Совершенствование системы внутреннего контроля в банках второго уровня

 

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертацияның мақсаты ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін ұйымдастыру мәселелерін бухгалтерлік есеп функциясы ретінде теориялық зерттеу және оны екінші деңгейлі банктерде жетілдіру бойынша ұйымдастырушылық-әдістемелік ұсыныстарды негіздеу және дайындау болып табылады.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей негізгі міндеттерді шешу керек:

- ішкі бақылау мен бухгалтерлік  есептің теориялық-әдіснамалық негіздерін  халықаралық стандарттарға сәйкес  зерттеу;

- ішкі бақылау тәжірибесін зерттеу және қорыту, ішкі бақылауды ұйымдастыру қағидаттарын жасақтау және коммерциялық банктердегі ішкі бақылау қызметінің ролі мен орнын негіздеу;

• бухгалтерлік есеп жүйесі мен есептіліктің ішкі бақылауды ақпараттық қамтамасыз етуге тигізетін әсерін негіздеу;
• банктік тәуекелдерді басқару үрдісін бухгалтерлік ақпараттық қамтамасыз ету жүйесінің тиімділігін талдау мен бағалаудың ішкі әдістемелерін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасақтау;
• екінші деңгейлі банктердегі экономикалық талдау әдістерін қолдана отырып, ішкі бақылау қызметінде қолдану үшін жасақталған ішкі құжаттардың шегінде тексеру жүргізу әдістемесін ұсыну және несиелік операциялардың ішкі бақылауының тиімділігін анықтау. 

Зерттеу объектісі ретінде Қазақстанның екінші деңгейлі банктері алынған.

Зерттеу пәні ретінде екінші деңгейлі банктердегі ішкі бақылау жүйесін және ішкі бақылау бөлімінің қызметін жетілдірудің теориялық және әдістемелік тұстары алынған.

Әдіснамалық негіздері және зерттеу тәсілдері. Жұмыстың теориялық әдіснамалық негізін әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды тануда ғылымда қолданылатын диалектикалық, салыстырмалылық, функционалды әдістер құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми әдіс тәсілдер қолданылды: қисындық (логический) талдау, синтез, топтастыру, салыстыру, ғылыми абстракциялау және ғылыми танымның басқа да әдістері. Зерттеулер ішкі бақылау жүйесін қалыптастырудың отандық және шетелдік теориясы мен тәжірибесін талдау әдістемесіне негізделген.

Зерттеудің нормативтік-құқықтық базасын ішкі бақылау бойынша нормативтік актілер, халықаралық стандарттар, банктік қадағалау және реттеу бойынша Базельдік комитеттің қағидаттары құрайды, сол сияқты ҚР Ұлттық Банкінің, ҚҚА, ҚР статистика Агенттігінің статистикалық бюллетендері, жедел мәліметтері, екінші деңгейлі банктердің жылдық қаржылық есептіліктері зерттеудің ақпараттық базасы болып табылады.

 Зерттеудің ғылыми жаңалығы  болып ішкі бақылау жүйесін тиімді ұйымдастырумен байланысты сұрақтар кешенін бухгалтерлік есеп міндеттерімен байланыстыра отырып қарастыру, теориялық негіздеу және шешу табылады.

Қорғауға шығарылатын негізгі жағдайлар:

• банктердегі ішкі бақылаудың қалыптасуы мен дамуының қазіргі заманғы өзгерістері ішкі бақылау мен бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың халықаралық стандарттарын ескере отырып анықталған;
• ішкі бақылаудың қолданыстағы сыртқы және ішкі нормативтік базасына баға берілген және Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі ішкі бақылауды ұйымдастыру тәжірибесі жүйелендірілген;
• ішкі бақылауды ақпараттық қамтамасыз ету үрдісі банк активтерінің (мүліктерінің) түгелдігін қамтамасыз етуге және банк операцияларын бухгалтерлік есепте шынайы бейнелеуге ықпал ететін бухгалтерлік есеп жүйесімен байланыстыра отырылып негізделген; 
• банктік тәуекелдерді басқару үрдісін бухгалтерлік ақпараттық қамтамасыз ету жүйесінің тиімділігін талдау мен бағалау бойынша ішкі бақылау әдістемелерін жасақтаудың негізгі қағидаттары анықталған;
• банкішілік бақылауда экономикалық талдау әдістерін қолдана отырып тексеру жүргізу әдістемесі негізделген және ішкі бақылау бөлімі қызметіндегі негізгі ұйымдастырушылық аспектілерді бірегейлендіру бойынша талаптар құрастырылып, банктердің несиелік операцияларды жүзеге асыру кезіндегі ішкі бақылау тиімділігіне баға берілген.

