Аҳоли даромадларини оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ўрни ва аҳамияти

Кўп сонли жамоатчилик ташкилотлари – савдо палатаси, саноатчиларнинг миллий ассоциацияси, савдо, қишлоқ хўжаликдаги ҳар хил ассоциациялар, клублар, гуруҳлар ва ҳоказо кичик бизнесни қўллаб қувватлашга ёрдам кўрсатадилар. АҚШда кичик корхоналар солиқ имтиезлардан фойдаланмайдилар, аммо субсидиялар, дотациялар, молиявий кафолатлар билан қўллаб қувватланадилар.

Япония. Кичик ва ўрта корхоналарни қўллаб – қувватлашда кичик ва ўрта бизнес бўйича бошқарма, КЎК ривожлантириш бўйича давлат корпорацияси, молиялаштириш бўйича миллий корпарация, КЎК ассоциацияларнинг бутун япон федерацияси, КЎК бутун япон маркази ва бошқалар фаолият юритадалар.

Хитой. Хитойда олиб борилаетган солиқ ва молиявий сиесати, ташқи савдо, инвестицион сиесат соҳаларида ислоҳотларнинг чуқурлашуви кичик ва ўрта корхоналарнинг тез ривожланишига ёрдам берган. Қурилиш матариаллари ишлаб чиқаришнинг 70% , тайер кийим кечакларни 40%  қишлоқ хўжалиги маҳсулотларнинг 80% КЎК нинг улушига тўғри келади.

Жанубий Корея. 1995 йилда КЎК  маҳсулоти экспортининг салмоғи мамалакат умумий экспорт ҳажмининг 30% ни ташкил қилган ва 50 млрд АҚШ долларига етган. Бунга катта банк кредитлари ёрдам берган. Кредит пул сиесати шундай қурилганки, тижорат банклари ўз қарзларининг 30% ини КЎКга беришга мажбурлар.

Мамлакатдаги кичик бизнес федерацияси, КБ банки, технологияларни суғурта қилиш федерацияси, савдо ва саноат вазирлиги КЎКларнинг ривожланишига ёрдам беради.

Саноатни ривожлантириш сиесатининг ажралмас қисми сифатида КБнинг ривожланишини қўллаб – қувватлаш сиесати  соҳасида йирик қонунчилик базаси ташкил қилинган: КБни рағбатлантириш ҳақидаги дикрет, КБнинг субконтрактли ишларини рағбатлантириш ҳақидаги қонун. фақат КБ  ишлаб чиқарадиган товарлар рўйхати КБ ўзаро фонди ҳақидаги  қоидалар КБ бошқарув барқарорлиги ва бошқалар.Ёрдам, биринчи навбатда юқори экспорт  салоҳиятига  эга бўлган корхоналарга кўрсатилади.

Голландия. Бу мамалакатда КБни қўллаб – қувватлаш учун кўпгина ташкилотлар мавжуд:

• КБ учун голланд кенгаши;
• КБ масалалари бўйича тадқиқотлар  ва консалтинг институти (иқтисодий ва ижтимоий дастурларни ишлаб  чиқади);
• КБ учун сиесатнинг қироллик федерацияси;
• Ижтимоий бизнес ташкилотлари соҳавий аломат бўйича иш берувчилар ва ходимларнинг ҳамкорлигини таъминлайдилар;
• Савдо палатаси – консталтинг хизматлари кўрсатади;

Тадбиркорлар ўз фаолиятларини учун жавобгарликнинг тўлагича ўз зиммаларига оладилар, ҳукумат эса ёрдамчи ролни ўйнайди. Аммо, шунга қарамасдан, давлат катта ёрдам кўрсатади. Иқтисодиёт вазирлиги қошида КБ хизматлари бўйича бош директорат ташкил қилинган. Маҳаллий ҳокимиятлар корхоналарни тузиш, бизнес – марказларни ташкил қилиш, тадбиркорлик фаолиятига лицензия бериш масалалари бўйича махсус хизматларни бажарадилар.

Миллий даражада  КБ қўллаб – қувватлаш сиесати давлатнинг топшириғи бўйича ҳаракат қилувчи вазирликлар ва муассасалар томонидан назорат қилинади.

Юқорида кўрсатиб ўтилган мамлакатларда қўлланиладиган кичик бизнесни қўллаб – қувватлаш механизмлари фақат умумий кўринишда баен қилинган. Ёрдамнинг айрим йўналишларини аниқроқ ўрганиш ва Ўзбекистон иқтисодиёти шароитларида улардан фойдаланиш имкониятларини белгилаш кичик бизнесни ривожлантириш учун шубҳасиз фойда келтирилган бўлар  эди.

