Оңтүстік Қазақстан облысының экономикалық географиялық проблемалары және болашағы

 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қазақстан Халықтар Достығы университеті

Оңтүстік Қазақстан педагогикалық институты

 

       Кафедрасы      География

«050116- География» мамандығы

 

 

Диплом     жұмысы

Тақырыбы: «Оңтүстік Қазақстан   облысының  экономикалық     

                         географиялық проблемалары және болашағы»

 

 

 

 

 

     Ғылыми жетекшісі:                                          Орындаған:

      г.-м. ғ. к., доцент                                                116 – 41 тобының студенті

     Турсункулов Э. Т.                                              Мырзабаев Шүкір

      ----------------------                                                  ______________

       «    »             2008                                           

 

                                                                                                             

    Норма бақылау:                                                     Қорғауға жіберілді:

     ТО меңгерушісі                                                       Кафедра меңгерушісі

      ________ Н.Д.Каменских                                      Елюбаев С. _______         

 

    «___»_________2008ж                                           «____»_________2008ж

   

 

 

                                                 Шымкент  2008

                   

 

МАЗМҰНЫ

              

КІРІСПЕ   ........................................................................................ 3

1. ТАРАУ. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    1.  Оңтүстік Қазақстан облысына физикалық- географиялық                   

           сипаттама  .................................................................................

1.1.1.ОҚО-ң территориясының физикалық географиясы, орны, және  шекаралары сипаттамсы. ............................................................6

1.1.2. облыстың жер бедері.............................................................................9

1.1.3 Оңтүстіктің  территориясының геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалар............ .........................................................16

1.1.4 оқо территориясының климаты және  агроклиматологиялық жағдайлары..............................................................................22

1.1.5. ОҚО территориясының ішкі сулары, топырағы өсімдік жамылғысы

         және жануарлар әлемі...............................................................26

2 –ТАРАУ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. ОҚО–ң экономикалық ерекшеліктері проблемалары және болашағы..........................................................................36

.2.1 ОҚО–ң экономикалық географиялық орны, әкімшілік территориялық бөлінуі..............................................................38

2.2 ОҚО – ң тұрғындар географиясы................................................40

2.3 ОҚО-ң қалалары........................................................................44

2.4 ОҚО-ң өнеркәсібі.......................................................................49

2.5 ОҚО-ң Көлік кешені. .................................................................57

2.6 ОҚО –ң ауыл шаруашылығы......................................................59

ҚОРЫТЫНДЫ..............................................................................67

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН   ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .............................71

 

 

 

 
Кіріспе

 

       Оңтүстік Қазақстан облысының  халық  шаруашылығына сипаттама   дайындау  жұмыстың  мақсаты  болып  саналады. Нарықтық экономика кезінде Қазақстан Республикасінің негізгі әкімшілік бөлінуі болған әр бір облысқа, оның даму перспективаларына талдау жасау жұмыстың  міндеттеріне жатады.  Әр бір облыстың өзінше ерекшелігі, өнеркәсібін, ауыл шаруашылығын  құрылымы  басқаша  болғандықтан оның  даму  ерекшелігі, жоспарлары  тек  бір  облысқа  арналған болады.  Оның  даму  перспективалары  өз территориясының  табиғат  ресурстары,  жағдайлары  мен байланысты болып  оны  талдау  жұмыстың  актуалдығы болып есептелінеді.

   Оңтүстік Қазақстан облысы- кең-байтақ қазақ жерінің тарихы  терең, құнарлы да құйқалы, өзгеше  өңірі. Қаратау мен Алатаудың  баурайынан миллиондаған жылдар  бұрынғы адамзаттың мекені болған  орындар табылып, ғылыми негізде  дәлелденуі,сондай-ақ ежелгі түркі қағанаттары тұсында қалалардын жан-жақты өркендеп, өзіндік өркениет орталықтары ретінде танылғаны талай-талай жәйіттерді аңғартады. Бұған баршаға белгілі тарихи тұрақтар, тастағы таңбалар мен жазбалар, Исфиджаб (Сайрам), Отырар, Сығанақ, Сауран, Иасы (Түркістан), Созақ, Шымкент, Құлан сияқты шаһарлар, кейінгі кездердегі қазбалар нәтижесінде анықталып жатқан қорғандар мен кенттердің қалдықтары дәлел. Әлі де небір құпияларын бүгіп, жұмбақтарын жасырып жатқан орындар қаншама.

   Облыс аумағының табиғаты мен жер жағдайы да ерекше. Биік-биік таулар мен жосылып жатқан жоталар, жазық далалар мен шөлейтті құмдар тоғысып, тоғайласып, өзіндік өрнек құрайды. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, Қаратау сілемдерін көлденең жатып ағатын өзендердің құрылымынан осынау тау жоталарының көтерілуі  350-400 мың жыл бұрынғы тектоникалық кезеңде басталғаны дәлелденген.

