Кәсiби бағдарлау жұмысының әдiстемесi

Адамның құндылық қатынастары  онда қызметтiң талаптарымен тiкелей  әрекеттесетiндiгiнен, суреттеп айтылған қайшылықтың оянуы үшiн ең үлкен  мүмкiндiктер сiңiре қызметтерде болатын  сөз жоқ. Оның кәсiби бағытталғандығын деңгейдiң жоғарылатуының ең маңызды  шарты - Бiз студенттi бағдарлайтын жұмыс  саласындағы күштердiң белсендi сынағының  ұйымы,- деп. Осы шартты iске асыру  қызметтiң өрендердi алдында қызметтiң  ерекшелiгi, оның творчестволық тарап  ашатын есептерге тұрғызылған ұйымын ойлайды. Адамның даму процессiндесi интеризационно былайша қызметке себеп  қатынасының өзгерiсiнiң негiзiнде  тиiстi қажеттiктер, мүдделер, мейiлдердiң  өзгерiсi жататынын еске сақтаймыз.

Студенттердiң сiңiре қызметi, әрбiр бiртiндеп оның кезеңiндегi дұрыс  ұйымның жанында, қызметтiң талабы көп қырлырақ, белсендi, адамның өзгертiлген қажеттiктерiне ойлайды. Сәйкессiздiк  бұл iшкi қайшылықтың көзiн жабылады. Бұл қайшылық қызметтер мақсаттардың табысты iске асыруының процессiнде  сонымен бiрге және рұқсат етiледi. Оның шешуiнiң көрсеткiшi - ары қарай  дамыту және тиiстi қажеттiктiң сөндiруi туралы куәландыратын қанағаттық сезiм. Себеп кейде, бастапқы қызметтiң  мақсаттарына алынған, оның құралы, бойынша  жаңа пайда болады себептердiң мазмұнитын байланыста сияқты қосылысады. Қажеттiктiң  дамытуы өзге жағдайда мәдениеттiң  дайын заттарымен жаңа әдептiлiк  жолдарының меңгеруi және қызметтiң  өзiнiң процессi, меңгерумен шартталған.

Не әрине, қажеттiктердiң  дамытуының тағы басқа тетiктерi бар  болады. Сонымен бiрге жаңа қажеттiктердiң  тууi қызметтер болып жататын  процессте кәсiби бағытталғандықты дамыту туралы куәландырады. Ең алдымен  бұл процесс дегенмен барлыққа қарапайым  оның формаларынан бастаушы қажеттiктiң  дамытуында күрделiрек болады: тым  тереңiрек, орнықты, күрделi қажеттiкке  дейiн кәсiби қызметке мүдде нашар  бейнеленген бiржақты. Негiзiнде мұндай қажеттiктiң дамытуы қызметтiң  мазмұныды және оның жеке мағынасының  өзгерiсiне себепшi болады және, ақырында, кәсiби бағытталғандықты деңгейдiң  жоғарылатуы.

Сайып келгенде, адамдар  кәсiби бағытталғандықты күрделi әлеуметтiк-психологиялық  тетiкпен себептердi, құндылықтар, жеке мағыналар және кәсiби маңызды сапа анықтайтын қабiлеттiлiктердiң көп  деңгейлi құрылымын сөз сөйлейдi. Кәсiби бағытталғандықты бiрдей дамыту үшiн мұндай қалалатын қызмет және оның [16 ] жеке мағынасымен талаптардың  арасындағы қайшылық актуәлизирлер едi студенттердiң қызметiнiң ұйымы қажеттi.

 

1.2 кәсiби бағытталғандықты  құрастырудың ерекшелiктерi

 

Жас шамасына байланысты психологияның  дамытуының тарихтарында бұл ересек адамдардың мiнездеменiң психологиялық  ғылымының саласы балалық шақ, ересектiк  және жастықтың егделерi өсу, пiсу және адамның құрастыруының әр түрлi мерзiмдерi қарағанда эталондардың функцияларын орындады. Жетiлу тұрақты мерзiмдi сияқты қаралды[17 ].

