Музыкалық білім берудің әдістемесі

 

     Орыс тілінде оқытылыатын қазақ мектептеріндегі бұл музыка бағдарламасы Б.Ғизатовтың жетекшілігімен құрылды. Бағдарлмманың авторлары Л.П.Мамизерова, Г.М.Саматокина Қазақстан композиторларының шығармаларын, халық музыкасын (аспаптық және әншілік)  аспаптардың дыбыстық бояу ерекшеліктерін негізге ала отырып, балалардвң бойында музыкалық қызығушылығын және қабілетін дамыту мақсатында құрастырды.

Бағдарламаның негізгі мақсаты-рухани мәдениетті қалыптастыруда оқушыларды ұлттық музыкаға (халықтық, композитор шығарған) баулу.

Бағдарламаның басты ережелері:

-Қазақстан композиторларының  шығармашылық мұралары үйрену;

-қазақтың халық музыкасын (әншілік және аспаптық) меңгеру;

-қазақтың халық аспаптарының  дыбыстық бояуларының ерекшеліктерін  үйрену;

-музыка арқылы тәрбиенің өнегелі- эстетикалық аспектісін күшейту.

 

Глоссарий

1. Бағдарламаның  авторлары.

2. Бағдарламадағы І тоқсан  тақырыбы.

3. Бағдарламадағы ІІ тоқсан  тақырыбы.

4. Бағдарламадағы ІІІ тоқсан  тақырыбы.

5. Бағдарламадағы ІҮ тоқсан  тақырыбы.

 

 

18 - Тақырып

 

Музыка мұғалімінің көркемдік педагогикалық іс - әрекеті.

 

Қарастырылатын мәселелер:

1.  Музыка сабағында  мұғалімнің көркемдік коммуникативті  іс-әрекеті.

2. Музыка мұғалімінің оқушылармен  эмоционалды рухани байланысына  жетудегі қатынас тәсілдері.

3. Музыка сабақтарында, сыныптан  тыс және мектептен тыс музыкалық  тәрбиені жүзеге асыруда педагогтың  көркемдік- ұйымдастырушылық іс-әрекеті.

 

"... Мектептің жаны - мұғалім. Мұғалім қандай болса, һәм мектебі сондай болмақшы. Яғни білімді болса, білген білімін басқаға үйрете білетін болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып шықпақшы" - деп ұлы ұстаз Ахмет Байтұрсынов айтқандай, мұғалім еңбегіне болашақ ұрпақтың білім алу сапасы тәуелді.

Білім берудің мазмұны өте күрделі және көп жақты ұғым. Білім берудің мазмұны қоғамның экономикалық және ғылыми - техникалық даму қажеттіліктеріне байланысты қарастырылады. Білім берудің, оқытудың мазмұны оқушылардың ақыл - ойының, дене күш - қуаттарының жан - жақты дамытуымен, дүниеге ғылыми көзқарастарының қалыптасуымен және олардың өмірге, еңбекке деген дайындығының қажетті негіз болатын білімдері, іскерліктері көлемімен анықталады.

       Қай сынып, қай сабақта болмасын музыкалық  материалды оқытқан кезде музыканың  мазмұнын (мазмұндық образдарды) негізге  алып, түсінуді, ынта -ықыласты, сезімдік  құбылыстарын да соған бағыттау  керек. Өлең, сурет, қимыл (би) және т.б. құралдар көмекші қызмет атқармақ.

Музыкалық білімді кең мағынада қарастырсақ, ол музыкалық шығарманың мазмұны мен талдауына қатысты мәселелердің барлығын қамтиды. Бұл жұмыстар, әрине, музыкалық шығарманы талдаумен тығыз байланыста қарастырылып, үйрену барысында бірден - бір мақсатқа айналып қана қоймай, музыканың мазмұнына неғұрлым терең бойлауға игі ықпал етуге тиіс. Бұл үшін мұғалім ертеңгі мектепке дайын болуы тиіс және күні бұрын нақтылы білім қорын жинауы керек.

 

Коллоквиум

1. Музыка мұғалімі қандай  орындаушылық іс-әрекеттермен айналысады?

2. Әнді үйретудің қандай  әдіс-тәсілдері бар?

3. Музыкамен қимылдау, балалар  аспаптарында ойнауда қандай  іс-әрекеттер жүзеге асады?

