Мектептегі тәрбие жұмысының жалпы сипаттамасы

 Сынып жетекшісіне  қойылатын талаптар.

 Сынып жетекшісі басқа  мұғалімдерге қарағанда оқушыларға  тәрбие беруде қосымша өте  маңызды міндеттер атқарады. Сондықтан  оған педагогикалық жоғары талаптар  қойылады. Сол талаптарды орындаған  сынып жетекшісі ғана тәрбие  сапасын арттыра алады.

- Жоғары идеялық және  қоғамдық саналылық. Сынып жетекшілерінің  педагогикалық теорияның терең  меңгеруі. Сынып жетекшілері жан-жақты  тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін  айқын ажыратып, тәрбие қызметінің  міндеттерін, мазмұнын, түрлерін және  әдістерін анықтаумен жүзеге  асыруда педагогикалық принциптілікті  басшылыққа алулары қажет. 

- Сынып жетекшісінің  оқушыларына жасайтын тәрбиелік  ықпалының күші оның моральдық  беделіне байланысты. Тәрбиешінің  өз тәрбиелі болуы керек. Шәкірттерді  бойына дарытқысы келген моральдық  қасиеттерге өзі де ие болуы  қажет.

- Педагогикалық шеберлік.

- Педагогикалық әдептілік (оқушының жеке өзін сыйлау, әкімшілікке  жол бермеу, оқушыға сергек және  көңіл қойып қарау).

- Балаларға деген сүйіспеншілік  пен құрмет.

- Ұйымдастырушылық қабілет.

- Сынып жетекшісінің  мамандығын арттыру (өз бетімен  білімін көтеру).

- Тәрбие жұмысында шығармашылық  көзқарас.

 Сынып жетекшісіне  қойылатын талаптар мектеп мұғаліміне  қойылатын жалпы педагогикалық  талаптардан туындайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2  Бастауыш сынып жетекшісінің атқаратын қызметтері

Қазақстан Республикамыздың "Білім туралы" Заңды мектеп оқушыларының бойында адамгершілік және салауаттылық тұрмыс негіздерін қалыптастыруға, азаматтықты тәрбиелеуге, шығармашылық қабілетін дамытуға жұмылдырады.Осы міндеттерді шешудің жауапкершілігі, мектеп оқушыларының тәрбие ісін бағыттауы және ұйымдастыру сынып жетекшісіне жүктеді.Бірақ, соңғы уақытта мектеп өмірінің демократияландыруына байланысты сынып жетекшісі қажет пе деген мәселе жиі көтеріліп жүр. Осы себеппен педагогтардың да ой-пікірі, жан-жаққа бөлінуде. [14]

Республикамыздың бірқатар мектептерінде тәжірибеде ретінде сынып жұмыстарын ұйымдастыруда сынып жетекшілерінің әртүрлілігі жүзеге асырылуда. Жоғары мектептерде жекелеген сыныптарда өзін-өзі басқарудың дамығандығы соншалықты. Тіпті оқушылардың бастауыш ұжымы жұмысын сынып жетекшісіз-ақ құруға мүмкіндік береді. Сірә, сынып жетекшісі жұмысының әртүрлілігі мәселені тікелей нақтылы мектептер мен сыныптарда шешу керек болар. Кейбір жерлерде, мүмкін, тәрбие процесін сынып жетекшісіз ұйымдастыру да орынды шығар.

Республикамыздың      педагогикалық жылдарының  және  басым көпшілігінің пікірі бойынша бүгінгі күні сынып жетекшісін мектеп өмірінен алып тастау өзін-өзі бастауыш жетекшісінің біліктілігі балалар әлемін терең түсінуге негізделген білім екендігі даусыз.Ережеге сәйкес, сынып жетекшілікке сыныппен жұмыс  істейтін мұғалімдердің бірі мектеп директорының жарлығымен тағайындалады. Ол тәрбие жұмысын өзіне сеніп тапсырған сынып ұжымымен, сондай-ақ, мектеп әкімшілігі, мұғалімдері, оқушыларының қоғамдық ұйымдары, олардың ата-аналарымен, мектептен тыс мекемелермен, жалпы жұртшылықпен тығыз байланыста іске асыруға бар күш-жігерін жұмсайды.