Диссертацияның тәжірибелік маңызы. Жүргізілген зерттеулер негізінде ішкі бақылау қызметінің жұмыстарын реттеуші құжаттарды жасақтау, қаржылық есептілік тәуекелдерін талдау мен бағалау салаларында банктерде қолданылуы мүмкін ұсыныстар жасалған.   Банктік тәуекелдерді басқару тиімділігін бағалау бойынша құрастырылған ішкі әдістемелердің (стандарттардың) негізгі қағидаттары сауатты басқару шешімдерін қабылдауға ықпал етеді. Құрастырылған әдістемелерді коммерциялық банктерде олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында қолдануға болады.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу. Зерттеудің негізгі нәтижелері мен зерттеу қорытындылары халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда талқыланған. Одан өзге, жұмыстың кейбір жақтары Қазақстанның «Сенім банк» АҚ, «Банк ЦентрКредит» АҚ сияқты коммерциялық банктердің тәжірибесіне енгізілген.

Жарияланымдар. Орындалған зерттеу нәтижелері бойынша жалпы көлемі 2,2 б.т. болатын 6 баспа жұмыстары жарияланған.

Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

 

 

Summary

 

Myrzhakypov Dynmukhamet Tolegenovich

 

“Improvement of internal control system in the banks of the second level”

08.00.12 – Accounting, audit, statistics

 

Goal and aim of the research. The aim of the dissertation is theoretical research of the problem of organizing the effectiveness of the internal control system, which is the function of accounting, elaboration and grounding of organizational methodical recommendations on its improvement in the banks of the second level.

To achieve the proposed goal it’s necessary to solve the following tasks:

- to research theoretical methodological basics of internal control and accounting audit according to international standards;

- to research and generalize the practice of internal control, elaborate principles of organizing internal control and ground the role and place of service of internal control in commercial banks;

- to ground the influence of accounting system and reporting on informational provision of internal control;

- to elaborate propositions on improvement of internal methods of evaluation and analysis of effectiveness of the system accounting informational provision of the process of managing banking risks;

- to suggest the method of conducting verification in the frame of the elaborated internal documents in the performance of the internal control services using the methods of economic analysis in the banks of the second level and define effectiveness of the internal control of credit operations.

The object of research is banks of the second level of Kazakhstan.

The subject of research is theoretical and methodical aspects of improving the activity of internal control services and the system of internal control in the banks of the second level.

Methodological basics and methods of research. Theoretical and methodological basics of the work is dialectical, comparative, functional methods used by the science in recognition of social economic phenomenon. In the process of research were used general scientific ways, methods: logical analysis, synthesis, grouping, comparison, scientific abstraction and other methods of scientific cognition. Research is based on the method of analysis of national and foreign theory and practice of forming the system of internal control. Legal normative basics of research covers normative acts on internal control, international standards, principles of Basel committee on banking supervision and regulation, as well as information basis of research includes statistical bulletins of National Bank of the RK, AFC, agency of the RK on statistics, operative data, annual financial reports of the second level banks.

Scientific novelty of the research includes nomination, theoretical grounding and solving the complex of questions, connected with organizing effective system of internal control in relation with the aims of accounting.

Main clauses suggested for defiance:

- revealed modern tendency of forming and developing internal control in the banks, which considers international standards of organizing internal control and accounting;

- evaluated current external and internal normative basis of internal control and systematized the practice of organizing internal control in commercial banks of the republic Kazakhstan;

- grounded the process of informational provision of internal control in connection with the system of accounting, which provides the safety of assets of the bank and adequate reflection of banking operations in accounting;

- defined the main principles of elaborating the methods (standards) of internal control on evaluation and analysis of effective system of accounting information provision of the process of managing banking risks;

- grounded the methods of conducting verification using methods of economic analysis in bank control and formulated requirement on unification of the main organizational aspects in the activity of internal control service  and evaluated effectiveness of internal control in conducting credit operations by the banks.

Practical value of the dissertation. On the basis of the conducted research were suggested recommendations, which may be used by the banks in the sphere of elaborating documents which regulate the performance of internal control service, analysis and value of financial reporting risks. Main principles of internal methods (standards) on evaluation of effectiveness of banking risks management assists taking adequate managerial decisions. Created methods may be used by commercial banks in order to provide its stability.

Approbation of research results. Main results of the research and conclusions of the research were discussed at the international scientific practical conferences. Besides, some clauses of the work were introduced in the practice of the commercial banks of Kazakhstan, such as j-s company “Senim Bank”, j-s company “Bank Center Credit”.

Publications. According to the results of the made research were published 6 printed works in the volume 2,2 printed pages.

The volume and structure of the work. Dissertation work includes introduction, three chapters, conclusion, the list of used sources and supplements.