Оқушылардың мамандыққа икемділігін анықтау және қалыптастыру

57. Қысқа мерзім ішінде түрлі-түрлі әрекет жасауды талап ететін жұмыстан бас тартасыз ба?

58. Өмірде кездесетін қиындықтың басым көбін өзіңіз дербес шешесіз бе?

59. Өзіңіз сөйлеуден бұрын басқалардың пікірін тыңдап аласыз ба?

60. Жүзе білетін болсаңыз, суға кетіп бара жатқан адамды құтқаруға әрекет жасайсыз ба?

61. Қажырлы еңбек етуге қабілеттісіз бе?

62. Ескерту жасау артық болып тұрса, өзіңізді ұстап қала аласыз ба?

63. Жұмыс орныңызға мөн бересіз бе?

64. Бір жұмыстан екіншісіне ауысуыңыз оңай ма?

65. Маңызді шешім қабылдау үшін барлық мүмкіндіктерді салыстырып көресіз бе?

66. Басқалардың оқшау мінезіне қатты ашуланасыз ба?

67. Басқа адамның тіршілігіне үңілмеу, қағаздарын оқымау сізге оңай ма?

68. Біркелкі орындалатын жұмыстан жалығасыз ба?

69. Көпшілік ортасында тәртіп сақтау сізге оңай ма?

70. Артық дене қимылын жасамай сөйлеу, жауап беру сізге қиын ба?

71. Көңілді ортаны жақсы көресіз бе?

72. Көп күшті талап ететін жұмысты ұнатасыз ба?

73. Ұзақ уақыт жұмысқа беріліп істейсіз бе?

74. Жылдамдықты талап ететін жұмысты жақсы көресіз бе?

75. Қиын кезеңде ұстамдылық көрсетесіз бе?

76. Ұйқыдан оянғаннан соң төсектен бірден тұрасыз ба?

77. Өзіңіз тапсырманы орындап болғаннан соң басқалардың бітіргенін сабырмен күтесіз бе?

78. Жағымсыз жағдайды көргеннен соң бұрынғыдай ынтаменен әрекетіңізді жалғастырасыз ба?

79. Күнделікті басылымдарды жылдам қарап шығасыз ба?

80. Басқалар түсінбейтіндей жылдам сөйлейтін кездеріңіз болады ма?

81. Ұйқыңыз қанбаса жұмысты сапалы орындай аласыз ба?

82. Ұзақ уақыт үзіліссіз жұмыс істей аласыз ба?

83. Бас немесе тіс ауруы мазалағанда жұмыс істей аласыз ба?

84. Басқалар сізді күтіп, көңіл көтеріп отырғанын біле тұрып алаңдамай жұмысыңызды аяқтайсыз ба?

85. Төтенше сүрақтарға тез жауап бересіз бе?

86. Тез сөйлейсіз бе?

87. Қонақ келетін болса өз жұмысыңызды саспай орындайсыз ба?

88. Сенімді дәлелдер әсерімен өз пікіріңізді өзгертуіңіз жеңіл ме?

89. Шыдамдысыз ба?

90. Өзіңізден жай қимылдайтындардың жұмыс темпіне икемделе аласыз ба?

91. Өз уақытыңызды ұйымдастырғанда, бірнеше бір-бірімен үйлесімді жұмысты қатар орындауға шамаңыз келеді ме?

92. Көңілді компанияда қобалжығаныңыз басылады ма?

93. Бірнеше істерді қиналмастан бір уақытта орындайсыз ба?

94. Көшеде болған қайғылы оқиғаның куагері болсаңыз, өмірге деген сеніміңіз сақталады ма?

95. Нақты қимылдарды талап ететін жұмысты ұнатасыз ба?

96. Жақын адамдарыңыз істі болғанда салқын кандылық көрсетесіз бе?

97. Қиын жағдайларда өзіңізге сенесіз бе?

98. Бейтаныс адамдар арасында, үлкен топтың ішінде өзіңізді еркін сезінесіз бе?

99. Қажет болса сөзіңізді бірден тоқтата аласыз ба (жиналыс, кино, спектакль басталғанда)?

100. Басқалардың жұмысты атқару ережесіне икемделуіңіз оңай ма?

