болып табылады. Осы аталған қаржы дағдарысы салдарынан бүгінде әлемнің барлық елдері экономикалық дағдарысыты басынан кешіріп отыр. Ол әсіресе қаржы саласын, оның ішінде несие нарығында бастау алып, өзімен бірге экономиканың басқа салаларын қамтуда. Еліміздегі инфляцияның жоғары қарқыны негізінен халықтың инфляциялық жағдайды күту процесі, қаржылық активтердің төмендеуі, тұтыну нарығында барлық өнімдер мен қызметтерге деген бағалардың жоғарғы қарқынмен өсуі болып табылады.

Сонымен ҚР Статистика агенттігінің  болжам мәліметтері бойынша 2010 жылы инфляцияның жылдық пайыз мөлшері 10% шамасында, ал биылғы 2011 жылы инфляция деңгейі 13-15% шамасында болып, соңғы жылдардағы ең жоғары деңгейге көтерілді.

Салық саясатының 2011-2013 жылдарға арналған негізгі бағыттары әділ, әрі сыннан өткен құрал, экономиканың қажетті бағыттарының дамуын ынталандырушы және мемлекеттік функцияларды толық орындауды қамтамасыз етуші

Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзiн құрайтын негiзгi қаржылық көздер – салықтар. Қазiргi кезде Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетiндегi салықтық төлемдердiң үлесiн келесi 3-шi кестеден көре аламыз.

 

Кесте 3

Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджетiнiң жалпы кiрiсiндегi салықтық түсiмдердiң үлес салмағы  

	2004	2006	2009	2010	2011	2012	2013
Мемлекеттiк бюджет кiрiсi (млрд. теңге) Оның iшiнде салықтық түсiмдер	242,7   178,1	279,4   204,1	304,1   215,6	393,0   330,3	587,0   524,1	746,9   670,0	7961,4   7300,6
Салық түсiмердiң мемлекеттiң бюджетiндегi үлесi %	73,4	73,0	70,9	89,0	89,3	92,5	91,7

 

* Көзі: Статистический ежегодник, 2013 год. – 462 стр.

 

Кестеден көрсетiлген мәлiметтердi қарастыра келе, қазiргi кезде елiмiздiң бюджетiнiң кiрiс көзiнiң 90%-ы салықтардан тұратыннын көруге болады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзi ұлғайған сайын салықтық түсiмдердiң де өсiп отырғаны байқалады. Себебi, салықтың экономикалық табиғаты өндiрiске байланысты. Өндiрiс бар жерде табыс та бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндiрiстiң дамуына барынша өз ықпалын тигiзiп, өндiрушiлердiң ынтасын арттыруға жағай жасауы қажет. /18/

Мемекеттiк бюджеттiң 2011-2013 жылдар аралығындағы мемлекеттiк бюджеттiң орындалу көрсеткiштерi (кесте 4) көрсетiген. 

 

Кесте 4

Мемлекеттiк бюджеттiң орындалуы, млн.теңге

 

Көрсеткiштер	2011 ж	үлес салмағы %	2012 ж	үлес салмағы %	2013 ж	үлес салмағы %
Түсiмдер Табыстар Салықтық түсiмдер:оның iшiнде: заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы әлеуметтiк салық қосылған құн салығы акциздер мүлiк салығы жер салығы басқа салықтар Салықтық емес түсiмдер Капитал операцияларынан түскен табыс Алынған ресми трансферттер Бюджеттен бұрын берiлген несие бойынша негiзгi борышты өтеу	598746 587026 524026     163529   51016 99082 115159 19285 14763 5506 55636 38602   24379 3196   8511	100,0 98,1 87,5     27,3   8,5 16,5 19,2 3,2 2,5 0,9 9,2 6,4   4,1 0,5   1,4	746612 733660 635792     169048   68574 124284 159913 21830 20944 5454 65745 72505   25363 233   12719	100,0 98,3 85,2     22,6   9,2 16,6 21,5 2,9 2,8 0,7 8,8 9,7   3,4 0,0   1,7	844324 830271 773780     212438   107014 152770 201064 30362 27228 9002 35300 50386   6105 0,0   14063	100,0 98,3 91,6     25,2   12,7 18,1 23,7 3,6 3,1 1,1 4,1 6,0   0,7 0,0   1,7

 

* Көзі: Статистический ежегодник, 2013 год. – 462 стр.

 

2011 жылы мемлекеттiк  бюджеттiң  орындалуындағы түсiмi 598746  млн. тенгенi құраса, 2012 жылы 746612 млн. теңгенi құраған, ал2013 жылы 844324 млн. теңгенi құраған. Бұл көрсеткiштерден бюджет түсiмiнiiң жыдан жылға артқанын көруiмiзге болады.

    Бюджеттiң табыс  бөлiгiнiндегi салықтық түсiмдердiң  орындалуына келетiн болсақ, салықтық  түсiмдер 2011 жылы  –524026 млн. теңгенi, яғни бюджет түсiмiнiң 87,5  пайызын; 2012 жылы – 635792 млн. теңгенi, яғни бюджет түсiмiнiң  85,2 пайызын; ал  2013 жылы 773780 млн.теңгенi, яғни бюджет түсiмiнiң  91,6 пайызын құраған.

