Нарық жағдайындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың теориялық негіздері Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың функциялары мен

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 24 Ноября 2013 в 12:02, курсовая работа

Описание работы

Меншік нысандарының трансформациялануы және әлеуметтік-еңбектік қатынастардың екі жаңа субъектілері – жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылардың қалыптасуы сияқты белгілермен сипатталатын Қазақстан Республикасындағы нарықтық өзгерістердің жаңа кезеңі еңбек ақы сияқты көптеген экономикалық категорияларға дәстүрлі қалыптасқан көзқарастарды қайта қарастыруды талап етеді.

Содержание работы

КІРІСПЕ....................................................................................................................5
1. Нарық жағдайындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың теориялық негіздері
Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың функциялары мен
қағидалары..............................................................................................................8
Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың нысандары мен жүйелері............................................................................................................13
Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеуді мемлекеттік реттеу................................................................................................................18
2. «Арыстан» жшс-де еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды талдау
2.1 Қазақстандағы еңбек ақы төлеудің деңгейі мен серпінін талдау......................................................................................................................24
2.2 «Арыстан» ЖШС-нің технико-экономикалық сипаттамасы...........................................................................................................32
2.3 «Арыстан» ЖШС-де еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды талдау......................................................................................................................39
3. Нарық жағдайындағы еңбек ақы төлеу жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың шет ел тәжірибесі...............................................................................................................46
3.2 «Арыстан» ЖШС-де еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру жолдары..................................................................................................................51
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................56
Әдебиеттер тізімі...................................................................................................58

Файлы: 1 файл

Экон жоспар.docx

— 133.35 Кб (Скачать файл)

- Еңбек ақының ынталандырушы  функциясын орындауға мемлекеттік  әсерді күшейту;

- Макроэкономикалық үрдіске  әсер ету;

- Еңбек ақының минималды  ставкаларын бекіту;                                                                                                                              

Еңбек ақының мемлекеттік  реттеу қажеттілігі Қазақстан экономикасында орнын көрсету және өнеркәсіпте  жалақыны өткізу функциясы, бұдан елдің  даму әлеуеті  байланысты. Ұлттық деңгейде жалақының үлкендігі және дифференциясы  өндірістің және тұтыну нарығының құрылымымен  байланысты.

Біздің елімізде орташа номиналды  жалақының тұрақты өсуі байқалады. Мұнда көбіне негізінен еңбекақы және сыйақы төлеуге негізделген.Төменде   көрсетілген кестеде орташа жалақының  динамикасы соңғы жылдары материалдық  өндіріс және қызмет көрсетумен тығыз  байланысты.                                                                   

Қазақстанда еңбек ақы  төлеу ортасындағы реформаның негізі, ол күш ауырлықтың ортасы еңбек қатынастарының келісім-шарттық реттеу және азаматтық-құқықтық заңнамамен сақтауы болу керек.

 «ҚР еңбек туралы  заңы» 1999 жылы құрылып 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап күші жойылды.  Оның орнына  «Еңбек кодексі» 2004 жылы құрылып, 2005 жылдың 1 қаңтарынан  енгізілді. Бұл кодекс Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қатынастарының, сондай-ақ еңбекке тікелей байланысты өзге де қатынастарды реттейді.







 





2 – сурет -  Қазақстанда  еңбек ақы төлеуді реформалаудың  жолдары

Сонымен бірге осы кодекс Қазақстан Республикасында еңбек  қызметін жүзеге асыратын шетелдіктер  мен азаматтығы жоқ адамдарға, сондай-ақ, егер Қазақстан Республикасының Конституциясында,заңдарында және ҚР бекіткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, ҚР аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншік иелері (толық немесе ішінара) шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға қолданылады. 

Жұмыс уақытының қалыпты  ұзақтығы мынадай уақытқа қысқартылады:

  • аптасына 16 сағатқа – он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін;
  • аптасына 5 сағатқа – I және  II топтағы мүгедек қызметкерлер үшін;
  • аптасына 4 сағатқа – он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі қызметкерлер үшін;
  • аптасына 4 сағатқа және одан артыққа – Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіппен зиянды (аса зиянды), қауіпті (аса қауіпті), жұмыстарды атқаратын қызметкерлер үшін.

