Бағалы қағаздар нарығының мәні функциясы және қатысушылары

Өзіндік  құралдарды талдаған  кезде  статистикада  ғана  емес  динамикада   да  оларды  талдау  керек, бұл   баланс қызметті      олардың

қызметінің масштабтарын  кеңейту  сияқты  сипттауға мүмкіндік  береді,  және де   басқа  банктерде  өсу қарқынмен  салыстырып, өзіндік құралдардың  өсу қарқынымен  бағалауға  мүмкіндік  беріледі. Көрсеткіштерді  есептеу өте маңызды, «ТұранӘлемБанк»  АҚ-ның жарғылық  капиталдың  динамикасы туралы берілгендерді  көрсетейік.

3 Сурет. Жарғылық капиталдың динамикасы

                Ескерту: www.kase.kz

У-жарғылық капиталдың өлшемі (мың теңге)

Х-жылдар (кезеңдер)

 

Берілгендерді  талдау капиталдың жылдан  жылға өсіп  келетінін  көрсетіп тұрады. Осы банкте жарғылық капиталдың  өсу тенденциясы барлық  тұрақты   банктерге   тән.  Банк  сенімділікке   және  тұрақтылыққа  жету  мақсатында  табысты активті операцияларды  көбейту мумкіндігін  алу үшін капиталды көбейтуге  ұмтылады. Сәйкесінше  банк  табысты капиталсалымдар  үшін ресурстық  базаны  кеңейтуге  ұмтылады.

 

  2.2 «Туран Әлем Банк» АҚ – ның бағалы қағаздар есебі

       Шоттар жоспарының  баланстық шотында көрсетілетін бағалы қағаздар операцияларының есебі «Бағалы қағаздар  есебінің тәртібі туралы » Ережеге сәйкес  фронт-офис активты операциялар бөлімінде  және бэк-офис операцияларды есептеу және рәсімдеу бөлімінде жүргізіледі.

       Бэк – офистің негізгі міндеттеріне келесілер жатады:

- Активті операциялар  бөлімінде  бекітілген барлық мәмілелерді  оперативті  рәсімдеу, олардың  бухгалтерлік есепте көрсетілуі;

- бағалы қағаздар қоржынының, сонымен  қатар бағалы қағаздар және  инвесторлармен жасалған мәмілелер  есебін жүзеге асыру;

- Қазақстан Республикасы  Ұлттық  банкіне, бағалы қағаздар  бойынша  Ұлттық комиссияға, статистиканы қалалық басқару және басқа да бақылау органдарына уақытылы есеп ұсыну және дайындау;

  Көрсетілген  міндеттерді  жүзеге асыру  мақсатында бэк-офис келесідей

қызметтері  атқарады:

- бағалы қағаздар  операциялары  бойынша  бухгалтерлік  өткізбе  жасау;

- валюталық  нарық және бағалы  қағаздар нарығында  операцияларды  есептеу үшін қажетті банктің  дербес  шоттарын ашу және енгізу;

- әрбір инвестордың  мемлекеттік  бағалы қағаздарына  талдаулық  есеп жүргізу  және инвесторларға  мемлекеттік  бағалы қағаздармен мәміле бойынша  есеп берулерді, үзінді көшірмелерді, куәліктерді беру;

Фронт – офистің  негізгі  міндеттері:

- бағалы қағаздар  нарығында, валюталық  нарықта  және қаржы нарығының  басқа да сегменттеріне  операцияларды  жүзеге асыру;

- жоғары өтімді  бағалы қағаздардың  тиімді қоржынын қалыптастыру;

Фронт – офистің  негізгі  қызметтері :

- ҚР  мемлекеттік және мемлекеттік  емес бағалы қағаздармен операцияларын  жүзеге асыру;

- мемлекеттік  бағалы қағаздарды  сатып алу немесе сату бойынша  клиент тапсырысын қабылдау және орындау;

- банктің бос ресурстарын  Қазақстан  Республикасының  аукционында мемлекеттік  және мемлекеттік емес бағалы  қағаздардың екінші нарығында  орналастыру;

- жоғары табысты және өтімді  бағалы қағаздар қоржынын құру  және оны басқару.

- инвесторлармен, клиенттермен  және  қаржы нарығының басқа да контрагенттерімен  фьючерстік мәміле жасау;

-  мемлекеттік бағалы қағаздарды  кепілге ала отырып  несиелеу.

Банктің қазынашылық міндеттемелері  мен басқа да жоғары өтімді мемлекеттік бағалы қағаздары өтімділікке демеу  үшін Ұлттық банк ұсынатын   ломбардты несиелерді  қамтамасыз ете алады.

Банк шығаратын  бағалы қағаздар есебі

Бағалы қағаздарды  айналысқа  шығару кезінде  банк оларды атаулы құнына тең келмейтін баға бойынша  сатуы мүмкін.