Мамлакатимизда ҳам кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, қўллаб-қуватлаш юзасидан қатор фармон ҳамда қарорлар қабул қилинган. Бунинг натижасида тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш, уларнинг молиявий салоҳиятини мустаҳкамлаш ҳамда ишлаб чиқариш фаолиятини йўлга қўйишга шарт-шароит яратиш бўйича муайян ижобий ишлар амалга оширилди. Масалан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадаллаштириш ҳамда унинг янада ривожланиши учун тегишли ижтимоий-иқтисодий шарт-шароит яратишда Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон иқтисодиётида хусусий секторнинг улуши ва аҳамиятини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2003 йил 24 январдаги Фармони муҳим аҳамият касб этади. Унга биноан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун зарурий шароит яратиш, уларни молиявий, моддий-техникавий ресурслар билан таъминлаш, тадбиркор ва хорижий инвесторлар манфаатлари ҳамда ҳуқуқларини муҳофаза қилиш учун иқтисодий-ҳуқуқий асосларни мустаҳкамлаш вазифаси белгиланган .

Хусусий тадбиркорларнинг самарали фаолият юритишлари учун етарли ҳуқуқий, иқтисодий шароитни вужудга келтириш мақсадида 2003 йил 11 декабрда Ўзбекистон Республикасининг «Хусусий корхона тўғрисида»ги Қонуни қабул қилинди.

Тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш механизмини осонлаштириш мақсадида «Тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш учун рўйхатдан ўтказиш тартиботлари тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида» 2003 йил 20 августда Вазирлар Маҳкамасининг қарори қабул қилинган. Унга кўра, тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказишда розилик берувчи ташкилотлар сони кескин қисқартирилди. Уларни давлат рўйхатидан ўтказадиган ташкилот, яъни туман (шаҳар) ҳокимликлари ҳузурида Тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш инспекциялари ташкил этилди. Республика бўйича ташкил этилган 210 та инспекция 2003 йил 1 октябрдан ўз фаолиятини бошлади. Улар тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш билан бир вақтда уларни солиқ ва статистика органлари ҳисобига қўйишади, штамп ва муҳр тайёрлашга рухсат беради, инженерлик коммуникациялари, яъни газ, энергия, сув, иссиқлик таъминоти, канализация, телефон алоқасига қўшилишга ҳамда уй-жойни корхона учун объектга айлантиришга, тадбиркорлик объектларини қуриш ва реконструкция қилишга рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштиради.

Бизнесни бошлашга имкон яратувчи, рўйхатга олиш, ундан кейинги жараёнларни янада соддалаштириш ва енгиллаштиришда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 24 майда қабул қилган “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва ҳисобга қўйиш бўйича хабардор қилиш тартибини жорий этиш тўғрисида”ги Қарори муҳим аҳамиятга эга бўлди. Ушбу қарорга кўра, тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказишнинг соддалаштирилган регламенти, аниқ муддат ва дақиқа (соат)лари кўрсатилган схемаси амалга оширилмоқда. Рўйхатдан ўтиш муддати 7 иш кунидан 2 иш кунига қисқартирилди.  

Шунингдек, рухсат бериш билан боғлиқ кўпгина жараёнлар такомиллаштирилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 21 сентябрдаги “Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун рухсат бериш таомиллари турларини қисқартириш ва соддалаштириш тўғрисида”ги Қарорига биноан, 12 та бир-бирини қайтарувчи, ортиқча рухсатнома ва келишувлар бекор қилинди.

Эндиликда тадбиркорлик субъектлари рўйхатдан ўтганидан кейинги фаолиятини тартибга солишга доир ҳуқуқий асосни такомиллаштириш, Ўзстандарт, Ўзгеодезкадастр ва шу каби тадбиркорлик субъектларига хизмат кўрсатувчи ташкилотлар билан муносабатларни тартибга солиш, бажарилган ишлар учун тўловлар миқдорини камайтириш ҳамда қатъий шкаласини белгилаш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, тадбиркорлик субъект-ларини қўллаб-қувватловчи Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш, рақобат ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат қўмитаси, Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси, Фермер хўжаликлари уюшмаси, айниқса, кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантириш бўйича Республика мувофиқлаштирувчи кенгаши ва унинг жойлардаги бўлинмалари тадбиркорлик субъектлари фаолиятини қўллаб-қувватлашлари, уларнинг мониторингини юритишлари ҳамда юзага келган муаммоларнинг сабабларини аниқлаб, уларни ҳал қилиш учун тегишли ҳуқуқий, меъёрий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқиб, ҳукуматга ёки Ишбилармон тадбиркорлар ҳаракати — Ўзбекистон либерал-демократик партиясининг Олий Мажлисдаги фракциясига тақдим этишлари мақсадга мувофиқдир.