3 Қазақстан Республикасы  салық саясатының даму келешегі мен  орта мерзімді жоспары

 

Орта мерзімді салық саясат республикалық бюджетті қалыптастырудың негізі және мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде салық және бюджет саясатын қалыптастырған және іске асырған кезде үйлестіруші құжат болып табылады. [13]

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011-2013 жылдарға арналған орта мерзімді салық саясаты Қазақстан Республикасының Президентінің 207 жылғы 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауын ескере отырып, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды көрсеткіштерінің және үш жылдық кезеңге арналған мемлекеттік реттеуіштердің болжамы, мемлекеттік салалық бағдарламалар мен басқа стратегиялық  және бағдарламалық құжаттар негізінде әзірленген.

Орта мерзімді салық саясаттың мақсаттары мен міндеттері:

Орта мерзімді кезеңде салық саясаттың негізгі мақсаты ел экономикасының өсуін мемлекеттік басқарудың институционалдық негізін нығайту және жаңғырту жолымен жеделдетуге жәрдемдесетін, шығыстардың деңгейін ұлғайтпай оның тиімділігін арттыру есебінен мемлекеттің қаржылай мүмкіндіктерін кеңейту болып табылады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу мынадай негізгі міндеттерді шешуге ықпал ететін болады:

1) Нәтижеге бағдарланған  бюджеттеу әдісін енгізу мақсатында  бюджет заңнамасын жетілдіру, бұл  мемлекеттік шығыстардың тиімділігі  мен нәтижелілігін арттыруға, бюджеттің  жоспарларымен стратегиялық, орта  мерзімді даму жоспарларын үйлестіру  жүргізуге, бюджеттің әлеуметтік  және инвестициялық құрамдауыштарын  күшейту үшін қаржа ресурстарын  оңтайландыру есебінен оларды  босатуға мүмкіндік береді;

2. Халықаралық есеп беру стандарттарына көшуіне байланысты салықтық және бухгалтерлік заңдылықтарды үндестіру;

3. Адами капиталдың, инфрақұрылымның, мемлекеттік басқарудың, иновациялардың өсуінің барынша жоғарғы көрсеткіштерін ынталандыру есебінен бәсекеге қабілеттілікті орнықты түрде арттыру;

4. Қадағаланбайтын экономиканың деңгейін оның барлық құрамдауыштары бойынша жасырын және заңсыз қызметті тудыратын және оны ынталандыратын экономикалық жағдайларды жою, «көлеңкелі» қызмет түрлерін құқықтық тетіктермен жолын кесу арқылы төмендету;

5. Макроэкономикалық тұрақтылықты елдің жалпы сыртқы борышының көлемін қысқартуға және мемлекеттік борыштың тұрақты деңгейін қолдау жолымен сақтау.  [13]

Салық саясатта орта мерзімді перспективада бюджеттің теңгерімділігі мұнай емес түсімдердің есебінен біртіндеп көшу саясаты жалғасатын болады, ол мемлекеттің ағымдағы шығыстарын мұнай секторынан түсетін түсімдердің көлеміне қарамастан оңтайлы деңгейде қолдауды білдіреді.

Бюджетті жоспралау мен атқару рәсімдерін жетілдіру шаралары мынадай қағидаттарға негізделеді:

1. Стратегиялық, орта мерзімді мақсаттармен, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының және экономиканың бәсекеге қабілеттілігін орнықты өсіру міндеттерімен үйлестіру;

2. Корпоративтік басқару;

3. Мемлекеттік органдар мен ұйымдардың ағымдағы және күрделі шығыстарын қалыптастырудың объективтілігіне қол жеткізу;

4. Бюджетті әзірлеу және атқару жөніндегі рәсімдерді ықпалдастыру;

5. Ақпараттық жүйелерді оңтайлы қолдана отырып, бюджетті жоспарлау және атқару кезінде еңбек өнімділігін арттыру. [13]

Нәтижелерге бағдарланған бюджеттеу – бұл бюджет ресурстарын мемлекеттік саясаттың басымдықтары мен бюджет қаражатын пайдаланудың күтілетін нәтижелерінің қоғамдық маңыздылығын ескере отырып, мемлекеттің мақсаттары, міндететрі мен функциялары бойынша бөлуді қамтамасыз ететін бюджетті жоспарлау, атқару және атқарылуын бақылау әдісі.

2012 жылдан бастап үш жылдық бюджеттік жоспарлауға көшу іске асырылады. 2012-2014 жылдарға арналған республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу экономика дамуының бюдже ткірістері мен шығыстарын орта мерзімді болжамдауда бар тәжірибеге және бюджет процесінің жетілдірілген әдістеріне негізделетін және қолданылатын болады.

Кірістер саясаты 2011-2013 жылдары елдің индустриялық-инновациялық дамуын ынталандыруды жалғастыруға, бәсекеге қабілеттілікті және экономикадағы берілген салық жүктемесінің ұтымды теңгерімін жасауға бағытталады.  /15/