Фирма шығындары және табысы

і ^:сы менеджменті фирманъщ қаржы күралдарынын, қалыпта-суын, табы чың барынша мол болуын жоне шығындардың барынша аз болуын қамт; :лз ететін қосалқы жүйе.

менеджмент - - маркетинг - - бүл нарыққа бағыт-талған фирманығкоммерциялық қызметтерін басқару болады. Маркетинг (агылшынша  «market» — нарық) нарықтарды тандау үшін, нарыққа кірудін уакыты мен әдістері үшін, жаңа өнім жасалуы үшін, тауардың нарықтағы жылжуы үшін, баға саясаты үшін жауапты болады.

 

 

2.2  Фирманыц маркетингі

 

Маркетинг теориясы АҚШ-да сату мәселелерінің шиеленісуіне жауап

ретінде   туып, тек тауарлар мен кызметтерді өткізу сферасын қамтыған

(сауданы, жарнаманы, несиені т.б.)- Өндіріс сферасы маркетингтің қызметіне

жатпаған. XX ғ. 40—50-ші жылдары маркетинг нарықтык басқару

теориясымен ұштасып, менеджменттің құрамды бөлігіне айналды.

ХХ ғ. 60-70 жж. маркетингке түтынушылармен үзақ мерзімдік

экономикалық байланыстарды  реттеп отыру қызметі жүктеліп, оның

әрекеттерінің деңгейі  тағы өсе түскен. Егер өнеркәсптік өндіріс қалыптасып

келе жатқан заманда нарықтар жаппай сүранысты қана-ғаттандыру үшін

қүрыпта тапшылық болса, сатып алуілы сатушы-лардан төуелді  болса, ал

бүгі  ңгылардың ролі алмасты: осы немесе басқа тауарды сатып алуға

сатып   аушының шешімін кәсіпкер қажетті түрде білгісі келеді. Осы

мақсатта маркетологтар нарықты сегменттеумен айналысатын болды, яғни

олар   нарыкты сатып алу-шылардың айқын топтарына бөледі -  тауарлардың

ондірісін, ресімделуін  және өткізілуін абстаракты емес, нарықты  айқын

сатып  алушыларға бағыттау үшін.

ынан сатып алушыларды несиелендіру, сатылғаннан кейін  қызмет

корсеп ескірген өнімді оның жаңа үлгісімен айырбастау және басқа да көп

қызметтер көрсету маркетингтің маңызды жүйелеріне айналды.

Маркетингтің көпсалалығы оның мәнін белгілеу туралы аз емес

түсіншілік тудырды. Маркетингпен айналысу екі бағытта жүргізіледі:

фирманың көзқарасы  бағытынан (микромаркетинг) және қоғам  көзқарасы

(макромаркетинг) бағытынан. 

Маркетинг саласындағы  жетекші маман Ф.Котлер оны айырбас  арқылы қажеттіктерді іс қамтамасыз етуге бағытталған адамдар-дың іс-әрекеттерінің түрі деп анықтайды.

Фирма тарапынан маркетинг  тауарлардың жасалуын, өндірісін  және откізілуін қамтитын қызметтердің кешенді бағдарламасы. Бүл қызметтер  нарықтың болмысын, нарықтык. тармақтардың және сатып алушылардың нақты кажеттерін талдап зерттеу негзінде жүргізіледі. Мақсат: кажеттерді қанағаттандыру, фирманың барын-ша жоғары пайда алуын қамтамасыз ету.

Маркетингтік басқару процесі үшін керек болмыстар:

Нарықтық мүмкіндіктерді талдау;

Мақсатты нарықтарды белгілеу;

Маркетинг кешенінің  жасалынуы;  

Маркетингтік шараларды  жүзеге асыру.

Барлық мумкіндікттерін талдау нарык туралы информация жинау мақсатымен және өзіндік ісқимыл «қуысын» белгілеу үшін, яғни фирманың әрекетін микро- және макросферасын анықтау үшін жүргізіледі.

