Халықтың көшіп-қонуын мемлекеттік реттеудің экономикалық мәселелері

8 кестенің жалғасы

Алдын алу уақыты		Болжамдық   У (t)
2005	15		372731	370795	374667
2006	16		315089	313153	317025
2007	17		261249	259313	263185
2008	18		211213	209277	213149
2009	19		164979	163043	166915
2010	20		122548	120612	124484
2011	21		83920	81984	85856

9  кесте  - ҚР халқының  облысаралық көші-қон деңгейін  Браунның полиномиальды үлгісі  бойынша  а = 0,0001 деп алғандағы   болжамдаудың нәтижелері 

 

Жылдар	1	Көші-қонның іс жүзіндегі деңгейі, адам	Көші-қон деңгейінің есептік  мәндері, адам	Сенімді болжамдау аймағы
1991	1	155766	162817
1992	2	136094	145124
1993	3	134445	129850
1994	4	131002	116997
1995	5	123383	106564
1996	6	97524	98552
1997	7	81060	92960
1998	8	96973	89788
1999	9	78584	89037
2000	10	79104	90707
2001	11	91493	96007
2002	12	103881	101306
2003	13	115678	111447
2004	14	127474	121587
Алдын алу уақыты		Болжамдық У (t)		Сенімді болжамдау   аймағы
2005	15		111567	111212	111922
2006	16		93271	92916	93627
2007	17		76186	75831	76542
2008	18		60312	59957	60667
2009	19		45647	45292	46002
2010	20		32193	31838	32548
2011	21		19948	19593	20304

                 іс жүзіндегі мәліметтер 

                 тегістелген және болжамдық

                 Логарифмдік (тегістелген және  болжамдық)

3 сурет - ҚР халқының  көші-қон деңгейін Браунның бейімдеуші  полиномиальды үлгісі бойынша  болжамдау

Қазақстан Республикасы халқының көші-қон деңгейінің бейімдеуші полиномиальды үлгісі  Д = 505729 – 67141• t + 3803 • t²,

мұндағы Д — көші-қон  деңгейі, мың адам;

t — жылдардың индексі  (реттік нөмірі).

Қазақстан республикасындағы  көші-қон үдерістерінің болашағы.

Біздің пікірімізше, Қазақстан халқының эмиграциялық әлеуеті  түгесілді. Сол себепті де келешекте  бірте-бірте сыртқы көші-қонның оң сальдосының  көбеюін күтуге болады, ол төмендегі  себептерге байланысты болады:

- республиканың  оралмандарды елге қайтару бойынша мемлекеттік саясатының жалғасуы;

- өтпелі кезеңде  шетелге кеткендердің бір бөлігінің  кері қайту үдерісінің басталуымен  (ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері  бойынша 1990-2003 жылдар аралағындағы  сыртқы көші-қонның жиынтық теріс  сальдосы 3 млн. адамнан асып кеткен);

- табиғи ресурстарға  бай жер аумағында халықтың  тым сирек қоныстануы кезіндегі  республикадағы әлеуметтік-экономикалық  және саяси жағдайдың тұрақты  түрде жақсаруымен, мұның өзі  көрші елдердің халқының елімізге  еңбек миграциясы бойынша, ал соңынан тұрақты өмір сүруге рұқсат алу мақсатымен келуін ынталандырады.  

2005 жылы сыртқы  көші-қонның оң сальдосы 1 промилледен  (15,1 мың адамнан) кем болмайды  деп болжамдаймыз. Біз алдағы  кезеңде осы сальдо әр жыл  сайын 0,05-0,1 промильдік пунктке  ұлғайып отарады деп есептейміз, мұның өзі 2050 жылы оның 3,25-5,5 промиллеге дейін өсуіне ықпал етеді (халықтың саны 25 млн. адам болған жағдайда бұл сыртқы көші-қонның 81,3-137,5 мың адам көлеміндегі сальдосын береді).