101. Іс-әрекет түрлерін өзгертуге құмарсыз ба?

102. Төтенше жағдайда басқалардың әрекетін басқаруды мойныңызға аласыз ба?

103. Жағдай көтермейтін кезде күліңізді баса аласыз ба?

104. Жұмысқа бірден кірісіп кетесіз бе?

105. Келіспейтін нәрсеңізге қарсы сөз айтасыз ба?

106. Уақытша депрессияға бөленбеуге шамаңыз келеді ме?

107. Ақыл-ой қызметінен қатты шаршағаннан соң күндегідей ұйықтайсыз ба?

108. Ұзақ уақыт, ішкі кернеу қыспай, күте аласыз ба (мысалы, кезекті)?

109. Нәтижесі сәтсіз болатынын білсеңіз, оған араласпай тұрасыз ба?

110. Тартыс-талас кезінде саспастан дәлел іздейсізбе?

111. Күтпеген жерде өзгерістер туғанда дұрыс шешімін таба аласыз ба?

112. Сізге өтініш жасағанда тыныштық сақтайсыз ба?

113. Сіздге өтініш жасамай ақ медициналық процедуралардан өтесіз бе?

114. Бар күшіңізді салып жұмыс істеуге дараярсыз ба?

115. Демалыс өткізу, көңіл көтеру жайыңызды ауыстырып тұрасыз ба?

116. Жаңа күн тәртібіне үйрену сізге оңай ма?

117. Төтенше жағдайларда басқаларға көмек көрсетуге асығасыз ба?

118. Спорт жарыстарын, цирк өнерін тамашалаған кезде өз әсеріңізді ерекше дыбыстар мен қимыл әрекеттер арқылы білдіресіз бе?

119. Көпшілікпен сөйлесуді талап ететін жұмысты жақсы көресіз бе?

120. Өзіңіз бет-әлпетіңіздің көрінісін қадағалайсыз ба?

121. Дене күшін талап ететін жұмысты жақсы көресіз бе?

122. Өзіңізді ержүрек адаммын деп есептейсіз бе?

123. Күтпеген жағдайда дауысыңыз өзгереді ме?

124. Сәтсіздікке кездескенде барлығын тастай салмауға шамаңыз келеді ме?

125. Сізге өтініш жасаса ұзақ уақыт танаш отыра аласыз ба?

126. Егер күлкіңіз біреудің намысына тиетін болса, сіз өзіңізді ұстай аласыз ба?

127. Тұнжыраған көңіл-күйіңіздің жарқын жүзге айналуы оңай ма?

128. Сізді күйгелектендіру оңай ма?

129. Қоршаған ортаның салт-дәстүрін сақтау сізге оңай ма?

130. Көпшіліктің алдына шығуды ұнатасыз ба?

131. Жұмысқа ұзақ даярлықсыз кірісіп кетесіз бе?

132. Өз өміріңізді тәуекелге тігіп, басқаларды құтқаруға барасыз ба?

133. Қимыл әрекеттеріңіз ширақ па?

134. Жауапкершілікті талап ететін жұмысты ынталанып мойныңызға аласыз ба?

Бағалау шкаласы:

Жауап кілтке сай келсе  — 2 балл; Жауап сай келмесе - 0 балл; Білмеймін деген жауап — 1 балл.

Өңдеу кілті:

Қозу күшін анықтау үшін келесі сұрақтарға берілген жауап кілтке сай келсе шкала бойынша бағаланады:

ия - 3, 4, 7, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 24, 32, 45, 56, 60, 66, 72, 73, 78, 81, 82, 83, 94, 97, 98, 102, 105, 106, 113, 114, 117, 121, 122, 124, 130, 132, 133, 134; жоқ - 47, 51, 107, 123.

Тежелу күшін анықтау үшін келесі сұрақтарға берілген жауап кілтке сай келсе ол шкала бойынша бағаланады:

Ия - 2, 5, 8, 10, 12, 16, 27, 30, 35, 37, 38, 42, 48, 50, 52, 53, 59, 62, 65, 67, 69, 70, 75, 77, 84, 87, 89, 90, 96, 99, 103, 108, 109, 110, 112, 118, 120, 125, 126, 129; Жоқ - 18, 34, 36, 128.