Іхатты нарықтарды таңдап белгілеу, накты тауарлар мен нақты сатып       алушыға бағытталуды талап етеді. Бүл төрт кезеңнен түрады:   

төлем жүргізу; байнысты болжау;

сегменттерін таңдау;

рдың нарықтағы бағытын анықтау.

Маркетинг кешенін жасау маркетингтің факторларының негізгі төрт тобын талдау жүргізуді: тауарға, бағаға, тауарлардың тарап жайылып кетуі         әдістеріне, тауарларды өткізу әдістерін ынталандыруға талдау

жургізу   талап  етеді.

Маркетингтік        шараларды        жүзеге        асыру,        маркетингтік жоспардың,   үйымдастырудың,   бақылаудың  реттелген   жүйесі   болуын

тілей

Фирма ішіндегі маркетинггік жоспарлаудың екі дәрежесі болады: фирманы жоспарлау стратегиясы  және маркетингті жоспарлау.

Біріншіде, фирманың мақсаттары және осы мақсаттардың маркетинг  сферасында жүзеге асырылуының мүмкін болуы арасында стратегиялық сәйкестігі бар болуын қолдау керек деп түжыры-лымдалады.

Екіншіде, жеке өндірістің әрқайсысы туралы, тауар мен фирманын тауарларынын маркасы туралы жоспар жасау болады.

Маркетинга үйымдастыру  фирманың масштабымен байланыс-ты: шағын фирмада бір адам кызмет етеді, ірі фирмада -  маркетинг  бөлімі болады. Жүмыскерлердің қызметтері маркетингтің қызметтерінің мазмүнына  сэйкес келеді  тауарлық топқа жауапты-лар (демек А тауарлары үшін, Б тауарлары үшін т.т. нарықтың сегменті үшін жауаптылар және т.б.

Бакылау  белгіленген  нәтижелерге  ие  болғандықтың  ақиқат екенінің

Күмәнсіздігін білу үшін жүргізіледі. Бақылау процесінде төрт сұраққа жауап

алу қажет:

Білгендей жағдайға жетуіміз керек?

дей жағдайлар болып  отыр?

ссылай болып түр?

Жағдайды түзету үшін не істеу керек?

Осы мақсаттарға жету үшін бенгмаркинг деп аталатын маркетингтік

зертеулердің    кызметі    пайдаланылады,    бүның    мазмүны            басқа

фирманы  осы фирмадан жақсы, жетілдіре жасайтындарды ашып білу онері

және   олардың   әдістерін,   стилін   осы   фирманың   жұмысында   колдану.

Бенгмартигтің девизі: "жақсыдан одан жақсыға". Осымен қатар мынандай

сүрақтар колданылады:

Бүндаи фирма бәсекенін шыңында түр?

Біздін кәсіпорнымыз неге ең жақсы емес?

Біздін орнымыз ең жақсы болу үшін нені озгерту керек  немесе нені сақтап қалу керек.

жақсының жақсысы болу үшін үйлесімді стратегияны қалай  жасау керек

Лексиялық, американдық, батысеуропалық және скандинавиялық фирмалардың практикасында бенгмаркинг кең ұтымды қолданылады, қайтып кетті деген кәсіпорындарының өмірін жалғастырады.

Біздің елде көп жылдар бойы маркетинг мәселелері актуалды болмай, зерттеу жүргізілмеді.

Нарықтық қатынастар калыптасу кезеңінде фирмалардың маркетинга пайдалатының маңызы өте жоғарылап отыр.                                                                                    

 

 

3 Фирма шығындары  және табысы

 

Әрбір фирма өндірісті  бастау үшін келешекте қанша пайда алатынын көз алдына дұрыс елестете білуі керек. Ол үшін сұраныс пен қызметті зерттеуге тиіс өндірілген өнімді қандай бағамен сатады, келешек табыспен шығынды салыстыру байланысты жұмыстарды іске асыру.