Шығарылған  бағалы қағаздар бағасы мен оның атаулы құны арасындағы айырма әр түрлі  себептердің  нәтижесі  болып табылады, соның ішінде бағалы қағаздар бойынша  сыйақы  мөлшерлемесі мен сыйақының орташа нарықтық  мөлшерлемесі  арасындағы  айырмашылықтар.Бұл айырмашылықтар  банк балансында есептеледі :

- теріс – шығарылған бағалы  қағаздар бойынша жеңілдік ретінде;

- оң – шығарылған бағалы қағаздар  бойынша сыйақы ретінде.

Егер бағалы қағаздар валюта да болса :

- сыйақыдан алғашқы сату:

Дт  1858 «Банктің  шетел валютасы  бойынша валюталық қысқа позициясы»

2858  «Банктің  шетел валютасы  бойынша валюталық ұзақ  позициясы» 

2803  «Айналысқа  шығарылған бағалы  қағаздардың  атаулы құны мен  олардың сату бағасы арасындағы  айырма»

Кт 1050 «Корреспонденттік шот».

және бір уақытта теңге бойынша:

Дт 5301 «Айналысқа шығарылған  облигациялар бойынша сыйақы төлеуге                                         

байланысты  шығыстар »

Кт 1859 «Шетел валютасының  теңгемен  көрсетілген қарсы құны»

     2859 «Шетел валютасының  теңгемен  көрсетілген қарсы құны (валюталық қысқа позиция )» ;

Бағалы қағаздарды   өтеу олардың атаулы құны бойынша жасалады, сонымен қатар белгіленген сыйақы сомасы  төленеді. Айналымға  шығарылған бағалы қағаздарды  өтеу, оларды  банктің сатып алуымен  жасалады :

Дт  2301 «Айналысқа  шығарылған  облигациялар»

Кт  1001 «Кассадағы  қолма-қол ақша»     

2303  «Айналысқа  шығарылған   басқа да бағалы қағаздар »

Банк  және бағалы қағаздарды  ұстаушы келісімі  бойынша бағала қағаздар  мерзімінен  ерте сатып алған  уақытта  атаулы құн  мен сатып алу бағасы  арасындағы  айырма банк  табысына  жатқызылады.

Шоттар жоспарының баланстық шотында көрсетілетін бағалы қағаздар операцияларының есебі «Бағалы қағаздар есебінің тәртібі туралы» Ережеге сәйкес фронт-офис активті операциялар бөлімінде және бэк-офис операцияларды есептеу және рәсімдеу бөлімінде жүргізіледі.

Бэк – офистің негізгі міндеттеріне келесілер жатады:

-  Активті операциялар  бөлімінде  бекітілген барлық мәмілелерді оперативті  рәсімдеу, олардың  бухгалтерлік есепте көрсетілуі;

- әрбір операция бойынша барлық  қажетті жолдамалы құжаттарды  бақылау;

- бағалы қағаздар қоржынының, сонымен қатар бағалы қағаздар және инвесторлармен жасалған мәмілелер есебін жүзеге асыру;

-  қаржы нарығында жүргізілетін  операциялармен байланысты дербес шоттар бойынша қаражаттар қозғалысын бақылау және есептеу;

- Қазақстан Республикасы  Ұлттық  банкіне, бағалы қағаздар  бойынша  Ұлттық комиссияға, статистиканы  қалалық басқару және басқа  да бақылау органдарына уақытылы есеп ұсыну және дайындау.

Көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында бэк-офис келесідей қызметтерді атқарады:

- фронт-офис бекіткен барлық  мәмілелер талаптарына сәйкес  бухгалтерлік есепті жүргізу  және рәсімдеу, банктегі және  филиалдағы шетел алютасында  жасалған операцияларға бухгалтерлік өткізбе жасау;

- бағалы қағаздар  операциялары  бойынша  бухгалтерлік  өткізбе  жасау;

- банкаралық несие операциялары бойынша  бухгалтерлік  өткізбе  жасау;

- валюталық  нарық және бағалы қағаздар нарығында  операцияларды есептеу үшін қажетті банктің  дербес  шоттарын ашу және енгізу;

- сәйкес журналдарда операциялар  және ақша есебін жүргізу;

- мемлекеттік бағалы қағаздар  бойынша инвесторлардың «депо»  шоттарын ашу, жүргізу және жабу;

- инвестормен ақшалай есеп айырысуды  уақытылы жүргізу, журналда әрбір  инвестордың ақшасына талдамалы  есеп жүргізу;

- әрбір инвестордың  мемлекеттік бағалы қағаздарына  талдаулық  есеп жүргізу  және инвесторларға  мемлекеттік  бағалы қағаздармен мәміле бойынша  есеп берулерді, үзінді көшірмелерді, куәліктерді беру;

- кіріс және шығыс құжаттарын  тіркеу.

