Қаржылық жал есебі. Лизинг

 

    Сонымен, осындай схема  белгілі бір құрылғылар үшін жетістікпен іске асырылған жағдайда лизингтік компанияларда осы құрылғыларды басқа региондарға ұсыну арқылы нарықты кеңейту мүмкіндіктері турады[15]

 

    Қорыта айтқанда, лизингтік компаниялардың қосымша қызметтер атқарунын дамыту механизмі арқылы біз лизингтік қатынастарды жетілдіруге ешқандай ерекше жаңалық негізген жоқпыз. Бірақ біз лизингті өмірлік қабілеттілігі неғұрлым жоғары қаржыландыру құралы ретінде қарастырылған мүмкіндік беретін ерекшеліктердің бірі ретінде лизингтік келісімді бекіту лизингтік компаниядан басталу керектігін құптаймыз. Себебі, бұл жағдай лизингтік қызметтің осы сегментін дамытуға кедергі жасайтын негізгі мәселені шешуге көмектеседі.

 

    Әсіресе, шағын кәсіпорындар  біліктіліктерінің жеткіліксіздіктерінен жобаның инвистициялық мүмкіндіктерін тиімді бағалай алмайды, бұл жағдай олар үшін жоғары тәуелділікті тудырады. Сондықтан да біз лизингтік компания инвистициялық жобаларды таңдау  және бағалау процестеріне неғұрлым белсенді түрде қатысу қажет деп айлаймыз. Яғни, олар шағын кәсіпорындардың тәуелділіктерінің біраз бөлігін өздеріне алуы немесе мүмкіндіктері болған жағдайларда басқаларға беру қажет. Бұл жерден біздің көзқарасымыз бойынша, тәуелділікті құрылғыны жеткізушіге берген неғұрлым тиімді, себебі ол өз құрылғыларының нарығымен неғұрлым толық таныс және сонымен қатар, “тәуелділікті, оны неғұрлым тиімді басқаратын тұлғаларға беру керек” деген қағиданы ескерсек, онда жеткізушілер тәуелділікті басқаруды лизингтік келісімге қатысушы басқа тұлғаларға қарағанда неғұрлым тиімді атқара алады. Ал, осындай қосымша қызметтерді лизингтік компаниялардың өзіне алуы шағын кәсіпорындар тұрғысынан лизингтік қызметтерге деген сұранысты жоғарылату арқылы орны жабылады.

 

    Бұл схема белгілі  бір түрдегі шағын кәсіпорындарды қаржыландырудың базалық моделі болып табылады. Сондықтан жоғарыда көрсетілген схемаға оған әсер ететін әртүрлі себептерге, факторлаға байланысты өзгерістер енгізуге болады. Мысалы, құрылғылар мен жеткізушілерді таңдау кезеңінде келісімді қаржыландыру қатысатын банктер немесе тәуекелділіктердің белгілі бір бөліктерін өздеріне алатын сақтандыру компаниялары сияқты басқа қатысушылар да тартылуы мүмкін. Сонымен, лизингтің көмегімен жасалатын қаржыландыру схемасы нақты жағдайларға және келісімге қатысушы тұлғаларға тікелей байланысты болады.

 

    Лизингке алушылардың  келесі бір типі орта және ірі кәсіпорындар болып табылады. Осы екі топты бір сегментке біріктіру себебіміз, олардың лизингтік қызметтерге деген сұраныстарының ұқсастықтары әсер етті. Айырмашылықтары тек қана қаржыландыру мөлшерінде болуы мүмкін. Нарықтың осы секторында жұмыс істеу лизингтік компаниялардан өте көп мөлшердегі қаржылық ресурстарды және арнайы қаржылық схемаларды құруға қабілеттіліктері бар біліктіктері жоғары мамандарды талап етеді осы сегменттерде лизингтік қатынастарды орнатудың неғұрлым перспективті механизмдердің бірі біздің ойымызша лизингтік холдингті дамыту болып табылады.

 

    Сонымен, лизингтік қызметтер  нарығын жоғарыда көрсеткендей  белгілі бір белгілері бойынша сегменттерге бөліп қарастыру, лизингтік қатынастар механизмін жетілдіруге мүмкіндіктер береді. Осы лизингтік келісімдерді қандай сегментте болсын жүзеге асыру кезінде міндетті түрде тәуекелділіктерді ескеру қажет деп ойлаймыз.         