Жүйке процестерінің динамикасын анықтау үшін келесі сұрақтарға берілген жауап кілтке сай келсе ол шкала бойынша бағаланады:

Ия - 1, 6, 9, 11, 14, 20, 22, 26, 28, 29, 31, 33, 40, 41, 43, 44, 46, 49, 54, 55, 64, 68, 71, 74, 76, 79, 80, 85, 86, 88, 91, 92, 93, 95, 100, 101, 104, 111, 115, 119, 131; Жоқ - 25, 57, 63, 116.

Қозу және тежелу процесстерінің көрсеткіштері 42 және одан жоғары болса, өлшенген жүйке процесінің күшті жүретінін көрсетеді.

Қозу және тежелу процестерінің ара қатынасы жүйке процестерінің тепе-теңдігін көрсетеді. Егер ара қатынасы 1-ге жақын немесе тең болса ол көрсеткіштің иесі байсалды болады, қозу көрсеткіші басым болса - ол адамның қозғыштығын, ұстамсыздығын көрсетеді, ал тежелу басым болса - ол адамның тормоздан шығуы қиын, тежелгіш екенінің белгісі болады.

Зерттеу нәтижесі.

Аты-жөні	қозу	тежелу	Ара қатынасы
1. Омар Ғ.	48	42	1Д
2. Ерғали В.	51	43	1,2
3. Мақпал Ә.	60	46	1,3
4. Раиса X.	42	42	1
5. Балқия 0.	44	44	1
6. Қатира С.	45	42	1Д
7. Ғаля Қ.	48	46	1,1
8. Ғабит Л.	49	45	1,2
9. Қасымқан К.	46	46	1
10. ҚайратТ.	44	44	1
11. Каражан 0.	45	42	1,1
12. ЛәззатР.	19	38	0,5
13. МәдинаН.	46	42	1Д
14. Манзура Д.	47	39	1
15. Мағжан В.	42	42	1
16. МахфузаХ.	49	41	1Д
17. УмирниссоЕ.	51	42	1,2
18. ҚалипаН.	29	48	0,6
19.НұрғалиН.	45	45	1
20. Жансая Т.	48	41	1Д
21. Насиба Т.	41	49	0,9

 

Стреляу тесті бойынша  зерттеу нәтижесі бойынша 7 бала байсалды, ал қалғандарының қозу процесі басым, немесе экстраверсиясы басым келді. Екі тестің нәтижесі бір-біріне сай екені анық байқалды. Сондықтан темпераментті зерттеу нәтижесі ақиқат жағдайды көрсетіп тұр деп айтуға әбден болатындығы дәлелденді.

	Көрсеткіштері	қатысқандар саны	Жинаған баллдары
	Жоғары  Орта  Төмен	11 7 3	130-150 115-129 100-114

 

Орта буын оқушыларының жас ерекшеліктері олардың жеткіншек жас кезеңдегі екендігімен байланысты. Осы жас кезеңіне тән балалардың мазасызденуы жоғары болуы мүмкін. Осы проблема балалар алдында тұрған көптеген мәселелерді шешуге бөгет болуы мүмкін. Сондықтан біз зерттеу барысында «Пиктограмма» әдістемелерін пайдаландық.

«Жаңбыр астындағы адам»  әдістемесі

Графикалық әдістер  көбінесе дербес және көмекші ретінде  қүрастырылады. Мамандарда олар негізінен  өте нашар сенімсіз ретінде бағаланады. Алайда, олар адамға шындықты жобалау  және өз бетінше елмеуге мүмкіндік береді. Демек, сурет белгілі дәрежеде адамның жеке тұлғасын, оның көңіл-күйін, сезімдерін, уайымдарын, қарым-қатынасын көрсетеді.

Практиктер сурет тесттерді  жиі қолданады. Суреттің нәтижесі бала өзінің күйзелістерін ауызша айтып  жеткізе алмайтындығынан оның ішкі дүниесінің көрінісін білдіреді. Әрине, зерттеуші үшін оның суреттері қандай бейнеде қолданғаны және олардың көмегімен қандай мәлімет алынғандығы әрқашан түсінікті.