4.  Музыка сабағында  мұғалімнің көркемдік коммуникативті  іс-әрекеті.

5. Музыка мұғалімінің оқушылармен  эмоционалды рухани байланысына  жетудегі қатынас тәсілдері.

6. Музыка сабақтарында, сыныптан  тыс және мектептен тыс музыкалық  тәрбиені жүзеге асыруда педагогтың  көркемдік- ұйымдастырушылық іс-әрекеті.

 

 

19 – Тақырып

 

Музыка мұғалімінің кәсіби қасиеті, жеке тұлғалық позициясы және көркемдік-педагогикалық іс - әрекетіне қатысы.

 

Қарастырылатын мәселелер:

1. Мұғалімнің кәсіби ойлауы-музыкалық  білім беру процесін шешу және  талдауда мәнін түсіну тәсілі  қажет компонент.

2. Жеке тұлғалық мәселелерінің  көрінуі, оларды игеруге өзіндік  қасиеттері.

3. Музыка мұғалімінің музыка  –педагогикалық жұмысындағы жеке  тұлғалық кәсіби позициясының  пайда болуы.

 

Музыка мұғалімі - өз пәнін, оқытудың әдістерін жете игерген, шығармашылық еңбек ететін, педагогикалық шеберлігін үнемі жетілдіретін маман. Педагогикалық шеберлік - кейбіреулерге ғана табиғаттың таңдап берген сыйы емес, ол үздіксіз ізденудің, өзін - өзі үнемі кәсіби жетілдірудің және өзінің қалаған мамандығына деген құмарлығынан туындайтын іс- әрекеттерінің жиынтығы.

Шығармашылық ізденіс еңбектің, мамандықтың барлық салаларына да өте қажет, ал "музыка" пәні мұғалімі үшін ол - ұстаздың дарындылыққа жету жолы, педагогикалық еңбекте шешуші орын алады.

Музыканы сауатты оқыту әдістемесі тұтас алғанда музыкалық оқытудың міндеттеріне сай болу керек. Көркемдік талғамы бар, музыканы сүйетін, оны жанымен түсінетін, музыкалық өмірге белсене араласатын білімді адам дайындау - мектептің міндеті. Сабақта қолданылатын музыкалык материалдық таңдай білудің маңызы зор.

Өйткені сол шығармалар арқылы балалар өмірдің сан - қилы оқиғаларынан мағлұмат алып, музыкалық материалдар уақыт өткен сайын өзгеріп, толықтырылып отырады.

Музыка туралы әңгіме тыңдай отырып балалар композитордың өмірі, шығармашылығымен танысады. Осылайша музыкаға деген кызығушылығы, эмоциялық көзқарасы қалыптасады және шығарманың мәнерлік кұралдары болатынын ажырата алатын болады.

Халқымыздың музыка тілін терең түсінетіндігі ертеден - ақ аңыз болып тараған. Оған мысал ретінде «Ақсақ құлан» және т.б. көптеген күй аңыздарын алуға болады. Бүгінгі таңда музыка мамандарының алдында тұрған мәселелердің бірі осы ата - бабаларымыздай музыканың құдіретін терең түсініп, оны өзінің рухани азығы етіп, адам өмірін нұрландыруға ат салысатын музыкалық білімді  оқушы тәрбиелеу. Оның түп - тамыры, негізі - музыканы қабылдай білуде жатыр.

Баланы музыка тыңдауға, тыңдай отырып оны саналы түрде қабылдауға баулу музыкалық тәрбие беру жұмысындағы міндеттердің бірі. Өйткені ол оқушының музыкалық мәдениеттілігін қалыптастырудың алғы шарты болып есепетеледі.

Музыканы қабылдау - музыка сабағында қолданылатын іс - әрекеттердің кез - келген түрінің іргетасы, бастапқы нүктесі ретінде қарастырылады. Кез келген түрі деп отырғанымыз, музыка тыңдау, ән айту, музыкалық білімділігін арттыру, нота сауаты және т.б.

Бағдарлама бойынша музыка дегеніміз - жалпы білім беретін мектептерде балаларға музыкалық тәрбие берудің негізі. Міне, сондықтан музыканы дұрыс қабылдай білуге тәрбиелеу музыка пәні мұғалімінің басты назарында болуы тиіс.