Фикримизча, эркин тадбиркорлик учун қулай шароит яратиш мақсадида тадбиркорлик корхоналари раҳбарларининг ҳуқуқшунос маслаҳатчилари, адвокатлари ҳам бўлишини таъминлаш, уларнинг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга ўргатадиган, ҳуқуқий билим ҳамда малакаларини оширишлари учун ўқув марказлари ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси, Фермер хўжаликлари уюшмаси, «Тадбиркор аёл» уюшмасининг жойлардаги бўлинмаларида адвокатлар штатини ташкил этиш ҳамда уларга аъзо тадбиркорларга имтиёзли нархларда хизмат кўрсатишларини таъминлаш лозим.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига банк хизматини такомиллаштириш учун қуйидагиларни амалга ошириши мақсадга мувофиқдир:

— тадбиркорлик субъектларининг ҳисоб рақамидан турли тўловлар учун рухсатсиз пулни чигириб олишни қатъиян ман этиш. Ҳар қандай тўловлар учун пул ўтказиш фақат унинг эгасининг рухсати ёки суд қарори билан амалга оширилиши керак;

— тадбиркорларга улар банкда очган ҳамма ҳисоб рақамидан қонунда ман қилинмаган исталган турдаги тўловлар учун фойдаланишга рухсат бериш;

— тадбиркорлик субъектлари ўз маблағидан хўжалик фаолиятида нақд пул ёки пул ўтказиш кўринишида тенг фойдаланишга имкон берувчи тартиб ўрнатилиши лозим. Нақд пулсиз операциялар ўтказишнинг афзаллигини таъминловчи тизим ва тартиб шакллантирилиши мақсадга мувофиқдир;

— тижорат банклари ўз мижозлари ҳақида солиққа тортиш идораларига маълумот етказишдан озод қилинишлари лозим. Тўланмаган солиқ ва бирор иш юзасидан текширув олиб борилаётган ишлар бундан мустасно бўлиши керак;

— микрокредитлаш устувор равишда ижтимоий ҳимояга муҳтож оилаларга ўз тадбиркорлик фаолиятини бошлаши учун берилиши керак. Ана шунда улар ёрдам олувчилардан ўзини ўзи боқувчи ва солиқ тўловчига айланади.

Кичик тадбиркорлик субъектлари учун муҳим муаммолардан бири моддий-техника ресурслари билан таъминланиш ҳисобланади. Ҳозирги даврда уларни моддий хом ашё ресурслари билан таъминлашда товар хом ашё биржаси, улгуржи савдо ташкилотларининг роли ортиб бормоқда.

Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида хизмат кўрсатиш ва кичик бизнес соҳасини аҳоли бандлигини таъминлаш ва ҳаёт даражасини оширишнинг энг муҳим омили сифатида янада жадал ривожлантириш — устувор вазифа қилиб белгиланган. Бу борада Президент И.А.Каримов “Бизнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсатимизда кичик бизнес ва хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантиришга қандай катта аҳамият берилаётганини яна бир бор такрорлашнинг ҳожати йўқ, деб ўйлайман. Фақат эътиборингизни шунга қаратмоқчиманки, кичик бизнеснинг ихчам ва ҳаракатчанлиги, бозор конъюнктураси ўзгаришлари ва истеъмолчилар эҳтиёжларига нисбатан тез мослаша олиши уни жаҳон иқтисодий инқирози даврида янги иш ўринларини яратиш ва аҳоли даромадини ошириш борасида энг қулай ва мақбул воситага айлантиради”10.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Ўзбекистон Республикасининг Қонуни Оилавий тадбиркорлик тўғрисида.Ҳалқ сўзи.2012 йил 27 апрель

2 Ўзбекистон Республикаси иқтисодий-ижтимоий тараққиётининг  мустақиллик йилларида (1990-2010 йиллар) асосий тенденциялар ва кўрсаткичлар ҳамда 2011-2015 йилларга мўлжалланган прогнозлари .Статистик тўплам.Тошкент,”Ўзбекистон”-2011  

3 МДҲ давлатларининг кўрсаткичлари 2009 йил учун олинган. Манба:

МДҲ статистика қўмитаси.

4 Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси.

 

5 Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси.

 

 

6 Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси.

 

 

7 И.А.Каримов. Мамлакатимиз  тараққиёти  ва ҳалқимизнинг ҳаёт даражасини юксалтириш-барча демократик янгилашва иқтисодий ислоҳатларнинг провард мақсадидир.-Т;”Ўзбекистон”НМИУ 2007 -200б

8

9 Ўзбекистон Республикасининг Қонуни Оилавий тадбиркорлик тўғрисида.Ҳалқ сўзи.2012 йил 27 апрель

1. Каримов И.A. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф етишнинг ёъллари ва чоралари / И.A.Каримов. – Т: Ўзбекистон, 2009. – 56 б.