Жетiлу кезең ерте 20нен 40 жылдарға дейiн мерзiмдi қамтиды. Ол қарқынды дербес өмiрдi және кәсiби қызметке адамды кiруге сәйкес келедi. Жетiлудi бас  мұндай бұлшық еттiк күш, жеделдiк, еп және шыдамдылық көрсеткiштердiң ең жоғары деңгейiмен бейнеленедi. Мына барлық көрсеткiштер бұл төмендетуiнен  кейiн көрiнетiнiрек болған шейiн 60-жазғы  жас шамасы төмендейдi.

Эрик Эриксон[18 ], адам психосексуаль  дамытуы туралы Фрейдтiң ұсынысына  шiре, бұл дамытудың әлеуметтiк  тұрғыларын акценттейтiн теорияны жасады.

Ол қабылдау және әлеуметтiк  мәдениет ортасының факторлары бар  жеке биологиялық факторларының  кiрiгуiн процесстi сияқты қаралады.

Эриксонның пiкiрiншедi, өмiрдiң  бойысындағы адам сегiз психосексуаль  дағдарыстары қам жейдi, қолайлы  немесе қолайсыз нәтижесi адамның келесi құлпыра гүлдеуiн мүмкiндiктi анықтаған  кез келген жас шамасы үшiн ерекше.

Өзiне тәң жаңадан көрiнген ересек адамдарға алтыншы дағдарыс. Ол бiрге онымен осы дамыту өз балаларына қамтамасыз ету үшiн "Жұмыс - балалардың тууы - демалыс" циклдi жасауға тура келген аяқшысы бар жақындықтың iздестiруiмен байланған. Ұқсас тәжiрибенiң  жоқтығы адамның изоляциясына және оның тұйықталуына өз-өзiне алып келедi.

Жетiлудi мерзiм классификациялары  туралы ғылыми мәлiметтер отандық психологияда [19 ] Б.Г.ананьеволар қорытты. Ол ересек адамның дамытуын периодизацияға жолдарының әр түрлiлiгiнiң көрсеттi. Жетiлудi жас  шамасына байланысты приделылар әлеуметтiк  және биологиялық себептердiң кешендерiмен  анықталады және адамның жеке дамытудың  нақты әлеуметтiк-экономикалық шарттарынан  тәуелдi болады.

Жетiлудi мерзiм жастық, онда жалпы соматиялық дамытуды бiткен алдыңғы, мерзiмнен ерте айырмашылығы болады, физикалық  және жыныс пiсуiн өз ұтымдылығына жетедi. Бұл мерзiм жылдар бойы зияткерлiк  табыстар болып табылады. Б.Г.ананьеволардың нәтижеде өткiзiлген кешендi зерттеулерi келесi қорытындыға келдi: дамыту барысында  ересек адам сауаттанатындықты дәреженiң  өсуi орын алады.

Дегенмен психофизиологиялық функцияларға ғана емес жетiлудi мерзiмге  өнiмдiлiгiнiң ұтымдылықтарымен бейнеленедi. Биiк деңгей творчестволық белсендiлiктiң  әр түрлi формаларында өте зияткерлiк  қызметке жетедi. Көп мамандықтар үшiн творчестволық белсендiлiктiң орташа максимумы 35-39 жылдарға атап өтедi. Бұл найзаларда творчестволық қабiлеттiлiктер мұндай математика, физика, химия ғылымдарда 30-34 жылдарға дейiн айқындалады.

Зияткерлiк қызмет, оның жоғарғы  творчестволық формалары әсiресе, адам адаммен терең байланған. Қалай  Б.Г.ананьеволар, парасаттың байланысы  және адамды асты сызылды зерделi қызметтiң  себебiнде, қоюларға байланыстылар, мүдделер және парасаттың белсендiлiгiн көпшiлiгiнде  анықтаған оның талаптануларын адам, деңгейдiң идеалдары айқындалады. Өз кезегiнде, оның себептерiн адамның  мiнездемелiк қасиеттерi және құрылым  шындыққа бұл адамның қатынасы, әлемнiң  таныстыруын тәжiрибе, дүние тану және парасаттың ортақ дамытуларынан  тәуелдi болады.