   Ұлы Жібек жолының негізгі  күре-тамырларымен қатар көне  кенттерге, Алатау мен Қаратаудың  асулары мен бел-белестеріне, Сырдария  мен Шудың және Арыстың ұзына бойларына, Қызылқұмның түпкір-түпкіріне таралып жатқан тараулары мен бұтақтары тіпті де көп. Көне қалаларымыздың бірі Түркістанның 1500жылдығы ЮНЕСКО аясында аталып өтті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев, «Он бес ғасырлық тарихы бар бұл қаланың мерейтойы – тек Түркістанның ғана емес, Қазақстан Республикасының, бүкіл түркі тілдес халықтардың да мерейін үстем ететін игілікті шара. Ендігі мақсат –Түркістан қаласын Орталық Азиядағы аса маңызды мәдени, рухани, ғылыми және сауда-эканомикалық орталық ретінде одан әрі абаттандыра беру болып табылады», -деде.

   Облыс орталығы Шымкент  қаласы-Қазақстандағы инфрақұрылымы  дамыған, өнеркәсіптік және ғылыми-мәдени  жағынан алғанда да аса айшықты  шаһарлардың бірі. Қасиетті Қазығұрт тауының баурайынан басталатын жазықта қанатын кеңге жайған қаламыз халқының саны жағынан республикамызда үшінші орын алады. Шымкентте 600 мыңнан астам адам тұрады. Ал «Қаратау тәжі» атанған Кентау, тоғыз жолдың торабы делінетін Арыс, сондай-ақ Сарағаш, Шардара, Жетісай, Ленгер қалаларының да өзіндік ерекшеліктері аз емес. Мәселен, Мақтаарал, Сарағаш, Сайрам сияқты аудандардың әрқайсысында 230-250мыңнан аса халық тұрады.

   ОҚО Тянь-Шань тауының  батыс сілемдері мен Тұран  ойпатының шығысын ала 117,3 мың шаршы шақырым аумаққа орналасқан. Оның солтүстік бөлігін Бетпақдала шөлі, оңтүстік қиыр шетін Мырзашөл қуаң даласы алып жатыр. Қазақстан Республикасының оңтүстік аймағына орналасқан. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Әкімшілік орталығы- Шымкент қаласы. Облыста 11 селолық аудан мен 4 қалалық әкімшілік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13жұмысшы поселкесі, 933селолық және ауылдық елді мекен бар.

   Оңтүстік Қазақстан обылсының  айтарлықтай өндірістік-эканомикалық  мүмкіндіктері бар. Олардың негізін  орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды.

   Уран қоры жөнінен облыс  Қазақстанда бірінші, фосфариттер  мен темір рудасы бойынша-үшінші  орын алады.

   Жалпы, қатты пайдалы қазбалардың  баланстық қоры мен болжама  ресурстары бойынша облыстағы  жер қойнауының байлығы 240 млрд. АҚШ долларына тең деп бағаланады. Оның ішінде: бокситтер, темір рудасы, уран, қорғасын мен мырыш, көмір жөнінен.

   Барланған кен орындары  мен геологиялық барлау құрылыстарын  игеру, болжамдық ресурстарды өнеркәсіптік  санаттарға өткізу және оларды кеиінгі өндірістік игеру үшін шамамен 2.0млрд.АҚШ доллары қажет.

   Алғашқы кезекте мынадай  кен орындары игерілуге тиіс,

  -Шу-Сарысу және Сырдария  ойпаттарыдағы уран кен орындары (Жалпақ және Мыңқұдық),

  -Күмісті кен ауданындағы  алтын кен орны,

  -Жабағылыдағы ванадий кен  орны,

  -Өгем жотасындағы қорғасын, мырыш, вольфрам кен орны,

  -Придарожный мен Орталықтағы  көмірсутектер кен орны,

   Облыс мақта, тері шикізаттары, өсімдік майы, жеміс-жидек, көкөніс  өнімдерін, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа алкагольсіз сусындарды басқа жерлерге жеткізіп апарады.

   Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шйфер, автотрактор шиналары, эксковаторлар, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық тігін бұйымдары, жиһаз шығармалары.

   Облыс екі бағытта жалпы  ұзындығы 445км темір жолдар, ұзындығы 5,3мың км. Автомовиль жолдары, оның  ішінде қатты жабыны балы 5,1мың  км жол бар. Азаматтық овиация  ұзындығы 27мың км ауа белдеулерінде  жұмыс істейді. Облыс орталығы халқаралық Орынбор-Ташкент және Түркістан-Сібір магистральдарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар облыс аумағы

арқылы Ташкент-Шымкент-Тараз-Алматы және Ташкент-Шымкент-Түркістан-Самара автомагистральдары өтіп жатыр.