 Лизингтік қызметтер  нарығы сегментердің бір белгісі  ретінде лизингтік келісімдердің  алынуына оның осы сегменттегі  сұраныс ерекшеліктерін анықтайтындығы, ал екінші белгі ретінде лизингке  алушылардың алынуына, олардың сұраныстарының  сипатын анықтайтындығы әсер  етті.

 Енді, осы суретте көрсетілген  лизингке алушы тұлғалардың әрбір  типіне неғұрлым толығырақ сипаттама  берейік.

 Қаржыгерлердің үшінші  Конгресінде ҚР-ң Елбасы Н.Ә.Назарбаев  ҚР-ң Үкіметіне және ҚР ҰБ-не  индустриялдық саясат шеңберінде  приоритеттік

маңызы бар салаларды нақты анықтауды және оларды қаржыландыру механизмін дамытуды тапсырғаны белгілі.Элемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай қоғамдағы экономикалық, саяси, әлеуметтік сұрақтарды шешуде шағын бизнестің ерекше роль атқаратындығы белгілі. Шағын кәсіпкерлік жалпы экономиканың дамуының қозғаушы күші бола отырып, халықты жұмыспен қамту деңгейін қамтамасыз етеді және қоғам тұрақтылығының негізі – орта класты қалыптастыру көзі болып табылады.

 

 

2. Қор қайтарымын жоғарылату мақсатымен негізгі құралдармен қамтамасыз ету деңгейін ұлғайту

Өндірістің толық жұмыс істеуін негізгі құралдармен қаматамасыз ету деңгейін жоғарлату арқылы ғана қол жеткізуге болады. Негізгі құралдарды тиімді пайдалану жолдарының бірі – жалға алынған негізгі құралдарды толық пайдалану болып табылады. “А» ЖШС-ң негізгі құрал – жабдықтарының жалға алынған бөлігі толық жұмыс істеуін қамтамасыз ету арқылы осы негізгі құралдарды тиімді пайдалануды сипаттайтын көрсеткіштердің бірі – қор қайтарымын, яғни негізгі құралдардың 1 теңгесіне келетін өндірілген өнім көлемін арттыру жолын қарастырайық.

 

Кесте 4 - Негізгі құралдардың қор қайтарымын факторлық талдау.

 

№	Көрсеткіштер	2013 жыл	2014 жылға жоспар	Ауытқу
				абсолютті (+/-)
1	Негізгі құралдардың орта жылдық құны, мың теңге	4046	4046	--
2	Сатылған өнім көлемі	6970	8900	1930
3	Өнім сатудан түскен табыс	8187	10700	1513
4	Негізгі құралдардың активті бөлімі	3439	3439	-
5	Жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар	2751	3060	310
6	Негізгі құралдардың активті бөлімінің үлес салмағы	0,85	0,85	-
7	Негізгі құалдардың активті бөліміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағы0,	0,8	0,89	0,09
8	Негізгі құралдардың жалпы көлеміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағы	0,68	0,75	0,08
9	Қор пайдалылығы	2,02	2,6	0,58
10	Өнім пайдалылығы	1,1	1,2	0,1
11	Қор қайтарымы	2,08	2,2	0,12
12	Негізгі құралдардың активті бөлімінің қор қайтарымы	2,0	2,6	0,6
13	Жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың қор қайтарымы	2,5	2,9	0,4

 

 

Есепті жылы негізгі құралдардың жалпы көлеміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағы 72 пайызды құрады. Яғни негізгі құралдардың қалған 28 пайызы жұмыс істемей тоқтап тұр дегенді білдіреді.

2014 жылға болжам ретінде, негізгі құралдардың орта жылдық құнын өзгеріссіз қалдырып, сатылған өнім көлемі мен өнім сатудан түскен табысты соңғы үш жылдың орташа шамасы ретінде алып, негізгі құралдардың активті бөлігін біраз өсіріп, жұмыс істемей тоқтап тұрған негізгі құралдарды іске қосып, негізгі құралдардың жалпы көлеміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағын 0,76 пайызға  дейін өсіретін болсақ, қор қайтарымы да өсетін болады.