Психодиагностиканың мақсаты  жобалық графикалық әдістерінің  оның нәтижесінің психотүзету үрдісінде қолданды, сол сияқты көбінесе олар бала өзінің ішкі дүниесін көрсетуге және өзін түсінуге ықпал етеді.

«Жаңбыр астындағы адам»  әдістемесі сирек кездесетін, бірақ  қызықты және мәліметті әдістеме болып табылады. Ол адамның эго күшінің диагностикасына, оның жағымсыз жағдайларға қарсы тұру қабілетіне бағытталған. Сонымен қатар, қорғаныс механизмдернің қасиеттері мен жеке тұлға резервтерін ашуға көмектеседі.

Нұсқау

Нұсқау классикалық вариантта қарапайым түрде беріледі. Зерттеушіге тік Бағытталған қағаздың А4 ақ парағына адамның суретін салу ұсынылады, ал бүдан кейін сондай басқа параққа бөлек - жаңбыр астындағы адамның суретін салуды тапсырады.

Екі суретті салыстыру  адамның стресстік қолайсыз (жағымсыз) жағдайда ол қиындық кезінде не сезінетіндігін анықтауға мүмкіндік береді.

Тестілеу кезінде салынған суретті бақылау маңызды және зерттеушінің барлық айтқандарына назар  аудару керек. Көбірек сенімді мәлімет  алу үшін зерттелінушіге қосымша  сұхбат жүргізу керек.

Суреттерді интерпретациялау кезінде келесі мәліметтерге көңіл бөлу керек. Интепретацияда ұсыныстарға сүйене отырып, логикалық көзқараспен барлық арнайы датальдарды талдауға көшуге болады.

«Жаңбыр астындағы адам»  суретін «Адам» суретімен салыстырғанда  көптеген айырмашылықтарды айқандауға болады.

Экспозиция қалай өзгергенін қарау маңызды. Сонымен, мысалы, егер адам күтіп тұрғандай бейнеленсе, онда бүл өмірдің қиын жағдайларынан кету тенденциясымен байланысты, қиындықтан қашумен де байланысты болуы мүмкін (мысалы, әсіресе, егер адамның бейнесі құс ұшатын биіктіктен бақыланғандай бейнеленсе).

Жаңбыр астындағы адам кескіні парақтың жоғарғы жағына жылжу жағдайында зерттеулушінің әрекеттен  қашу бейімділігі, сонымен қатар  қорғаныс механизмдерінің бар екендігі айтылады.

 

Кескіннің өзгеруі (трасформация)

Кескіннің көлемінің  ұлғаюын кейде жасөспірімдерде  кездеседі. Олар көбірек күшті және өздеріне сенімді болғандығын білдіреді.

Кескіннің кішіреюі зерттелуші өзін қорғау мен жақтаушылықты қажет  еткенді танытады, өзінің өміріндегі жауапкершілікті басқа адамдарға көшіруді көздейді. Кішкентай кескіндеулерді салатын бала әдетте өзінің сезімін көрсетуге ұялады және адамдармен өзара қарым-қатынасы кезінде кейбір кедергілер мен көпшілік тенденцияларына ие болады. Олар стресс нәтижесінде депрессиялық жағдайға душар болатындығын сездіреді.

Егер де Жаңбыр астындағы  адам суретінде кескіндерді бейнелеу кезінде дененің қандай да бір  бөлігі (аяқ, қол, құлақ, көз) салынбаса, онда бұл қорғаныс механизмдерінің  өзгешеліктерін және эго реакциясының көріну ерекшеліктерін көрсетеді.

Киімнің болмауы мінез-құлықтың анықталған таптаурындарын ескермеумен, сезінудің албырттығымен байланысты.

 

Жаңбыр белгілері (атрибуттары)

Жаңбыр - адамдарда болатын  кедергілер, жағмсыз әсерлер.

Бейнелеудің сипаты адамның  қиын жағдайларды қалай қабылдайтындылығымен байланысты: сиректамшылар - уақытша, жеңуге болатын жағдайлар, боялған тамшы немесе сызықтар - қиын, үздіксіз жағдайлар.

Жаңбырдың қайдан «келетінін» (адамның оң немесе сол жағынан) және қандай бөлік көп жағдайда әрекетке душар болатынын анықтау керек.