Кәсіпкерліктің ахуалына және даму перспективаларына баға беру

Кесте 4

Облыстағы жалпы өңірлік өнімінің көрсеткіштері

ЖӨӨ құрылымында 2007 жылы өнеркәсіп үлесіне 17,9%, 2008 жылы - 20,5%, 2009 жылы - 17 %, ауыл шаруашылығының үлесіне тиісінше - 13,3%, 12,2% және 12,8% , саудаға – 8,6%, 10,4% және 11,5%, көлікке – 10,2%, 9,3% және 8,4%, байланысқа – 1,2%, 1,2% және 1,3%, құрылыстың үлесіне – 4,9%, 6,7% және 9,5%, басқа салаларға - 43,9%, 39,7 % және 39,5% сәйкес келді.

2007 жылмен салыстырғанда 2009 жылы ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп үлесінің төмендеуі олардың басқа салаларға қарағанда баяу дамуымен байланысты болды.

Еңбек өнімділігінің көрсеткіштері бойынша облыс ҚР-да соңғы орында, оның көрсеткіші бір жұмыспен қамтылған адамға 2008 жылы 613 мың теңге және 2009 жылы 667,7 мың теңге (ал орташа қазақстандық көрсеткіш бір жұмыспен қамтылған адамға 2008 жылы 2043 мың теңге 2009 жылы 2152 мың теңге).

Жамбыл облысындағы еңбек өнімділігінің өсімі тұрақсыз және ҚР-дағы еңбек өнімділігінің орташа көрсеткішінен аспайды. Еңбек өнімділігінің төмендігі Жамбыл облысындағы жұмыспен қамтылудың құрылымымен тікелей байланысты, оның ішінде ауыл шаруашылығындағы өз бетінше жұмыспен қамтылудың басымдығына да байланысты. Жамбыл облысындағы еңбек өнімділігінің индексі алдағы жылға пайызбен қарасақ, 2007 жылы 127%, 2008 жылы – 116%, 2009 жылы –106% шамасында болды.

Облыстың өнеркәсіп өндірісінің үлесі республикалық көлемде 2009 жылы 1,3%-ды құрады және басқа өңірлермен салыстырғанда ең төменгілердің бірі болды. Біздің аймақ фосфор мен фосфор тыңайтқыштарын (100%), қой жүнін (77%), қант (66%), шыны бөтелкелер(14%) мен керамикалық кірпіштер (17%), шұжық өнімдерін (13%) және қатты ірімшік (10%) шығаруда басты орындардың бірінде.

Облыста минералдық-шикізат ресурстарының болуы арқасында тау-кен өндіру, газ өндіру, химия, тамақ, металлургия өнеркәсібі, құрылыс материалдары өнеркәсібі, электр қуаты саласы дамыған.

Жамбыл облысы ҚР барлық экспортының тек 0,6%-ын және импортының 0,7%-ын құрайды. ТМД елдеріне Жамбыл облысының импорты мен экспортының 40% сәйкес келеді. Негізгі сауда серіктестері – Ресей, Украина және Қырғызстан. Қытаймен тауар айналымы бәрінен жылдам дамуда.

Жергілікті атқарушы органда «Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасының шеңберінде БВУ-ға келіп түскен жобалар мониторингін жасауда.

Облыстық статистика органдарының есебінде 2011 жылғы 1 қаңтарға 8587 шаруашылық жүргізуші заңды тұлға мен олардың 1799 бөлімдері мен өкілдіктері тұрды. 6139 заңды тұлға мен олардың 837 бөлімі жойылып кетті, 98 шаруашылық жүргізуші субъект жойылу жағдайында тұр. 2011 жылғы желтоқсанда 34 шағын және 2 орта заңды тұлғалар есепке алынды. (10-кесте)

Кесте 10

Облыс өңірлерінде тіркелген заңды тұлғалар

Тіркелген кәсіпорындардың 58,7%-ы, жұмыстарын жүргізіп жатқандардың 57,4%-ы Тараз қаласында, қалғандары – ауылдық жерлерде орналасқан.

Облыста тіркелген заңды тұлғалардың 5815-і (67,7%-ы) іс-әрекетпен айналысып жатқан болса, кейбір қызмет түрлері бойынша олардың біразы облыстық көрсеткіштен жоғары болып отыр (11-кесте). Әсіресе, білім беруде  субъектілердің 91,0%-ы, құрылыста 81,5%-ы және көлікте 71,6%-ы жұмыстарын жүргізуде.

Облыс бойынша көрсеткіштерді талдай келе облыстағы кәсіпкерліктің дамуы мен қолдаудағы негізгі мәселелерді төмендегідей деп атап айтуға болады.