ҚҚ = ҮСА * ҮСЖІТ/А * ҚҚЖІТ

^ ҚҚ Үc жіт/а = ҮСА 1 * ^ҮСЖІТ/А * ҚҚЖІТ0 = 0.8*0,09*2,5=0,18;

^ ҚҚ ҚҚжіт = ҮСА 1 * ҮСЖІТ/А1 * ^ҚҚЖІТ = 0.8*0,68*0,4= 2,18

Факторлық талдау нәтижесінде негізгі құралдардың жалпы көлеміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағының өзгерісі нәтижесінде, яғни оның 0,72 – дан 0,76 – ке дейін артуы есебінен қор қайтарымы 3,36 –ке өскенін көруге болады.

 

Кесте 5 – Жетілдіру іс шарасының нәтижесі

 

№	Іс – шара	Эффект
1.	Негізгі құралдардың жалпы көлеміндегі жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың үлес салмағын 68 пайыздан 75 пайызға дейін арттыру.	Қор қайтарымы 2,18 теңгеге өсті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Берілген дипломдық жұмысты жазу барысында “Қаржылық жал есебі.Лизинг ” тақырыбы жан – жақты қарастырылды. Негізінен тақырыптың экономикалық мәні ашылып, есепке алу кезеңдері мен есепке алу ерекшеліктері зерттелді.Зерттелу обьектісінің соңғы 3 жылдағы экономикалық жағдайы жан-жақты қарастырылып төмендегідей тұжырым жасалды.

«АЙ-АР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің сатылған өнім көлемі 2013 жылы алдыңғы жылдарға қарағанда едәуір өскен, яғни 2011жылмен салыстырғанда 15604 –ке ,2012 жылмен салыстырғанда 1866,7 соммасына жоғарлаған.2012 жылы кәсіпорынның цехі жұмыс істемей тоқтап тұру себебінен 2012 жылы 2011 жылға қарағанда 3062,7 м.т. , ал 2013 жылмен салыстырғанда 18667,6 м.т. өнім сатудан түскен табыс азайған.Соған сәкес цехты жөндеу үшін 2011 жылы жұмысшылар саны 4 адамға көбейген. Ттаза табыс пен жалпы табыстың аз екендігін көреміз.Алашақ қарыз жылдан жылға өсуде.Берешек қарыз 2013 жылды 2012 жылмен салыстырғанда 3871 – ге азайған, яғни 37,9 % . Жалпы «АЙ-АР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің көрсетілген 3 жылдарда өзінің шаруашылық қызметін шығынмен аяқтағандықтан, бұл кәсіпорын корпарациялық табыс салығын төлемейді және оның пайдалылығы есептелмейтіндігін көреміз.Сондықтан да бұл кәсіпорын өзінің болашақта ілгері дамуы үшін тиімді жолдарды тез арада қарастыру қажет.

Қаржылық жал - бұл мүлiкке берiлетiн меншiк құқығымен байланысты табыстылық пен тәуекелдiң едәіуiр бөлiгiн жалгерге табыс ету.

Лизинг дегеніміз аренда келісім-шарты. Ол жалға беруші өз иелігіндегі жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, оргтехниканы, транспорттық құраларды, өндірістік, сауда және қойма мәні бар құрылғыларды жалданушыға белгілі бір мерзімге, өзіне проценттік ставканы қосатын, жалданушының ақша нарығындағы тартылған қаражаттардың құнын жабатын, банктің пайдасын есепке алатын және мүліктің амортизациясын ескеретін, анықталған арендалық төлем негізінде беруді білдіреді.

Лизингтік операциялар механизімі лизингтік компаниялардың қосымша қызметтер атқаруын дамыту арқылы біз лизингтік қатынастарды жетілдіруге мүмкіндік аштық. Бірақ біз лизингті өмірлік қабілеттілігі неғұрлым жоғары қаржыландыру құралы ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін ерекшеліктердің бірі ретінде лизингтік келісімді бекіту үшін лизингтік компаниядан басталу керектігін құптаймыз.Себебі,бұл жағдай лизингтік қызметтің осы сегментін дамытуға кедергі жасайтын негізгі мәселені шешуге көмектеседі.