Қызметкер мен жұмыс берушінің  келісімі бойынша жұмысқа орналасқан кезде, сондай-ақ жүкті әйелдердің, он төрт жасқа дейінгі  баласы бар (он алты жасқа дейінгі мүгедек  баласы бар) ата-аналарының (қамқоршысының, қорғаншысының) біреуінің, сондай-ақ медициналық  қорытындыға сәйкес отбасындағы  науқас отбасы мүшесіне күтім жасайтынадамның  өтініші бойынша толық емес жұмыс  күні немесе толық емес жұмыс аптасы белгіленуі мүмкін. 

Жұмыс уақытының барынша  ұзақтығы 36 сағаттық жұмыс аптасы кезінде  – 8 сағаттан, ал 30 сағаттық және одан да аз жұмыс аптасы кезінде – 6 сағаттан асыруға болмайды.

Түнгі уақыттағы жұмысқа 22 сағаттан таңғы 6 сағатқа дейінгі  уақыт жатады. Жұмыстың ұзақтығы түнгі  уақытта бір сағатқа азайтылады.

Ең төменгі жалақы ең төменгі  күнкөріс негізіндегі тиісті қаржы  жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен Қазақстан Республикасының  барлық уақытына белгіленеді.

Ең төменгі жалақы мөлшеріне  қосымша төлем мен үстем ақылар, сыйлық ақылар мен басқа да марапаттау төлемдері, сондай-ақ қалыптыдан ауытқушы жағдайларындағы жұмыстары үшін, ерекше климаттық жағдайлардағы  және радиоактивтік ластану, экологиялық  апат аумақтарындағы жұмыстары үшін төлемдер, өзге де өтемдік және әлеуметтік төлемдер енгізілмейді.

Ең төменгі күнкөріс көлемі жағынан бір адамға қажетті ең төменгі тұтыны қоржынына тең  ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі  күнкөрісті есептеу тәртібі және оның көлемі Қазақстан Республикасының  заңымен белгіленеді.

Қазіргі уақытта кәсіпорында  жалақының қорын мемлекеттік  реттеу ретінде әлеуметтік салық  орын алады. Оны кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер, ерекше кәсіпорындар, заңгерлер  төлейді.

ҚР жаңа Салық кодексіне  сәйкес  оның мөлшері 26%-дан 22% дейін  төмендеді. бірақта Президенттің ҚР үкіміндегі жолдауында 1.07.2001жылы қосылған салығы 20-дан 16%, ал әлеуметтік салық 21%-ға төмендеді. бұл адал жалақы беруге жол  береді және ҚҚС мөлшерін төмендету  отандық тауар өндірушілерге  өз табыстарын айналмалы құралдарға бағыттауға ұсынады. Жеке кәсіпкерлер  салықты 3 айлық есеп көрсеткіші плюс жұмысшының 2 айлық есеп көрсеткішімен  анықталады. Мұнда салық салу объектісі  ретінде жұмыс берушінің шығындары, ол табыстың әр түрімен төленеді, төменгілерді есептемегенде:

-Жұмысшылардың зейнетақы  қорына төленетін төлемі;

-Кәсіби оқу үшін мемлекеттік  бюджеттен төлеу;

-Екі қабат әйелдерге  төленетін әлеуметтік ақы

-Іс-сапарға төленетін  компенсация

-Вахталық жұмыста   тұрмыс жайды жалға алуға кеткен  шығын 

-Дәрігерлік қызмет үшін  материалды көмек.

Мүгедектер жұмыс істейтін арнайы ұйымдарда мүгедектер үшін әлеуметтік салық төлейді.

Еңбек ақы төлеудің тарифтік жүйесі өзіне: тарифтік ставкаларды (айлық  ақы), тарифтік торды, тарифтік коэффициентті  қосады. Орындалатын жұмыстардың  күрделілігі оларды тарифтеу негізінде  айқындалады. Жұмыстарды тарифтеу және қызметкерлердің тарифтік разрядтарды  тағайындау жұмыстар мен жұмысшы  кәсіптерінің біртұтас тарифтік-біліктілік анықтамалығын, басшылық қызметтің, мамандардың  және қызметкерлердің біртұтас біліктілік анықтамалығын ескере отырып жүргізіледі. Аталған анықтамалар мен оларды қолдану тәртібі Қазақстан Республикасының  Үкіметі белгілейтін тәртіпте бекітіледі.