Жетiлу мерзiм ерте ата-аналардың  экономикалық қатынасында тәуелсiздiкке  өткелiмен бейнеленедi. Уақыт бұл  алуантүрлiктен қалыптасады өмiр  және қызметтiң әртүрлi салаларындағы  адамның мiндеттерi, қоғамда, жұмысқа, меншiктi жанұяда да дұрыс айтатын  жаңа мәртебе алынады. Жеке адамның  мәртебесiнiң қалыптасуы қоғамдық қатынастар және әлеуметтiк өрнектеулердiң жүйесiнен  тәуелдi болады.

Адамның мәртебесiне өз қоғамдағы  орыны сезiне алатын және өз мәртебесi нығыздалуға ұмтылатын немесе адамның  белсендiлiктiң шарасына байланысты өзгередi оған пассивтi керiсiнше қазiргi жағдайға орайлана жатады. "Мәртебенiң  Жұмысшы жеке тарабы ол нақтылы мәртебе  шарттарындағында орналасатын адамның  позициясының түрiнде сөз сөйлейдi" [20 ]. Адамның дамытуы адам меншiктi қызметтiң нақтылы мүмкiндiктерi менменсетiн  сол мағынададағы оның мәртебесiнен  тәуелдi болады. Рөлдердiң кешенiнде  бұл қоғамдық функциялар адамдарға, өз, қою, себептер, мақсаттар және құндылық бағыттарға қоғамға қатынастарының жүйеген мұндайдың субъектiнiң  мiнездемесi еңбекке жүзеге асырылады. Жастық мерзiмге ерте меншiктi өмiр  сүрудi салады, әлеуметтiк белсендiлiктiң  барлық түрлерiнде кәсiби рөлдердiң  меңгеруi, қосындыда болады. Орташа жетiлудi мерзiмге әлеуметтiк және кәсiби рөлдердiң консолидациясын  басталады[21 ].

Адамдар жеке қасиеттердiң  жүйесiне адам, қызметтiң оның себептерi және мақсаттары тiршiлiк жоспарлар  қосылады. Осылай, [22 ] В.Т.Лисовский  әртүрлi етектi жастар және адамның  нақты хал-жағдайлар және құндылық бағыттарымен анықталатын жас шамасының  тiршiлiк жоспарлары айқындады. 20-25 жылдар тұлғалардың жас шамасында топта  жоғары бiлiм, қызықты жұмыстың алуына жарық бейнеленген бағытталғандық сақталынады. Жас шамасына байланыстысы тобы ол үшiн көкейкестi қалаулы адамның iздестiруi, сенiмдi Друзьлер, жанұяның жасауын  мәселенi болып қалады. Жас шамасы бұл сонымен бiрге жақсы тұрғын-үй шарттарына, заттық қамтамасыздықты  қою екпiндейдi, өйткенi көп өз жанұясының жасауларына кiрiседi. Е.Ф.Рыбалконы[23 ] 1987 жылда тiршiлiк жоспар студенттердiң тиiстi жас шамасына байланысты тобында ұқсас құрылымды айқындалған зерттеу өткiздi.

Маңызды мән адам жас шамасымен  ғылыми жұмыстың саласындағы құндылық бағыттар және себептердiң зерттеуi, әр түрлi жұмыс салаларындағы өнерiнiң  мәселесi байланысты алады. Адамның  жарық бейнеленген творчестволық  қоймасымен ғалымдары зияткерлiк  табыстар қарағанда айқын себептермен  бейнеленедi.

Оларда зияткерлiк қажеттiк  басқа себептердiң фонында анық үстем болады. [24, 25] Д.Пельц және Ф.Эндрюс мүдделердiң динамикасы бар өнiмдiлiгiндегi тербелiстерiн ұластырады. Басылуды мерзiмге рөл, уақыттары үстем  болатын болып қалыптасатын аналық және отбасылық функциялардың мысалына себептiң қайта құруы, үлкею болады. Сонымен бiрге өте iрi ғалымдардың  ғылыми мүдделерiнде өмiр бойы үстем  болады, және сондықтан олардың ғылыми жұмысының басылуы тек қана мосқал тiптi әрдайым емес байқалады. Басылу әлсiзiрек тән күштi iшкi себеп үшiн ғылыми қызметкерлерiнде жұмысқа өмiр бойы үстем болатын үлкен мүдде бейнеленген. Творчестволық адам бұрынғы, бастаушы жұмыс саласында құндылықтарды қайта бағалауға қабiлеттiлiкпен, мүдделердiң иiлгiштiкпен және ойлауды сын көзiмендiкпен, кең саласымен жаңа идеялардың жеңiл қабылдауы және бас тартумен бейнеленедi. Өз жас шамасына байланысты динамикасындағы творчестволық процесс сондықтан тұрақты компоненттердiң ғылыми жұмыстағы табысындағы үстем болатын бағытталғандықты түрiндегi тiркес және құндылық бағыт қайта құруға қатысты айнымалы негiздерде алады адамның өмiрiнiң әр түрлi мерзiмдерiнде жаңа есептер, мақсаттар және себептердi жаңа кешен не пайда болады.