Отандық ғалымдардың  болжамдық есептері республика халқының саны әрбір бес жыл сайын 1 миллионнан астам адамға көбеюі мүмкін екендігін көрсетеді, соның нәтижесінде ол 2030 жылдың басында 19,8-20,9, ал 2050 жылы 23,5-26,8 миллион адамды құрайтын болады (10 кесте).  Ерлердің өлім-жітімінің жедел азаюының арқасында 2030 жылы 1000 әйелге 949-951, ал 2050 жылы 979-985 еркек адамнан келетін болады (соңғы жылдары бұл көрсеткіш 929 адам деңгейінде болып тұр).  

10 кесте - 2005-2050 жылдардағы халық санының мақсаттық  болжамының минимальды деңгейі  және халықтың туылуының жалпы көрсеткіштері

 

	2005	2010	2015 17044,3	2020 18092,4	2025 18985,4	2030 19831,9	2040 21767,7	2050 23526,6
Жыл басындағы  халықтың саны, мың адам	15070,8	15959,3
Соның ішінде:
еркектер	7252,1	7681,6	8223,3	8754,3	9212,9	9654,3	10682;7	11639,2
әйелдер	7818,7	8277,7	8821,0	9338,1	9772,5	10177,5	11085,0	11887,4
1000 әйелге шаққандағы әйелдердің саны	928	928	932	937	943	949	964	979
Миграциялық сальдо, мың адам	15,1	19,9	25,6	31,7	38,0	44,6	59,9	76.5
Соның ішінде:
еркектер	7,3	9,6	12,3	15,3	18,4	21,7	29,4	37,8
әйелдер	7,8	10,3	13,2	16,3	19,5	22,9	30,5	38.6
Туылғандардың саны, мың адам	284,9	349,9	353,0	316,5	291,7	306,0	344,2	311,1
Соның ішінде:
ұлдар	147,3	180,9	182,5	163,6	150,8	158,2	178,0	160,9
қыздар	137,6	169,0	170,5	152,9	140,9	147,8	166,3	150,3
Қайтыс болғандардың саны, мың адам	154,6	160,4	159,2	157,6	162,6	172,5	205,0	245,8
Соның ішінде:
еркектер	86,3	86,8	84,2	81,7	82,6	86,3	100,1	121,0
әйелдер	68,3	73,6	75,0	75,9	80,0	86,2	104,9	124,8
Табиғи өсім, мың адам	130,3	189,5	193,9	158,8	129,0	133,5	139,2	65,3
Соның ішінде:

10 кестенің жалғасы

 

еркектер	61,0	94,1	98,3	81,9	68,2	71,9	77,9	39,9
әйелдер	69,3	95,4	95,6	76,9	60,9	61,6	61,3	25,5
Халықтың  орташа жылдық санының 1000 адамға шаққандағы коэффициенті
миграциялық	1,0	1,2	1,5	1,7	2,0	2,2	2,7	3,2
туылу	18,8	21,8	20,6	17,4	15,3	15,4	15,7	13,2
қайтыс болу	10,2	10,0	9,3	8,7	8,5	8,7	9,4	10,4
табиғи	8,6	11,8	11,3	8,7	6,8	6,7	6,4	2,8
өсім
Барлық өсім	9,6	13,0	12,8	10,5	8,8	8,9	9,1	6,0
Ескерту  – ҚР статистикалық агентінің  мәліметтірі бойынша автор жүйелеген

 

2006 жылдың өзінде туылғандардың  саны 300 мың адамнан асып кетеді  және іс жүзінде болжамданып  отырған кезеңнің өнбойында осы  деңгейден артық болып тұрады. Оның үстіне, бұл көрсеткіш бір минимумға (2025 жылы — 291,7-315,7 жаңадан туылғандар) және екі максимумға (2015 жылы — 353,0-378,5 мың және 2040 жылы — 344,2-402,6 мың жаңадан туылғандар) ие болады. Соған сәйкес, туылудың жалпы коэффициенті де 2025 жылы ең аз мәнге (15,3-15,9) және 2 максимальды мәнге (2010 жылы — 21,8-23,1 және 2035 жылы — 16,0-17,0 промилле) мәнге ие болады.