 

Реферат тақырыптары

1. Музыка мұғалімінің кәсіби педагогикалық іс-әрекетінің түрлері.

2. Музыка сабағының эмоция жағынан  толықтығын  қамтамасыз  етудің  әдіс-тәсілдері.

3. Музыкада көркем орындау.

4. Музыка мұғалімінің музыка-педагогикалық  жұмсындағы жеке тұлғалық кәсіби  позициясы.

5. Мұғалімнің кәсіби ойлауы –музыкалық  білім беру процесін дамыту.

 

 

 

 

 

 

20 - Тақырып

 

Музыка мұғалімі – қоғамның көркемдік мәдениетінің қайраткері.

 

Қарастырылатын мәселелер:

1. Композитормен музыка  –педагогикалық жұмыстың үйлесуі.

2. Отандық және шетел  практикаларында таныс музыка  мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы  тәжірибелерін жалпы қоры-тындылау.

атын мәселелер:

 

Өнердің жас балаға беретін дүниесі көп-ақ. Ол баланың туған табиғаттың сұлулығы мен байлығы ертерек дұрыс түсіндіріп, әсемдік сезімін дамытып, бағалай білу қасиетін қалаптастыру сияқты, адамгаршілік тәрбиесінің басты қағидалары:  Отанды сүю, патриоттық сезімді тәрбиедеу, адамгершілік, қоғамдық саясат пен музыкалық эстетикалық тәрбие ерте бастан баланың санасынан орын алып оны қандай  қиындықтар болмасын төзімділікке, іскерлікке, батылдыққа, білім мен еңбекке, өз заманын жан –жақты дамыған ерекше тұлғасы болуға бағыттайды, жетелейді.

Өнерді игеруді бойға біткен табиғи қабілетке қарамастан, бірінші еңбек екендігі мәлім. Сондықтан жас балалар өнерді музыкалық аспапты, сурет салу т.б. шеберлігін тезірек игерсем деген балалық ойда болып, онда тезірек нәтиже шықпаған соң екі –үш  жылдар бойы еңбектене келіп қалдырып, тастап кету жайлары да жиі кездеседі.  Міне халқымыз айтқандай,  “Баланы жастан” дегендей, жас сәбиді о бастан дағдылы еңбекке үйрету деген сөз. Жас сәби ертеңгі өмірін болжамай тек,-“осы қосымша еңбектен басым босаса”,- деген қысқа шешімге жақын болады.

Жас баланы өмірге баулауда осы айтылған ойлардың іс жүзіне келуіне, нәтиже көрсетуінде баланың төңірегіндегі үлкендердің шешіміне байланысты екендігінде дау жоқ. 1-3 сыныпта оқып жүрген оқушылар сыныпта, көршілес балалардың іс-әрекеттерін көріп немесе сол жолдастарының ән, би, сурет саллып музыка ойнағандарын тыңдап, өнерге деген эстетикалы талғамы оянып үлкендерге- маған домбыра, баян, пианино, скрипка алып бер, немесе- би, хор, сурет үйірмелеріне барамын,-деген тілек айтады. Осындай тілеектерді біраз ата-аналар елемей, көңіл бөлмей баланың іздеген тілігін жандандырудың орнына, “қарағым, оны қайтесің?”, “өзің барабер, менің басымды қатырма”,-деген жауаптапмен шектеледі.

Баланың айтылған тілегіне ата-ана педагогикалық үлкен баға беріп, оның тілегін іс жүзіне асыру жағын ұйымдастырып, баламен бірге ата-анада тұрақты, нәтижелі өнер тану еңбегіне кіріспейінше баланың таңдап, аңсап жүрген қолы жеткен өнер үйірмесінің жұмысы, бағыты тоғырап қалуы заңды жай.

       Міне бірлескен  бала мен әкенің өнер тану  еңбегіне бір-екі жылдан бастап  төрт, бес жылға толды дейік. Енді  сол қөнердің әсемдігі сезімге  жетістігімен ұштастырған баламен  әке көркемдік эстетиканың есінін  ашып, қуаныш төрінде болуында  дау жоқ демекпіз.

 

Коллоквиум

1. Композитормен музыка  –педагогикалық жұмыстың үйлесуі  неде?