Жетiлудi мерзiмнiң ерекше маңыздылығы, Е.Ф.Рыбалко айтылғандай, болған адам олардың субъект болып  қалыптасатын, әдейi, бiлiмнiң сипаты процесс балалық шақта өз қоршаған ортаға әсерлерi қалыптастыра . естиярлықтың мерзiмiне қатынастардың кiрiгуi және сипаттың құрастыруында болады бұл  жүйе әлi бастайтындығында.

Сонымен, жетiлу мерзiм ерте адамның құрылымдары астында  құрастыру үшiн өте қолайлы  негiзгi болып табылады, жетiлу және қарым-қатынастың субъектi, таныстыру  және даралық ретiнде қызметтiң  олары табыс үшiн.

 

1.3 Кәсiби бағытталғандық  және оқушының адамының дамытуын  мәселе

 

Екiншi жартыда XX. отандық  және шетел психологиясындағы қадала қарауын затпен кәсiптiк оқыту  және тәрбиенi процесстегi адамның дамытуын сұрақ болды.

Шетел психологиясында жаңа динамикалық теориялар көрiнiп  қалады: (С.Аксельрод, З.Гинзберг, В.Гинсбург, Д.Миллер, Д.Сьюпер) құрылымдық, (В.Врум ) себеп, (Холланд, Л.тайлер Ж.) даралықтың теориясы. Теориялар бұл адам - болған бұл болған жүйе үнемi дамитын күрделi болған туралы жағдайды бекидi. Құрастыру және адамның дамытуындағы үлкен мән оның кәсiби дамытуын процесске жатады.

Түбегейлi әр уақытта және процесс бұның орын маңыздылықтар  бойынша мағыналы жоғары оқу орынындағы үйренудi мерзiмде орналасады[26, 27, 28, 29, 30, 31, 32].

ЖООдағы үйренудi мерзiмге  жеке - кәсiби дамытуын мәселе психолог Б.Г.ананьеволарды, А.А.Бодалева, Э.Ф.Зеер еңбекте, И.А.қысқы, Е.А.Климово, Е.И.Степанова, А.В.Петровский, Н.С.Пряжникова, Е.Ю.Пряжникова және [33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40] др кең елестеткен.

Отандық авторлардың жұмыстарындағы студенттердiң жеке - кәсiби дамытуының келесi негiзгi бағыттары адыраяды:

- кәсiби бағытталғандықты  дамыту және қабiлеттiлiктер қажеттi;

- психикалық процесстер  және күйлердi профессионализация  және әбден жетiлдiру;

- тiршiлiк позицияның өндiруi және конкретизация тiршiлiк жоспар;

- дербестiктiң деңгейi және  жауапкершiлiктiң жоғарылатуы;

- келешек мамандықтың  төңiрегiдегi талаптануларын деңгейдiң  өсуi;

- әдеп, эстетикалық және  рухани дамыту;

- өздiгiнен тәрбиенiң дара  салмағы және келесi қызметте  қажеттi сапалардың құрастыруын  жоғарылату қажеттi;

- әрекет және өнердiң  жоғарылатуы;

- кәсiби қызметке психологиялық  дайындығының құрастыруы.

Қазiргi отандық психологиядағы ерекше iлтипаты еңбектiң субъектiнiң  дамытуын мағыналы бағыт кәсiби бағытталғандықты құрастыруға аударған -. Бағытталғандық мамандықпен адамды меңгерудiң табыстылығын анықтайды және (Ф.Зеер ) маманның адамының жүйе жасаушы факторымен сөз сөйлейдi.