       Диплом жұмысын жазуда Республика баспаханаларында басып шығарылған арнайы ғылыми әммебап әдебиеттер, газеталар және ҚСРО кезінде шығарылған әдебиеттерден пайдаланылды. Экономикасының салаларын жазуда облыстық статистикалық басқарманың материалдарында пайдаланылды.

      Диплом жұмысы үш  негізгі тараудан:  кіріспе, негізгі бөлім, қорытындынан құралған. Екінші негізгі бөлім тараушаларға, олар бөлімшелерге бөлінген. Жұмыс пайдаланылған әдебиеттер, суреттер тізімдерімен толықтырылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. ТАРАУ

 

 Оңтүстік Қазақстан облысына физикалық- географиялық сипаттама

 

1.1 ОҚО-ң территориясының физикалық географиясы, орны, және  шекаралары сипаттамсы.

 

Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде 1932 ж. 10 наурызда құрылған, республиканың оңтүстігінде, Сырдария алабында орналасқан. Жер көлемі 117,3 мың км2, бұл Қазақстан аумағының 4,3% бөлігін құрайды. Халқының саны 2,17 млн. (1.7.2004). Терістігінде Қарағанды, батысында Қызылорда, шығысында Жамбыл облыстарымен, ал түстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі. облыста 11 аудан, 8 қала, 13 кент және 932 ауылдық елді мекен бар. Облыс аумағы 171 ауылдық округтерге және 13 кенттік округтерге бөлінген. Орталығы — Шымкент қаласы.

Республикада қолайлы табиғи жағдайларымен ерекшеленетін, қысы қатал, жазы салқын Түлкібас пен түгін тартса майы шығатын Жетісайдың, жайма шуақ Түркістанның арасында ежелде өмір сүрген өркениетті ел болғандығын дәлелдейтін археологиялық қазба орындар мол. Жақпар тастарда, қыш кітаптарда қалған таңбалар оңтүстік өлке тарихының сырлы белгісі іспетті.

Облыстың айтарлықтай өндірістік - экономикалық мүмкіндіктері бар. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды.

Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша — үшінші орын алады.

Облыс мақта, тері шикізаттары, өсімдік майы, жеміс-жидек, көкөніс өнімдерін, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусындарды басқа жерлерге жеткізіп отырады.

Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаваторлар, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық, тігін бұйымдары, жиһаз шығарылады.

Облыста екі бағытта жалпы ұзындығы 445 км темір жолдар, ұзындығы 5,3 мың км автомобиль жолдары, оның ішінде қатты жабыны бар 5,1 мың км жол бар. Азаматтық авиация ұзындығы 27 мың км ауа белдеулерінде жұмыс істейді. Облыс орталығы халықаралық Орынбор — Ташкент және Түркістан — Сібір магистральдарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар, облыс аумағы арқылы Ташкент — Шымкент — Тараз — Алматы және Ташкент — Шымкент — Түркістан — Самара автомагистральдары өтіп жатыр.

Ерте кездердің өзінде Оңтүстік өңірі, оның Отырары мен Түркістаны, Сайрамы мен Шымкенті, тағы басқа қалалары, Қаратауы мен Алатауы, Мырзашөлі мен Қызылқұмы, Созағы мен Қазығұрты, Сырдариясы мен Арысы сияқты таулары, өзен, сулары, жазиралы далалары, берекелі құмдары баршаға мәшһүр болған / 4  /.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Облыстың физикалық картасы

1-сурет 
1.2. облыстың жер бедері

 

Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат жағдайлары алуан түрлі, мұнда шөлдер мен шөлейттер, төбелер, тау жоталары мен қыраттар кездеседі. Жер бедері бойынша оны үш ауданға бөлуге болады: таулы, төбелі және жазық дала.

Облыстың таулы ауданы оңтүстігінде Батыс Тянь-Шань жоталарынан, орталығында Қаратаудан, ал оңтүстік-шығысында Талас Алатауының сілемдері болып табылатын Қаржантау және Өгем жоталарынан тұрады.

Өгем жотасы оңтүстік-батыс бағытта 120 км-ге созылып жатыр және кескінінің тегістігімен сипатталады. Оның суайрық жоталары әдетте жазық келеді, көптеген карст шұңқырлары бар. Оңтүстік-батыс бөлігіндегі басты суайрық жотасы солтүстік-шығыс бөлігінде көтеріле отырып, 2800-3200 м. биіктікке жетеді. Жекелеген шыңдарының биіктігі 3700-3800 м. дейін жетеді. Жотаның құрылысы ассиметриялық, ол түгел дерлік ізбестен тұрады. Жотаның солтүстік-батыс баурайлары көлбеу және ұзын келген. Суайрық жоталары тегіс формаларымен ерекшеленеді. Ағын су мұнда бірқатар тар, жартасты, жүру қиын шатқалдар түзген.