2. Отандық және шетел  практикаларында таныс музыка  мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы  тәжірибелерін жалпы  жолдарын  анықтаңыз.

3. Өнер ретінде музыканы  оқытудың жаңаша жолдарын анықтаңыз.

4. Д.Б.Кабалевскийдің жұмысының  жеке стильі неде көрінеді?

5. А.И.Раймбергеновтың жұмысының  жеке стильі неде көрінеді?

4. М.Х. Балтабаев жұмысының  жеке стильі неде көрінеді?

5. Ш.Б.Құлманова жұмысының  жеке стильі неде көрінеді?

 

 

21 - Тақырып

 

Отандық ғалымдар, педагог-музыканттардың еңбектеріндегі  жаппай музыкалық білім берудің методикалық аспектісі.

 

Қарастырылатын мәселелер:

1. Музыкалық жұмыстардың  көрнекілік дидактикалық құралдарды  және домбырада ойнауды жете  зерттеген А.И.Райымбергеновтың  концепсиясы.

2. Ш.Б.Құлманованың музыканы  оқыту әцдістемесінде халықтық  музыканы вокалды ырғақтық материалдарды  қолданып, импровизацияны іске асырудағы  жаңашыл тәсілдері.

 

       Халықтың  ән-күйін меңгерту қарапайымнан  күрделіге қарай принципіне негізделген  А.Райымбергеновтың «Мұрагер» бағдарламасы  «Музыка» сабағынан көрі домбыра  үйрену үйірме жұмысына жақын  екендігін, әрі апталық сағат  санына типтік оқу жоспарына  сәйкес екендігін көрсетеді.

   Ендігі жерде оқушылардың  туған халқының мәдениет негіздері  жөніндегі білімі мен тәрбиесіне  ықпалын тигізетін халықтық тарихы, өмір сүру болмысы, салт-дәстүрі  ұғым түсініктерін кеңейтетін  ғылыми-теориялық, әдіснамалық талаптарға  сай бағдарлама жасау қажеттігі  белең алды. Ондай бағдарлама  Ш.Б.Құлманованың,  М.А.Оразалиеваның, Б.Сүлейменованың авторлық бірлестігі  арқасында жарыққа шығып, Қазақстан  мектептерінің игілігіне айналды.

    Бардарламада 1993 жылы 8 сәуірде  жарияланған «Қазақстан Республикасы  жалпы білім беретін мектептердегі  білім мазмұны тұжырымдамасы»,  Мемлекеттік оқу жоспары және  оқу бағдарламасына қойылатын  дидактикалық қағидалар негізге  алынған.

 

Реферат тақырыптары.

1. А.И. Раймбергеновтың музыкалық  концепциясы.

2. Ш.Б.Құлманованың музыканы оқыту  әдістемесінде халықтық 3. музыканы  қолдану жолдары.

3. М.Х.Балтабаев музыкалық концепциясы. 

4. Г.Қарамолдаеваның  музыка сабағын  ұйымдастырудағы әдіс-тәсілдері

22 - Тақырып

 

Шетел зеттеулеріндегі музыканы оқытудың әдістемелік мәселелері.

  

Қарастырылатын мәселелер:

1.  Н.Л.Грозденскаяның жақын  өнерлердің өзара әрекет әдістемесі  арқылы музык сабағының тұтастығына  жету.

2. Б.М.Целковникованың музыка  материалын творчестволық тұрғыда  іріктеу әдісі.

3. Ю.Б.Алиевтың техникалық  құралдарын пайдалана отырып, әншілік  даму әдісі.

 

       Музыка  өнері, музыкалық тәлім-тәрбие жөніндегі  мағлұматтарды Африка, Латын Америкасы, Шығыс елдерінің тарихи ескерткіштерінен  де байқауға болады. ХІХ ғасырдың  соңы мен ХХ ғасырдың басында  музыкалық педагогика дербес  ғылым саласы ретінде дамыды. Оған  бірнеше факторлар себепкер  болды. Біріншіден бұл қоғамның  әлеуметтік жаңаруы және адамгершілік, халықтық, ізгілік, демократизм идеяларының  белең алуына, екіншіден ағартушылық, идеяларының өркендеуіне байланысты  еді. Зерттеушілер музыкалық педагогмиканың  ғылым ретінде қалыптасу, даму  жағдайын басты үш кезеңге  бөліп қарастырады.