Бүгiнгi күнге кәсiби бағытталғандықты бiрмәндi түсiну психология жоқ. Кәсiби бағытталғандық себептердi, адамның  қоюлары, төңiрегiнде нақтылы кәсiби қызметтiң жоспар, құндылық бағыттарының жиынтығы сияқты түсiндiредi.

Кәсiби бағытталғандықты мәселенiң  зерттеулерi теориялық негiзбен динамикалық  тенденция адамның бағытталғандығын тұжырымдама С.Л.Рубинштейн болды. Оларға қызметтегi адамының дамыту туралы ережесi ұсынылып және қалай адамгершiлiк  қызметтердi оның мақсаттары және есептермен анықтала себептер ретiнде анықтаған  динамикалық тенденциялар туралы сұрақ  өздерi өз кезегiнде болғанын бағытталғандықтың  проблема қойған.

Бағытталғандықтарда iзiнше  С.Л.Рубинштейнмен екi тұрғыларды ерекшелейдi: (нақтылы затқа бағытталғандық) пәндiк  мазмұн және сонымен бiрге пайда  болатын кернеу.

Бағытталғандықты маңызды  тұрғы құндылық - мағыналы бiлiмдер және мақсаттар қосады. Олар адамның iшкi бүтiндiктерiн қамтамасыз етедi, бас  анықтайды және өз, басқа адамдарға, мамандыққа және негiзiнен әлемге адам орнықты қатынастар туралы. Құндылық - мағыналы бiлiмдер адамның өмiр және қызметiнiң ең маңызды реттеуiштерiмен сөз сөйлейдi, соның iшiнде кәсiби. «үшiн заттар және құбылыстардың мәнi және олардың мағынасы мiнез-құлықты детерминантын табатын адам барып тұр. Қазiргi отандық психологтер әлем туралы адам ұсыныс және өздiң кәсiби өз тағдырын өзi шешудi ең маңызды есеп әлем бұны туралы шағылатын кәсiби бағытталғандықтардың құндылық - мағыналы компоненттерiнiң құрастыруын мәселеге жақындайды. Кәсiби өз тағдырын өзi шешу - бұл өз қосатын ұзақ және көп аспект процесс: кәсiби қызметтiң жеке мағыналы мағыналарының ұғынылған iздестiруi, және өз тiршiлiк жолы адаммен iздестiру.Адамның өмiрiнiң ұзақ мерзiмi таңдаумен, меңгерумен және нақтылы кәсiби қызметтiң орындауымен байланған. Жаңа әлеуметтiк ортаға кiру және ары қарай оқу және кәсiби қызметке әзiрлеуi кәсiби бағытталғандықтың құндылық - мағыналы компоненттерiнiң құрастыру және дамытуы, игеру және кәсiби құндылықтардың қайта құруын ойлайды. Бiзше, бұл адамның қалыптасуын орталық мерзiм ЖООдағы үйренудi мерзiмнiң маңызды есептерi.

Б.Г.ананьеволар адамның  құндылық бағыттарының барлық жүйесiн  студенттiк жас шамасындағы қарқынды кейпiн өзгертуге, және кәсiби бағытталғандықтың  құндылық - мағыналы компоненттерiнiң  құрастыруы ықылас көрсетедi.

Оқу және кәсiби қызметтiң  есептерi айғақ адамдармен ғана емес, iшкi қабылданған да болуы керек. Iшкi позиция С.Л.Рубинштейн сыртқы әсер ұйғарылады iшкi шарт болып қалыптасады.

Студенттердiң ЖООсындағы жеке - кәсiби дамыту сол мағынадалар  және олар кәсiби қызметтерде табатын  құндылықтардан тiкелей тәуелдi болады. Кәсiптiк оқытуды процессте өздiгiнен  таныстыруға талпыныстың активизациясының есебi адыраяды. Өз сапалары, қабiлеттiлiктер, дамытудың мүмкiндiктерiнiң ұғынуы оқу қызметiнiң маңызды қанығуы  және мағыналы байланыстардың сөндiруiне мүмкiндiк туғызады. Студент өздiгiнен  таныстыру арқылы өз санасының құндылық - мағыналы мазмұнында бағдарлайды.