  Демократиялық мектеп  өзінің назарынан адамның мінез-құлқын, қабілетін, тіршілік әрекеттерін  тыс қалдырмауға тырысады.Сондықган  тәрбиенің мақсатын белгілеуші  тек қана мемлекет емес, сонымен  қатар баланың рухани, ұлттық  дамуын қалайтын ең жақын адамдары, ата- аналар, мұғалімдер, қоғамдық күштер. Осы тұрғыдан алатын болсақ, біздің  жеткіншектеріміздің денсаулығын, адамгершілік табиғи қабілетін (ақыл-ой, еңбек, көркемдік, коммуникативтік) дамыту, жетілдіру бірінші кезектегі  істер. Себебі осы қасиеттер арқылы  ғасырлар бойы жинақгаған мәдени  мұра атадан балаға жетіп отыр.Сондықтан, осы 3 ірі блоктар арқылы әрбір  тәрбиешінің міндеттерін белгілеуге  болатын сияқты.Тәрбиеші бұл міндеттерді  жүзеге асыру үшін қажетті  жағдай туғызу керек: қолайлы  әс әрекеттер ұйымдастыру арқылы (оқу, өнімді еңбек, бос уақыт), қатынас  арқылы (өнер, ақпарат, құралдары, т.б.), күнделікті тұрмыс арқылы. Өзгеше айтқанда, іс-әрекет, қатынас, тұрмыс қалпы тәрбиенің басты кұралдары. Соларды мәдениеттендіре отырып, ал баланың дамуына ықпал жасайды. Әр тәрбиеші тұтас тұлға тәрбиелегендіктен ол баланың денсаулығы, қабілеті және адамгершілігі туралы қам жейді. Бірақ, сынып жетекшісі өзінің кәсіби және әлеуметтік,  роліне байланысты, бала өмірінің бір бағытына басын көңіл аударады, сонымен қатар оны ұйымдастырады - ал көбіне оқу-тәрбие ісіне көңіл аударады;ата-аналар-баланың денсаулығы қамқорлыққа алады, мектептен тыс ұйымдар-баланың бос  уақытын қамтиды. Осы арада сынып жетекшісінің ролі ерекше, тәрбиешілер өздерінің күнделікті қызметінде "сынып жетекшілер өздерінің әріптестерімен, отбасымен, жұртшылық пен бірігіп жұмыс істейді" деген түсінікте. Тәрбие жүйесіндегі сынып жетекшісінің орнын анықтау барысында ең басты бағыттан айырмаған абзал- ал оқушы мен сынып жетекшісінің өзара байланысы. Сынып жетекшісінің негізгі қызметі әр тұлғамен (баламен) өзара түсінушілік негізінде байланыс орнату. Егер осы диалог жұмысы жеткіліксіз болғанда ғана ата-аналар, сынып оқушыларымен, басқа мұғалімдермен байланыс жасауға болады. Бірақ, бұлардың барлығы екінші кезектегі істер.Енді, жаңа талаптар тұрғысынан сынып жетешісінің қызмет батыттарын анықтауға тырысайық; егер сынып жетекшісі қызмет мазмұны оқушының жас ерекшеліктермімен, қызығушылығымен, қажеттілігімен байланыстыратйн болса, онда сыныа жетекшісі мен ата-аналардың бірінші міндеті- баланы қорғау болады. (аштықтан, суықтан, жалғыздықтан, дау-жанжалдан, т.б.); сонымен біргс баланың дамуына жағдай жасау (рухани жағынан да, дене жағынан да).Қазіргі мектеп қорғау функциясын әлі мойындай қойған жоқ. Ал егер мектепке гуманистік педагогика енетін болса, ондағы ең басты идея - баланы қорғау - сынып жетекшісінің негізгі міндеті болуы керек.

"Оқушыны қорғаушы" функциясы сынып жетекшісінің  орнымен жеке-дара жұмыс ұйымдастыру  негізі болады. "Оқушыны қорғаушы" тұрғысынан қарағанда снып жетекшісінің  міндеті - баланың денсаулығын қамтамасыз  ету. Ол үшін баланың физиологиялық ерекшеліктерін білу, баланың ауру екенін сыртқы белгілері арқылы аңғарту; жалпы серген, қайырымды болу.Сонымен, сынып жетекшінің бірінші меңгеретін, жүзеге асыратын бағдарламасы- ал "Денсаулық" бағдарламасы. Бұл бағдарлама сынып жетекшісі мен педиатрлық, мектеп дәрігерінің тығыз байланыста болуын талап етеді.Мұғалім бұл сонада өзінің білімін жетілдіру қажет.Сынып жетекшісі ата-аналармен бірге дансаулығы нашар оқушының ерекшеліктеріне сәйкес демалу, үйықтау тамақ ішу тәртібін белгілейді.