1.      Кәсіпкерлікте қаражаттың жетіспеуінен, әсіресе ауылдық жерлердегі кәсіпкерлер:

  Несиелеу көлемінің төмендеуінен және несие алу мүмкіндігінің жетіспеуі;

  Несилеу ставканың жоғарылауы;

  Несие алуды рәсімдеудің қиындықтары мен ұзақтығы.

2.      Шағын және орта бизнестің арналған әкімшілік тосқауылдарға жауап беруі:

      Кәсіпорын рыногына кіре бергендегі тосқауыл – лицензиясы, рұқсаты, тіркелуі, жоба құжаттарының келісімі;

      Тауарларды рынокқа шығарудағы – сертификаты, иденфикациясы, тауарды белгілеу құжаттары;

      Ағымдағы қызметтер процесінде кәсіпкерлердің әкімшілік шығасысы, бақылаулар, лицензиялық бақылауды қосқанда, іс жүргізу, құжаттар айналымы, көптеген міндетті есептер формаларын сақтау.

3.      Аумақтардағы кәсіпкерлікті қолдаудағы инфрақұрылымның дамуының қалыпты еместігінен кәсіпкерліктің даму дәрежесіндегі сәйкессіздік.

Ауылдық аймақтарда бухгалтерлік және бизнесті жүргізуіндегі қаржылық есептілік, маркетинг, менеджмент, құқықтық және қаржы сұрақтары аясында орталықтандырылған қызметін жүргізу және консалтинг  бойынша кәсіпкерлердің шектеулі мүмкіндіктері.

3. Кәсіпкерліктің даму перспективаларын анықтау бойынша іс-шаралар

3.1. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің қолдауындағы негізгі бағытты жетілдіру

Қазақстан Республикасы индустриялық-инновациялық дамуының 2004-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қуатты экономикалық серпілісті жүзеге асыруға, жаңа жетістіктерге жетуге жұмылдырады. Қойылған стратегиялық мақсаттарға сәйкес экономикалық қатынастарды трансфор-мациялау мәселесін шешу қажет.

Шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға өту үшін жағдай жасау. Өңдеуші өнеркәсіпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерінде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 еңбек өнімділігін кемінде 3 есе арттыру және ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету; өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру; кәсіпкерлік ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрі бәсекелестік артықшылықты жетілдіретін, дүниежүзілік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, өңірлік және дүниежүзілік экономикамен ықпалдасуды күшейту – бұл индустриялық-инновациялық дамудың белгіленген негізгі мақсаты мен міндеттері.

Стратегияны іске асыру ЖІӨ құрылымында өнеркәсіптің үлестік салмағын 2015 жылы 46,5%-дан 50-52%-ға дейінгі мөлшерде ұлғайтуға; ЖІӨ құрылымында ғылыми және ғылыми-инновациялық қызметтің үлестік салмағын 2000 жылғы 0,9%-дан 2015 жылы 1,5-1,7%-ға арттыруға; ЖІӨ құрылымында өңдеуші өнеркәсіп үлесінің төмендеу қарқынын 2000 жылғы 13,3%-дан 2015 жылы 12-12,6%-ға төмендеуін бәсеңдетуге, ал ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу үлесі  38,1%-дан 45-46%-ға дейін өседі деп қарастырылған. [7]

Қазіргі кезеңде Қазақстанда инновацияларды құру және енгізу аясында кәсіпорындардың белсенділігінің төмендеуін көреміз. ҚР Статистика агенттілігінің бағалауы бойынша, 01.01.2011 ж. мерзіміне сәйкес республикада кәсіпорындардың инновациялық белсендігінің меншікті салмағы жалпы респонденттік санының 3,9% құрайды (10096 бірлік) (11-сурет).

Салыстырма бойынша Ресей кәсіпорындарының инновациялық белсендігі 13% (2008 ж.), ал Шығыс Еуропада – 40%-ға дейін (Румыния – 28%, Словения – 32%, Польша – 38%).

Аймақтық кескін бойынша инновациялық дамуда көш басында: инновациялық белсенділік Алматы қаласы – 6,7%, Қарағанды облысы – 6,2%, Шығыс Қазақстан облысы – 5,9%. Соңғы тізгін бойынша: Ақмола облысы – 1,2%, Маңғыстау – 1,4%, Қостанай – 1,5%, Қызылорда – 1,5%.

       -

Сурет 8. 2004-2009 жж. ҚР кәсіпорындарының инновациялық- белсенділігінің меншікті салмағы

Егер 2008 ж. инновациялық қызметпен айналысушы кәсіпорындар ара-сында өнім өндіруде басты көлемі металлургия саласы болса (ҚР бойынша барлық инновациялық өнім өндірудің 84,4%), ал 2009 ж. мерзімінде өңдеу өнеркәсібі алда болды – 68,95% (13-кесте).

Кесте 13

ҚР экономика салалары бойынша инновациялық өнім өндіру көлемі, млн. теңге