 Әсіресе, шағын кәсіпорындар  біліктілердің жеткіліксіздіктерінен  жобаның инвестициялық мүмкіндіктерін  тиімді бағалай алмайды, бұл жағдай  олар үшін жоғары тәуекелділікті  тудырады. Сондықтан да біз лизингтік  компания инвестициялық жобаларды  таңдау және бағалау процестеріне  неғұрлым белсенді түрде қатысу  қажет деп ойлаймыз. Яғни, олар  шағын кәсіпорындарының тәуекелділіктерінің біраз бөлігін өздеріне алуы немесемүмкіндіктері болған жағдайларда басқаларға беруі қажет. Бұл жерде біздің көзқарасымыз бойынша, тәуекелділікті құрылғыны жеткізушіге берген неғұрлым тиімді, себебі ол өз құрылғыларының нарығымен неғұрлым толық таныс және сонымен қатар, «тәуекелділікті,оны неғұрлым тиімді басқаратын тұлғаларға беру керек» деген қағиданы ескерсек, онда жеткізушілер тәуекелділікті басқаруды лизингтік келісімге қатысушы басқа тұлғаларға қарағанда неғұрлым тиімді атқара алады. Ал, осындай қосымша қызметтерді лизингтік компаниялардың өзіне алуы шағын кәсіпорындар тұрғысынан лизингтік қызметтерге деген сұранысты жоғарылату арқылы орны жабылады.

 Бұл схема белгілі  бір түрдегі шағын кәсіпорындарды  қаржыландырудың базалық моделі  болып табылады. Сондықтан жоғарыда  көрсетілген схемаға оған әсер  ететін әртүрлі себептерге, факторларға  байланысты өзгерістер енгізуге  болады. Мысалы, құрылғылар мен жеткізушілерді  таңдау кезеңінде келісімді қаржыландыруға  қатысатын банктер немесе тәуекелділіктердің  белгілі бір бөліктерін өздеріне  алатын сақтандыру компаниялары  сияқты басқа қатысушылар да  тартылуы мүмкін. Сонымен,лизингтің  көмегімен жасалатын қаржыландыру  схемасы нақты жағдайларға және  келісімге қатысушы тұлғаларға  тікелей байланыста болады.

 Лизингке алушылардың  келесі бір типі орта және  ірі кәсіпорындар болып табылады. Осы екі топты бір сегментке  біріктіру себебіміз, олардың лизингтік  қызметтерге деген сұраныстарының  ұқсастықтары әсер етті. Айырмашылықтары  тек қана қаржыландыру мөлшерінде  болуы мүмкін. Нарықтың осы секторында  жұмыс істеу лизингтік компаниялардан  өте көп мөлшердегі қаржылық  ресурстарды және арнайы қаржылық  схемаларды құруға қабілеттіліктері  бар біліктіліктері жоғары мамандарды  талап етеді. Осысегменттерге лизингтік  қатынастарды орнатудың неғұрлым  перспективті механизмдерінің бірі  біздің ойымызша, лизингтік холдингті  дамыту болып табылады.

 Сонымен, лизингтік қызметтер  нарығын жоғарыда көрсеткендей  белгілі бір белгілері бойынша  сегменттерге бөліп қарастыру  лизингтік қатынастар механизмін  жетілдіруге мүмкіндіктер береді. Осы лизингтіе келісімдерді қандай  сегментте болсын, жүзеге асыру  кезінде міндетті түрде тәуекелділіктерді  ескеру қажет деп ойлаймыз.

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" 2007- 
   жылдың 28-ші ақпанындағы № 234-ІП Қазақстан Республикасының 
   Заңы,

2. "Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" Заңы 
   1998- жылғы 20-қараша (2012 ж. 5-мамырдағы өзгертулер мен 
   толықтырулармен № 139-1),

3. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдар 
   Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі ¥лттық 
   комиссиясы бекіткен 13.11.1996 №3 (өзгерістер мен толықтырулармен)

4. Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін 
   басқа да міндетті төлемдер туралы" Салық Кодексі 12.06.2012 жыл 
   №209-11 (өзгерістер мен толықтырулармен),

5. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары 18.09.2002 ж. №438 
   (№372 21.10.2003 ж. өзгертулермен),

6. "Аудит", под редакцией доктора экономических наук , профессора М. Юнити,ВИ.Подольского 2000г-560с,