  Тәрбиенің негізгі  міндеттерінің бірі-балалардың қатынас  өрісіне ену, олардың арасындағы  қарым-қатынастарды реттеп отыру, қатынас мәдениетіне баулу. Жоғарыда  айтылған қатынас мәселелері адамгершілік тәрбиесімен оте тығыз байланысты.Бұл арада біз жалпы адамзаттың құлдықтарды негізге аламыз. Ең биік  құндылықтардың - бәрі адамның  өмірі. Оған озбырлық жасауға ешкімнің құқы жоқ. Келесі құндылық саған өмір силаған, дүниеге келген адамның алдында бас ию. Туған жер, үй отбасы – бұл  құндылықтардан адамның ары, абыройлы нәр алып, қоректенеді, оның еркіндікке талпынысы, патриоттық, азаматтық қасиеттері қалыптасады. Өзінен басқа адамның да өзіндік ерекшелікке, өзіндік пікірге құқығы екенін мойындайды. Егер осы қасиет бала кезінен қалыптасса, ал сонда ғана басқа адамдардың, қоғамының дамуына мүмкіндік бере алады.Бұлардың барлығын бірден түсіну, әрине өте қиын. Бірақ, оларды күнделікті өмірде балалар ұжымының даму бағыттары ретінде алып отырса, олар адамдардың қылықтарын, араларындағы қатынастарында реттеп отыратын ережелерге айналатыны сөзсіз. "Балаларды қорғаушы" тұрғысынан алатың болсақ оқу өзіндегі сәт тіліне жетелеудегі тәрбиешінің жұмыс бағыттары ерекше тарапынан көрінеді.Егер тәрбиеші оқушының жақсы мүмкіндігіне сенсе, оған жаны ашыса ғана, оны қорғауы мүмкін. Керісінше негізінде жақсы жақтарын байқап, сынып балаларына көрсете білу. Ендігі өріс - баланың өмір сүретін ортасы, тұрмыс қалып. Оқушының тұрмыс қалпы тек қана үйдің материалдық жағдайымен шектеліп қалмайды. Мектепте ауық-ауық белгілі бір модаға байланысты "эпидемиялар" болып тұрады. Кейбір оқушылар (әсіресе, ересек). сыныптарындағы, құрбыларындағы киім, аппаратура оларда болмағанына насып, өзін кеисітіп жатады. Сондықтан көп жағдайларда ата-аналармен келіспеушілік болады. Осы себеппен сынып жетекшісі отбасындағы тұрмыс жағдайларын жақсы білсе, ал дер кезінде қолайсыз істерге кедер болар еді. [18]

Мектепте сынып жетекшісі оқушылар оқитын бөлменің эстетиканың жағынан тартымды, әдемі болуын қамтиды. Модаға, тұрмыс жағдайына байланысты ашық әңгімелер, пікір талас, іскерлік ойындар, т.б. шаралаф өткізіп тұрады. Осымен, қорыта келсе, айтарымыз; сынып жетекшісінің басты назарында - оқушы - Адай, оқушы - тұлға әр оқушының ерекше қасиеттері;  оларды қорғау, дамыту міндеттері. Ал сынып ұжымы - әр балаға өолайлы ортағы айналуы  қажет. Тәрбие процесінің ерекшеліктерін ескере отырып тәрбие ісін басқаруда сынып жетекшісі мына логикаға бағындырса, ол жұмыстың нәтижесі болуы сөзсіз:

1.Тәрбие ісінің негізі  мақсатын, міндеттерін, маңызын біліп, түсіну, өзекті мәселелерін көре  білу. Негізгі психологиялық педагогикалық  ұғымдарын түсіну, оқу тәрбие  жұмысын тиімді әдістері мен  қажетті түрлерін пайдалану әдістемесін (методикасын) меңгеріп алуы.

2.Талдау барысында  тәрбие ісінің белгіленген мақсатныда  сәйкестігін    анықтау,    кемшіліктерінің    себептерін    түсіну. Мұғалімнің   тәрбиесін   іс-шараны   талдау   шеберлігі,   өзінің. көзқарасын қорғап дәлелдей алуы.

З.Өз жұмысының нәтижесін болжай білуі, нақты нәтижелердің тәрбиесін мақсатқа сәйкестігін аңғаруы, қайшылықтарды, тәрбие ісінің перспективаларын көре білуі. Жоспарды оқушылардың даму нәтижесіне байланысты құруы.

4. Оқушыларды зерттеу  арқылы тәрбиесін міндеттерді аныктауы.

5.Оқушылардың  даму деңгейіңде байланысты тәрбиенің  негізгі міндеттерімен,  оларға  сәйкес  іс-әрекеттерін  белгілеуі:тандап алған іс-әрекегтердің түрлері мен тәрбие жұмысының әдістері, формалары тәрбие ісінің деңгейін көтеруге тиісті ықпал жасайтынына мұғалімнің толық сенуі. 