Қайтыс болғандардың саны 2030 жылғы 161,2-172,5 мың адамнан 2050 жылғы 241,0-241,8 мың адамға дейін бірте-бірте  көбейетін болады. Қайтыс болудың  жалпы коэффициенті бұл кезеңде 2025 жылғы 7,6-8,5 промиллеге дейін тұрақты түрде азайып отырады, ал одан әрі қарай 2050 жылы 8,9-10,4 шамаға дейін өседі. Халықтың өлім-жітімі үнемі азайып отырады деген болжамға қарамастан, осындай толқулардың себебі — халықтың жыныстық-жастық құрылымындағы демографиялық толқындарға байланысты болып отыр.

Осындай болжамдардың нәтижесінде анықталған халықтың жас  құрылымын талдау 2005 жылы 65 жастағы  және одан үлкендердің үлесі 7,7%-ға дейін  көбейетіндігін көрсетеді, кейінірек 2010-2015 жылдары бұл шама 7,2%-ға дейін азаяды. Одан арғы кезеңдерде халықтың «қартаюы» үдерісі барынша айқын байқалатын болады, соның салдарынан 20-30 жылы жасы ұлғайған адамдардың үлесі 11,1-11,3%, ал 2050 жылы — 14,7-15,0%-ға дейін көбейетін болады.

 

 

Қазақстан  республикасындағы  көші-қон  үдерістерін басқаруды  жетілдіру.

Көші-қонға  мемлекеттің ықпал ету әдістері тікелей де, жанама да болуы мүмкін. Әлемдік іс-тәжірибе қатаң, директивалық іс-шаралардың тиімсіздігін көрсетіп отыр, керісінше, жанама, үкімет тарапынан түзетуші ықпал жасаудың артықшылығы көп. Әлемдік қауымдастық, ең алдымен, халықаралық ұйымдардың құжаттарында бекітілген белгілі бір құқықтық нормалар мен стандарттарды сақтап отыруды қажетті және мақсатқа сай деп мойындап отыр. Айталық, еңбектік көші-қон үдерісін реттеуші халықаралық конвенцияны бекіту кезінде елдер халықаралық құқық нормаларының ұлттық заңнамадан басымдығын мойындайды. Бұл елдер үшін де, сондай-ақ шетелде құқықтары едәуір көбеятін мигранттар үшін де едәуір маңызға ие. Егер жұмысшы күшін қабылдаушы ел негізінен мигранттардың елге келуі мен оларды пайдалану үшін жауапкершілікті болса, ал жұмысшы күшін шетке жіберуші елдер шетке кетуді реттеу және өздерінің азаматтары болған шетелге кеткен мигранттардың мүдделерін қорғау мәселесімен айналысуы тиіс.

КСРО ыдырағаннан  соң Қазақстанға әрқилы санаттағы  шетелдік мигранттардың ағылып келуі  және «мөлдір шекаралардың» пайда  болуы біздің республикамызға келетін  заңсыз  мигранттардың санын көбейтіп жібергенін атап өту керек.

Заңсыз миграция мәселесі елдегі қылмыстық жағдайды шиеленістіріп жібереді (контрабанда, есірткі саудасы).

Соған байланысты 2000 жылдың ақпанында Үкіметтің Қаулысы  бойынша алыс шетел азаматтарының  елімізге келуі және Қазақстан Республикасының  аумағы арқылы транзиттік өтуі тек виза бойынша жүзеге асырылатын болды. Біздің пікірімізше, мұндай шаралар заңсыз миграцияны болдырмауға ықпалын тигізеді. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев осыған байланысты Қазақстандағы мигранттардың заңсыз болуының алдын алу және мақсаты мен ниеті белгісіз күдікті туристердің жолын кесу шаралары арқылы біз өзіміздің көршілеріміздің тұрақтылығын сақтауға көмектесеміз, деп атап өткен болатын.