Еңбек кодексімен көзделген  орташа жалақының мөлшерін айқындаудың  барлық жағдайлар үшін оны есептеудің бірыңғай тәртібі белгіленеді. Орташа жалақыны есептеу үшін осы төлем  көздеріне қарамастан тиісті ұйымда қолданылатын төлем түрлерінің көзделген  барлық жүйелері ескеріледі. Жұмыстың кез-келген режимінде қызметкердің орташа жалақысын есептеу оған нақты  есептелген жалақыдан және төлеу  алдындағы 12 айда нақты істелген жұмыс  уақытынан туындап жүргізіледі.

 

 

 

    2  «АРЫСТАН» ЖШС-ДЕ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ

 2.1 Қазақстандағы еңбек ақы төлеудің деңгейі мен серпінін талдау

     Еңбек ақы өмір сүрудің басты кепілденген қайнар көзі болып табылуда. Ол 2012 жылы табыстың 71% құрады. Жалпы ақшалай түсімдердің 11,4%-ын әлеуметтік трансфеттер құрайды, сатулардың барлық түрінен түскен табыс-11,1%. Басқа да ақшалай түсімдер көздерінен -6,5%. Осы үшін еңбек ақының динамикасын терең талдау қажет.

Қазіргі уақытта еңбек ақы белгілеудің барлық жүйесі іс жүзінде бөлек алып қаралған жұмыс берушінің іс жүргізуінде болып табылады. Осыған байланысты еңбек ақы жөніндегі процестер стихиялық мінездемеге ие болуда, ал жалақы жұмыс күші бағасы ретіндегі өзінің негізгі қызметін атқаруды қайта-қайта өндіру, ынталандыру және реттеу.

 «Маңыздылығы, күрделілігі  жоғары еңбек орташа қоғамдық  еңбекпен салыстырғанда күрделі  еңбек күшінің пайда болуы,  оның құрылуы көп шығындары керек ететіндігі, осыған орай, оның бағасы да қарапайым еңбекке қарағанда жоғары болады. Егер осы күштің бағасы жоғары болса, онда ол жоғары еңбекпен түсіндіріледі және бірдей уақыт аралығында  іске асады». Жоғарыдағы жазылғанды ескеріп, еңбек ақы өзгешеліктерінің салдарына күрделі және қарапайым еңбектен басқа жұмыстың өндірістік-техникалық жағдайларын және табиғи-климаттық, экономикалық жағдайларды жаиқызу керек. Қарастырылған факторларға байланысты еңбек ақының өзгешеліктерінің ғылыми дәлелдеріне   байланысты бірдей еңбекке сәйкес ақы төлеу қағидасының іске асқанын айтуға болады. Осыған  байланысты Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеудің сәйкестігін талдау керектігі туындайды, соның ішінде, республиканың салалары мен аймақтарында. 

Мемлекеттің жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты территориялық  айырмашылықтар мен аймақтық коэффициенттерді белгілеуді анықтаудан тұратыны белгілі, ол негізгі жалақыны толықтырып, әділетті еңбек ақы қағидасын қамтамасыз етеді. Ал жұмыс берушілер мен  жұмысшылар рөлі, олар әлеуметтік серіктестік қағидасы негізінде жалақы проблемаларын шешу үшін оларды территориялық өзгешеліктерін біріктіруде жатыр.

Салалық аспектіде еңбек ақы өзгешелігінің талдауы тағы да республикада еңбек ақы көлемінің өзгешеліктерінің тенденциясының күшеюін көрсетеді. Бұны біз 2 кестеден көре аламыз.

  1. - кесте - ҚР-ның экономика салалары бойынша орташа айлық жалақы                         

(тенге)

Экономикалық  қызмет түрлері:

2010ж.

2011ж.

2012ж.