Фронт-офистің негізгі міндеттері:

- бағалы қағаздар  нарығында, валюталық нарықта  және қаржы нарығының басқа да сегменттеріне  операцияларды  жүзеге асыру;

- қаржы нарығында қаражаттарды  тарту және орналастыру;

- жоғары өтімді  бағалы қағаздардың  тиімді қоржынын қалыптастыру.

Фронт-офистің негізгі қызметтері:

-  ҚР  мемлекеттік және мемлекеттік емес бағалы қағаздармен операцияларын жүзеге асыру;

- банкаралық несие нарығында  ұлттық және шетел валютасында  операцияларды жүргізу;

- ішкі және сыртқы валюталық  нарықта конверсиялық операцияларды  жүргізу;

- банктің ақша қажеттілігін  қамтамасыз ету;

- мемлекеттік  бағалы қағаздарды  сатып алу немесе сату бойынша клиент тапсырысын қабылдау және орындау;

- банктің бос ресурстарын  Қазақстан Республикасының  аукционында мемлекеттік және мемлекеттік емес бағалы қағаздардың екінші нарығында орналастыру;

- мемлекеттік бағалы қағаздарды  екінші нарығында және банкаралық несие нарығында (БАН) банк қажеттілігі үшін қаражаттарды тартуды және орналастыруды жүзеге асыру;

- жоғары табысты және өтімді бағалы қағаздар қоржынын құру және оны басқару;

- инвесторлармен, клиенттермен және  қаржы нарығының басқа да контрагенттерімен төрелік мәміле жасау;

- инвесторлармен, клиенттермен  және қаржы нарығының басқа да контрагенттерімен фьючерстік мәміле жасау;

- мемлекеттік бағалы қағаздарды  кепілге ала отырып  несиелеу;

- коньюктураны және әр түрлі  қаржы нарығының табыстылығын талдау.

Банктің қазынашылық міндеттемелері мен басқа да жоғары өтімді мемлекеттік бағалы қағаздары өтімділікті демеу үшін Ұлттық банк ұсынатын ломбардты несиелерді қамтамасыз ете алады.

Банк шығаратын бағалы қағаздар есебі

Бағалы қағаздарды айналысқа шығару кезінде банк оларды атаулы құнына тең келмейтін баға бойынша сатуы мүмкін. Бұл ең алдымен бағалы қағаздар бойынша сыйақы (купон) алдын ала белгіленуімен байланысты, ал нарықта күнделікті сыйақы мөлшерлемесі, сәйкесінше табыстылық та өзгеріске ұшырап отырады.

Шығарылған бағалы қағаздар бағасы мен оның атаулы құны арасындағы айырма әр түрлі себептердің нәтижесі болып табылады, соның ішінде бағалы қағаздар бойынша сыйақы мөлшерлемесі мен сыйақының орташа нарықтық мөлшерлемесі арасындағы айырмашылықтар. Бұл айырмашылықтар банк балансында есептеледі:

- теріс – шығарылған бағалы  қағаздар бойынша жеңілдік ретінде;

- оң - шығарылған бағалы қағаздар  бойынша сыйақы ретінде.

Бағалы қағаздарды өтеу олардың атаулы құны бойынша жасалады, сонымен бірге белгіленген сыйақы сомасы төленеді.

Бағалы қағаздарды айналысқа жеңілдік ретінде шығару:

• сатылу сомасына:

Дт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»

Кт 2301 «Айналысқа шығарылған облигациялар»

     2303 «Айналысқа шығарылған  басқа да бағалы қағаздар»;

-  жеңілдік сомасына:

Егер бағалы қағаздың номиналы валютада болса, онда сыйақы валютада есептеледі:

• шығындар сомасына:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа            позициясы»

      2858 «Банктің шетел  валютасы бойынша валюталық ұзақ  позициясы»

Кт 2730 «Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар бойынша                    есептелген шығыстар»

және бір уақытта есептелген шығындар сомасына теңге бойынша жазылу жасалынады:

Дт 5301 «Айналысқа шығарылған облигациялар бойынша сыйақы                 төлеуге байланысты шығыстар»

Кт 1859 «Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны                            (валюталық ұзақ позиция)»

     2859 «Шетел валютасының  теңгемен көрсетілген қарсы құны                 (валюталық қысқа позиция)»

Есептелген сыйақыны төлеу бағалы қағаздарда көрсетілген мерзімде жүзеге асырылады. Көп жағдайларда әрбір жарты жыл сайын жүргізіледі:

Дт 2730 «Айналысқа шығарылған өзге бағалы қағаздар бойынша                         есептелген шығыстар»

Кт 1050 «Корреспонденттік шот»

Егер бағалы қағаздар валюта да болса:

- сыйақыдан алғашқы сату:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа            позициясы»

     2858 «Банктің шетел  валютасы бойынша валюталық ұзақ            позициясы»

     2803 «Айналысқа шығарылған  бағалы қағаздардың атаулы құны мен             олардың сату бағасы арасындағы айырма» (сыйлықақының           амортизация сомасына)