1. Фирма шығындарының  құрылымы

Тауар мен қызметті өндіру процесіндегі және өткізудегі фирманың шығындарын қарастырамыз. Ең алдымен көңіл аударатынымыз ашық және баламалы шығындар, біріншісі де, екіншісі де фирманың қызметін есепке алады. Ашыққа жататындар фирманың өндірістік факторларды пайдаланғаны үшін төленген шығындар. Өндірістің классикалық факторы болып есептелетіндер еңбек, жер (табиғи ресурс) және капитал. Фирманың барлық ашық шығыны, негізінен, өнімді өндіруге қолданған өндірістік фактордың орнын толтырады. Бұған кіретіндер еңбек ақы түрінде еңбекке төлеу, жер – жер төлемі капитал – негізгі және айналмалы қорлар шығындары. Сонымен бірге кәсіпкердің еңбегіне төленетін төлемдер өндіріс және сатуды ұйымдастыру шығындарына жатады.

Ашық шығынның барлық жиынтығы өнімнің өзіндік құны болып  есептеледі. Нарықтық бағамен өзіндік құнның айырмашылығы – пайда болады.

Мысалы, жер иесі рентасын төлемейді, сонымен бірге жерді  өзі өңдейді, жалға беруден бас  тартады және қосымша табысты  алмайды, осымен байланысты қызметпен  шұғылданбайды. Фабрикаға жұмыс  істеуге жалданбайды, еңбек ақы алмайды. Кәсіпкер өз ақшасын өндіріске салғаннан кейін, банкке салмайды және ссудалық пайыз алмайды.

Ашық шығынды және балама шығынды есептеу арқылы фирманың пайдасын толық анықтауға болады. Жиынтық табыспен және барлық шығындар арасындағы айырмашылық пен экономикалық пайданы анықтайды.

Пайда дегеніміз –

1. Тікелей және жанама  шығындар.

Шығынның ашық және баламалы болып бөлінуі басты мүмкіндік  болып есептеледі. Сонымен қатар  шығын-ның сыныптамасының  тікелей  және жанама түрі бар.

Тікелей шығындарға мыналар жатады: шикізат пн материалдар құны, жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысы, амортизациялық өтемдер, жал төлемі, салықтар.

Жанама шығындар –  бұл тауармен байланысты емес шығындар фирмаға толық қатынасты.

Бұған жататындар: әкімшілік  шығындар, жалдау ақысы, аммортизациялық өтемдер, қарыз пайызы т.с.с.

2. Азаймалы қайтарым  заңы.

Фирма өндіріс факторын белгілі пропорцияда пайдалануға  тиіс, тұрақты және өзгермелі фактор арасындағы тұрақты фактордың бірлігіне  шектен тыс өзгермелі факторды көбейтуге болмайды. Бұл кезде азаймалы қайтарым заңы әсер етеді. Оны келесі үлгіден көруге болады (8.1. кестеден).

Өндіріс көлемінің өсуіне байланысты фирма шығынының өзгеруінің тәуелділігі.

Өндіріс көлемінің өсуімен  және сату өзгергенде фирманың шығыны өзгереді:

 

 

 

 

 

А) Бір қалыпты. Бұл  жағдайда шекті шығын әр уақытта  тұрақты шама және бірлік тауардың өзгермелі шығынына тең.

Б) Жеделдетілген. Бұл  жағдайда шекті шығын өседі, өнімнің  артуына байланысты. Бұл ахуалға  байланысты азаймалы қайтарым заңымен, не болмаса материалдармен басқа фактордың қымбаттауына қарай айналым сыныптамасына жататын шығындар.

В) Баяу сатушылық. Егер фирманы  сатып алу шығыны шикізатқа, материалға азайса, өнім көлемі өссе, онда шектеулі шығын қысқарады.