2011ж %

2010 ж-ға

2012 ж %

2011 ж-ға

Орман және балық шаруашылығы

9567

11978

17720

125,2

147,9

Өнеркәсіп

29585

33465

46786

113,1

139,8

Тау-кен  өндірісі

45594

54305

66992

119,1

123,3

Өңдеуші өндіріс

24823

30234

36780

121,7

121,6

Электр  қуат, газ, су өндіру және қайта бөлу

233369

26889

32099

115,0

119,3

Көлік және байланыс

34140

41637

48663

121,9

116,8

Қаржылық  қызмет

55207

64532

70784

116,8

109,6

Білім беру

14406

17964

23434

124,6

130,4

Жылжымайтын мүліктер жалдау және тұтынушыларға қызмет көрсету

36624

40628

57580

110,9

141,7

Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер

12112

15195

21204

125,4

139,5

Басқа да коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызметтер

24175

29510

48982

122,06

162,9

Мемлекеттік басқару

18045

26031

32323

144,2

124,1

Қонақ үйлер мен мейрамханалар

40012

44905

51770

110,2

115,2

Құрылыс

34470

38622

55342

112,0

143,2


*ҚР-ның статистика жөніндегі  агенттігінің мәліметтері негізінде

Жоғарыдағы  мәліметтерге қарап Қазақстан Республикасында  ең төменгі орташа еңбек ақы орман және балық шаруашылығы саласында. Бірақ бұған қарамастан жылдан жылға еңбек ақы көлемі өсіп келе жатыр. Мысалы, 2010 жылы  мемлекеттік басқару саласында еңбек ақы 18045 тенге болса, 2012 жылы бұл 32 323 теңгеге жетті. Яғни бұл өте жақсы.

2012 жылы бір жұмысшыға   шаққанда орташа айлық еңбек ақы 35 367 тенгеге тең болды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 24,4 %-ға жоғарылады, яғни нақты көріністе – 15,3%-ға жоғарылады.  3 – сурет - Экономикалық қызмет түрлері бойынша орташа номиналды жалақы

 

Жалданбалы жұмысшылардың  еңбек ақысының жоғарылауы экономикалық қызметтің барлық түрлері бойынша  анықталады.Ауыл шаруашылық жұмысшылаындың еңбек ақысы 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 47,9 %-ға артты, өнеркәсіп жұмысшылардның-39,8 %-ға, қаржылық қызмет жұмысшыларының – 23,4%-ға, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет жұмысшыларының – 39,5%-ға артты [19].

2012 жылы жалақының жоғарғы деңгейі қаржылық ортада жұмыс істейтін жұмыскерлерде – 70784 тенге немесе елдегі орташадан екі есе үлкен, тау-кен өнеркәсібінде 66992 тенге немесе 1,9% есе, көлік және байланыста 48363 тенге.

  1. - кесте - 2010-2012 жылдар аралығындағы Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша орташа айлық жалақы                                                                                                                                                                                                                                                             (тенге)

Көрсеткіштер

2010 ж.

2011ж.

2012ж.

2011ж % 2010 ж-ға

2012ж % 2011 ж-ға

Қазақстан

17303

20323

23128

117,4

113,8

Ақмола облысы

10170

12332

14954

121,2

121,2

Ақтөбе облысы

18125

21078

23848

116,2

113,1

Алматы аблысы

11683

14278

15933

122,2

111,5

Атырау облысы

35484

41570

48338

117,1

116,2

Шығыс Қазақстан облысы

16832

18816

20099

111,7

106,8

Жамбыл облысы

10750

13437

19779

124,9

147,1

Батыс Қазақстан облысы

20124

27122

29876

134,7

110,1

Қарағанды облысы

16222

18032

19962

111,1

110,7

Қызыл-Орда облысы

12727

14176

19928

111,3

140,5

Қостанай облысы

14160

17046

16803

120,3

98,5

Маңғыстау облысы

36325

38847

44369

106,9

114,2

Павлодар облысы

17631

19695

21801

111,7

110,6

Солт. қазақстан облысы

11823

13780

15245

116,5

110,6

Оңт. Қазақстан облысы

11542

13635

15309

118,1

112,2

Астана қаласы

22717

27658

33002

121,7

119,3

Алматы қаласы

23386

28396

32622

121,4

114,8

Информация о работе Нарық жағдайындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың теориялық негіздері Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың функциялары мен