6.Тәрбие ісінің нақты  бағдарламасын жасауы оқушылардың  көзқарасын қалыптастыру жолдарын  тереңнен ойластыруы.

7.Оқушылардың дамуын болжауы, оларды әртүрлі іс-әрекеттерге  араластырып, өзара жақсы қарым-қатынастарда болуға бағыттауы, адамгершілігін дағдыларын нығайтуы.Тәрбиеші іс-әрекеттерді ұйымдастырып қана қоймай, оқушылардың жақсы қасиеттерінің дамуына жағдай жасау тиіс (істі қортындылағанда оқушылардың жетістіктеріне аса көңіл бөяіп, қажет болса асырыңқырап мақтағанда артық емес, баланың мінез құлқына байланысты).

Оқушылардың қабілетіне, қызығушылығына, ынтасына даму деңгейіне байланысты, тәрбиенің оларды   дамыту мақсатымен; баланың күшті жақтарына сәйкес істер тандап, тапсырмалар беріп отыруы.

8. Тәрбиелеу мақсатында  мұғалім өзінің күшті және  әлсіз жақтарын ескеруі.

9.Тәрбие ісін жетілдіру  мақсатпен мезгіл мезгіл өз  жұмысын өзі (тең) тексеріп, талдап, оқушылардың даму деңгейін зертгеп отыруы. Ғалымдардың зерттеулері бойынша, сынып ұжымын дамытуға тығыз мүмкіндігі бар сынып жетекшісі мынадай;тәрбиешілердің    тәрбиесін    деңгейін,әрқайсысының  ерекшеліктерін, мүмкіндіктерін жақсы білімді;оқушының дамуы туралы толық хабары бар; дамытып  ұжымды тәрбиелеу жұмыстарына қатыстырып отырады;ұжымның негізгі белгілеріне және атқаратын қызметіне сәйкес 
іс-әрекеттерін жүйесін қалыптастырады;оқушылардың өзін-өзін басқаруға, тексеруге бағыттап, олардың ынтасын дамытып, тәртіптің оқушылардың қатарын көбейтіп, олардың адамгершілік, қызықтарын, қасиеттерін қалыптастырады;ұжымның даму барысында, мұғалім өзінің педагогикалық позициясын, пікірін өзгертіп отырады;оқушылардың ұжымдағы өзара қарым-қатынастарын, қоғамға пайдалы еңбектерін бағалау әдістемесін (методикасымен) қамтамасыз етеді; аталған жұмыстың барлығы ұжымды жоғары сатыға көтеруге, оқушылардың субьект ретінде қабылдауға, дұрыс қоғамдық пікір қалыптастыруға көмектеседі.

Қазақстан Республикасында сынып  жетекшісі - сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырып, үйлестіріп, негістіріп өткізетін педагог. Бастауыш сыныптарда сынып жетекшілік қызметті сынып мұғалімі атқарады.

-Бүгінгі күні сынып  жетекшісі - кәсіпкер-педагог, ал өсіп  келе жатқан бала үшін;

-Жалпы адамзаттың  мәдениетті меңгеруде оқушы мен қоғамның арасындағы рухани жалғастырушы;

-Сынып ұжымының алуан  түрлі бірлескен іс-шаралары барысында  олардың өзара ынтымақтастық  қарым-қатынасының қалыптасуын ұйымдастырушы;

-Оқушы тұлғасының қалыптасуына  қолайлы жағдай жасау мақсатымен, олардың дамуын бақылаушы;

-Тәрбие жүйесін қажетті өзгерістер енгізуі;

-Мектеп психологымен  бірігіп оқушының қоғамдық өміріне  кейбір түзетулер жасаушы оқушының  күнделікті өмірі мен әрекетін  ұйымдастыруда, кәсіби бағдар беруде, қоғам өмірінің әлеуметтік, экономикалық, 
саяси ерекшеліктерін түсінуде  көмекші, кеңесші.

-Сыныпта қолайлы, жайлы  моральдық-психологиялық ахуал 
қалыптастыру үшін, сынып ерекшеліктерін ескере отырып, 
қажетті тәрбиелік ықпалдар жасаушы; 

-Оқушының дамуы  мен жетілуіне ықпал жасайтын  барлық тәрбиесін күштердің (мектеп, отбасы, қоғам) басын қосушы, үйлестіруші.

Сынып жетекшісінің негізі мақсаты қоғамның талаптарымең  тікелей байланыста, ал  әр оқушыны дамыту, оның ерекшеліктерін сақтау, оның потенциалды қабілеттерін ашу, интеллектісінің дұрыс дамып, жетілуіне жағдай жасау.