Осы жағдайды келесі кестеден көруге болады.

Өзгермелі ресурстың  бір түрінде тек жұмысшы күші өзгереді. Ол 8.2 кестеде көрсетілген.

Жұмысшы саны, адам	Өнімді шығару, ед.	Шығын, мың теңге
		Еңбек ақыны төлеу	Шекті
1	0	0	-
2	5	2	0,400
3	15	3	0,100
4	35	4	0,050
5	50	5	0,0667
6	60	6	0,100
7	65	7	0,250
8	65	8	-
9	55	9	-

Біздің пайымдауымызша жұмысшы күші өзгермелі болып  есептеледі. Күнделікті жағдайда фирма  көп өзгерістерге тәуелді болады. Өндірісті ұлғайту үшін көп мөлшерде шикізат, материалдар, энергиялар керек. Шығынның бір бөлігі тұрақты жылдық төлем, сақтандыру жарнасы, қолданылған құрал - жабдықтардың құны. Қысқа мерзім кезінде шығынды тұрақты және өзгермеліге бөлсек, сол кезде қайтармалы өзара заңы әсер етеді.

Оң және теріс тиімділік  масштабы

Фирма ұзақ мерзімдік  уақыт интервалында пайдаланатын өндіріс факторын, барлығын өзгертуі мүмкін. Басқалай айтқанда барлығы да өзгермелі  болады. Ұзақ мерзімдегі шығынды талдау фирманың ұзақ уақыттағы бағдарламасын айқындауға байланысты. Ірі кәсіпорын мен орташа кәсіпорынның қандай мөлшерде өнім шығару атының қандай вариант ыңғайлы екенін анықтау үшін шығынды барынша азайту керек. Практикада неге машина жасау және металлургия саласында ірі кәсіпорындар, ал киім тігуде орта кәсіпорындар жұмыс істейтінін білген дұрыс. Қызмет көрсету тек ұсақ фирмаларда шоғырланған.

Нан пісіру зауыты тоқаш  шығарады делік. Күнде 1000 тоқаш шығарғандағы орташа қисық жиынтық шығыны АТС  8.3 кестеде көрсетілген.

8.3 кесте

 

 

                                        1000      2000           3000            Q

Азаймалы қайтарым заңының  әсерін қайтару үшін, өндіріс ауқымын  ұлғайту керек, ол үшін жаңа цех ашу, жаңа технология қолдану т.с.с. Мұның  өзі мыңдаған жаңа орындардың ашылуына  салалас өндірістердің дамуына  жеткізеді.

Азаймалы қайтарым заңы өз әсерін тигізе отырып көп көлемде өнім өндіру кезінде, біздің мысалда, нан зауыты1000 тоқаш пісіргенде ең аз шығын өз шегіне жетеді.

Егер біз оған әрі  өндіріс көлемін ұлғайтсақ, онда орташа жиынтық шығын АТС, жоғары көтеріледі. Ең төменгі шығын 2000 қарағанда 3000 тоқаш. АС догмасы, қисық жазушы АТС1, АТС2, АТС көтеріледі. Ең төменгі ұзақ мерзімді шығын, орташа жиынтық шығын қисығын жасайды, әрбір өндіріс ауқымында әртүрлі. Ең төменгі шығын мөлшері 2000 тоқаш пісіргенде жүзеге асады.

Осындай жағдайдың болуын экономика түсіндіреді. Оң және теріс тиімділік ауқымының болу есебінен тиімділік ауқымы оң өндіріс көлемінің мөлшері өскен сайын орташа шығын азаяды, мөлшері, егер олар көбейсе керісінше болады.

Енді тиімділік ауқымы немен түсіндіріледі дегенге  келсек

Тиімділік ауқымыныңмасштабының оң және теріс түсінігін көп жағдаймен түсіндіруге болады. Үнемдеу, өндіріс, көбеюі және көбейтуге байланысты, оның себебі: