Педагогикалық қарым-атынас пәні, міндеттері, әдіс тәсілдері.

Тәжірибеде мұғалім өзінің стильін педогогикалық шығармашылықта ерекшелігін толық сезінбейді.Кейде олардың тәртібінде бөлек оқушыларға да, сыныпта да жағымсыз баға байқалады.Мұндай шарттың өмір сүруі оқушының ортақ бағасына көрінеді. «Қазіргі жасөспірім – бұлң деген анкета сұрағына он жылдық стажы бар 150 адам 75% оң жауап берген.Қазіргі жасөспірімдер – бұл біздердің ауысым «бұл біздің балалық шағымыз, бұл тамаша бәрін білетін халықң. Ал 25%-і теріс жауап берген: «Қазіргі жасөспірімдер – бұл қолданушыларң т.б. Әрбір жауапта жалпы педогогикалық мұғалім позициясы көрінеді, ол өзінің бейнесін және өзінің мамандығына деген бағасын алады.

Ересек жастарға оң қарым-қатынасын көрсеткен мұғалімдер арнайы анкетаға былай жауап берген: «менің мамандығым – бұл өте жауапты және қуанышты жұмыс.Бұл өте қиын кейде рахметі жоқ, алайда сондай сүйкімді жұмысң; «Бұл менің қуанышымң. Ересек жастарға теріс көзқарастағы мұғалімдер мүлдем басқа ойда болды – «менің мамандығым бұл - қатең; «бұл күшті босқа жұмсауң т.б. Жауаптар корреляциясы екі анкетадағы да r = 0.7сенімді 0.95.

Өзінің оқушыларына деген мұғалімнің теріс қарым-қатынасын мойындау – бұл өзін тәрбиелеу жолын жеңу деген мағынада, өзінің тәжірибесіне мамандық талап ету тұрғысынан сәйкес түрде құралымен ықпал ету әдісін білу керек. Оның бірі оқушылардың оқуға деген уәжділігін зерттеу.Қазіргі дидактиктер мен методистер мұғалімдер әдейі шақырылған, олар оқушылардың уәжділігін қалыптастырулары керек екендігін әр кездеде ескертіп отырады.Оқушыларды тәрбиелеп өз уәжділігі аймағына әсер ете білуге үйретеді.Оқу уәжінің жағдайын бүкіл сынып және бөлек оқушылар үшін де мұғалімнің білуі педогогикалық әсерлік пен эффектілікті анықтауға көмектеседі.Сабақ кезіәнде сынып тәрбиесін әр оқушыны әртүрлі баға формасында көрінеді.Жасөспірім қажеттілігінің мойындалуы мен өзін силаушылығы мұғалім бағасының оқудың уәжділігінің қалыптасуына үлкен әсер етуі көрінеді. «оқушылар бағалауға өте көп мән бередің. Бұл адаптация, оқу жүйесінде қалыптасып, бақылау өзінің маңызды ролін жоғалтты.Алайда оқушылардың формалды бақылауы керексіз өрістер туғызады: ең алдымен жақсы баға алуға қалыптасып, шынайы білім сапасы керек емес болып қалады.Осыдан сыбырлап айту, көшіріп алу және т.б. шығады.

Оқушы ретінде өзін-өзі бағалау оның оқу үрдісі кезінде бақылаудан туындап, басқа адамдармен қарым-қатынасын анықтап, өзінің басқаларға деген түсіну қарым-қатынасының айнасы ретінде сезінеді. Мысал ретінде 4 – 7 сынып оқушыларынан жауап аламыз. Брестадағы №13 мектептің (300 адам) оқу уәжін зерттеу туралы анкеталардағы мынандай сұрақтарға «барлығы мені ойлайды...ң Олардың ішінде өзіне деген жалпы теріс көзқарасы бар, өзіне деген бағасы жоқ жауаптарда кездеседі (бәрі мені жынды деп ойлайды), оң қарым-қатынасты жауабы бар сұрақтар да бар (бәрі мені жақсы оқиды деп ойлайды).

Теріс жауап берген оқушылардың 4 – 7 сыныптар арасындағы мектеп оқушылардың (8 % -ы  4 сынпта және 37%-ы 7сыныпта). 7 – сынып оқушыларының өзіне берген бағалары өте жоғары.Өсіп кеткен (бәрі мені қорқақ деп ойлайды); (бәрі мені топпас деп ойлайды); бәрі мені жаман деп ойлайды.

Оқушының өзіне берген теріс бағасы барлық сыныптарда (18-20%) өзіне оң қарым-қатынас жоғары дәрежеде 7 – сыныптарда 4 – сыныппен салыстырғанда көп кездеседі. Осылай теріс бағалау тәрбиесі мен біліміне оқушылардың тұрақты әсер етіп, жасөспірім кезеңдерінде өзі туралы ойларды қалыптастырады.Оң баға беретін өзіне мектеп оқушысының оң қарым-қатынастары қалыптасып өзін мойындайды.

Жасөспірімдер моральдік жағынан өз кемшіліктерін айтады.Бұл олардың өте жоғары сезімталдықтарын моральді нормаларға үйренуіне куәлік етеді.Сондықтан қалжыңды, күлкіні педогогикалық қатынас құралы ретінде эффективті қолданады.Қалжың мен күлкі өзінің ішкі әлеміне аз болса да жақындай алатын кезде ғана пайда болады. Бұл бақылау дұрыстыққа, заңдылыққа негізделеді.В.Я.Пропанның айтуынша күлкі моральді тануда маңызды құрал және адамдардың құлықтық жағын тану.Қанша адамзат қарым-қатынасы әрқилы болса, сонша күлкі түрі де әрқилы.Баланың, жасөспірімнің күлкісі мен қалжыңы – оның ойлауының теріс жағы бұл әлемді қырағы көру мен нәзік түсіну шеберлігі бұл оптемистивтік мүмкіншілік өзіне де қоршаған ортаға да қатысты. Алайда, өзінің жолдасының ақылдылығына балалар қуанып таң қалса, мұғалім кейде ашуланады, жиі емес. В.А.Сухаменинский былай деп сол туралы жазды «Шектеулі педогогикалық қате, тәртіпті тәртіп бұзушылық деп көру күлкілің

Мұғалім үшін, өзінде және оқушыларында қалжыңды тәрбиелеу ол өзінің тұлғалық және оқушылық тұлғалық шығармашылық деңгейін өсіру болып табылады. Жасөспірімнің қарым-қатынасына мұғалім солардың көзімен қарауы керек және мазақтау мен өтірік әдейі күлушіліктен сақтану болса, қарым-қатынас арасына салқындық туғызады.

В.А.Сухаменский былай деп жазды: «Қалжың күрделі нәрсе, қалжыңмен тәрбиелеуде ұзақ уақыт рухани ұжымды, тұлғаны дайындау керекң.

Мұғалімнің жасөспірімге сабақ үстіндегі эмоционалды реакциясы - өзін ұғындырудың өзіндік формаы. Мұғалім айқайын жасөспірім шабуыл деп ұғады. Қай жағдайда да ол активті реакция туғызады, содан кейін құлықтың  қарым-қатнас тұлғасының сапалық, категориялық ішкі әлемін меңгеру сияқты қарым-қатнас жойылады. Педогогикалық қарым-қатнастың құрамы мен әдісі ортақ педогогикалық мұғалім позициясында түсінуге тырысу өзінің тәрбиеленушілеріне ықпалын анықтайды.

 

15-дәріс:І скерлік әңгіме және дискуссия

 

Іскерлік әңгіме артында қашанда бір адамның не топ өкілдерінің мәселе шешуге  не оны белгілі бір жаққа шығару мақсаты тұрады. Сонымен қоса әңгіме қатысушы адамдардың арасында жаңа қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.

Іскерлік сұхбаттасу мына қызметтердің іске асуына бағытталған:

• Жаңа бағыттар мен нәтижелі іс-әрекеттерді іздеу;
• Басталған іс-әрекетті қадағалау;
• Іскерлік орта жұмысшылары арасындағы жақсы қарым-қатынас;
• Белгілі фирмалар, серіктестер, құрылымдар арасындағы қатынасты жоғарғы  дәрежеге көтеру;
• Жақсы іс-жобалар мен кәсіби ойларды іздестіру, қолдау.

Іскерлік әңгіме  құрылысы.

1. Сұхбатқа дайындық
2. Іздесу орны мен уақытын белгілеу
3. Сұхбат басы: қатынасқа түсу
4. Мәселе қатысуы мен ақпарат алмасуы
5. Аргумент жинау
6. Әңгімелесуші ойые жоққа шығару
7. Алтернативті  сұрыптау, оптимальді немесе компоромисті нұсқасын іздеу
8. шешім қабылдау
9. Келісімді тұрақтандыру  (фикцасия)

10.Қатынастан шығу

11. Іскерлік әңгіме  нәтижесін  өзіндік қатынас тактикасы бойынша  қорытындылау.

Осылардың әрқайсысына қысқаша жеке-жеке тоқталайық.

1. Іскерлік әңгіме дайындық.

Әсіресе шешімі жоқ деликатты сұрақтарды шешуде (конфликт шешу, сауда-саттық келіс сөздерді, экономикалық және  саяси келісімді т.с.с) Жауапты нәрсе мақсат-міндетті дұрыс анықтау, мәселе шешудің дұрыс жолдарын қарастыру, әңгімеге түсетін адам туралы дұрыс та толық ақпараттың болуы, негізгі және нақты аргументті жинап, толықтай қорғау. Қарым-қатынас стратегиясы мен тактикасын, манипуляциялық әрекет пен достық қатынас орнату жөнінде түсінігін қалыптастыру.

2. Іскерлік әңгімелесу орны мен уақыты.

Іскерлік әңгімелесуді әр уақытта және әр жерде қатысушының ұстанымына байланысты құруға болады. Жоғарыдан ↓ ұстанымы “Мен сізді кабинетімде сағат 16 де күтемін”. Ал, бөтен жерде бұлай айту қиын.

Төменгі ↑ ұстаным өтініш ретінде құрылады. “Менің қашан қайда баратынымды сізбен ақылдасқым келіп еді”.

Ал “ ↔ горизантальді” ұстаным бойынша ол былай құрылады. “Біздің сөйлесуіміз керек. Қай уақытта келісетін жерімізді белгілеуісміз керек еді”.

Ал “ горизантальді” ұстаным бойынша ол бұлай құрылады. “Біздің сөйлесуіміз керек. Қай уақытта келісетін жерімізді белгілеуіміз керек еді”.

Әңгімеге өз ішінен мына сұрақтар арқылы дайын болуы керек!

1. Қандай басты мақсат қоям.
2. кездесу жайлы сұрағанымда әңгімелесуші таң қалды ма?  Келісушілік білдірді ме?
3. Мүмкін бұл әңгімеміз де боларма еді?
4. Алдағы қойылған әңгіме мәселесіне ол дайын ба?
5. Келісімге келуіме сенімдімін бе? Қандай объективті және субъективті қайшылықтар күтіп тұр?
6. Мені де оны да қорытынды қанағаттандырады ма?
7. Кездесу барысында қандай тәсілдер қолдана аламын, болмаған жағдайда басқа мекемелер тәжірибесін негізге алып, үлгі ретінде мәселе шешіміне қатысты
8. Қандай сұрақтар қоямын. Ол қандай қоюы мүмкін?
9. мен өзімді қалай ұстаймын. Егер менің әңгімелесушім:

     а) менімен толықтай  келіссе;

     б) дауыс ырғағын көтеріп, қарсы шықса;

     в)  менің шешіміме  сенімсіздік білдірсе;

     г) еш жауап бермесе

    д)  өз көзқарасын жасырып  қалған қалып білдірсе?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Емтихан сұрақтары

№ 1 билет

1. Педагогикалық қарым-қатынас психологиясы пәні, міндеттері және әдістері.

2. Педогогтың  өзін-өзі бақылауы, реттеуі, сын көзбен қарауға, сыртқы  келбетінің мәдениеттілігі туралы.

3. Іскерлік әңгіме және дискуссия.   

 

 

№ 2 билет

1.Білім беру  процесіндегі  оқу-педагогикалық бірлесіп істеу және қарым-қатынас. 

2.Коммуникациялық процесс.

3. Тұлғалық -педагогикалық  өзін-өзі  реттеу.

 

                                                                         

№3 билет

 

1. Оқу-педагогикалық қарым-қатынасқа жалпы сипаттама.

2. Қарым-қатынас іс-әрекеттің түрі  ретінде .

3. Оқытушы тұлғасының іскерлік  сапасы қарым-қатынаста негізгі  орында.

 

 

№ 4 билет

1. Қарым-қатынастың негізгі жолдары, оқыту іс-әрекетіндегі  қарым-қатынастың әсер етуіне жалпы сипаттама. 

2.Педагогикалық іс-әрекеттегі қарым-қатынас  манерасы, түрі, тыңдау техникасы  және дауыс ырғағымен сөйлеу.

3. Педагогтың эмоционалдық-сезімдік аймағы.

 

 

№ 5 билет

1. В.Я.Ляудистің  оқытушымен - оқушының бірлескен іс-әрекет жағдайындағы өнімді жүйе туралы.

2. Сабақтағы қарым-қатынас құрылымы.

3. Педагогтың  қимыл қозғалыс  белсенділігі, ақыл-ойының және сырт  келбетінің студентке әсері қаралады.

 

 

 

№ 6 билет

1.Білім беру процесіндегі қарым-қатынас психологиясы. 

2. Педагогикалық іс-әрекеттегі коммуникацияның психологиялық ерекшеліктері.

3.Педагогтардың тілдік ерекшеліктерін ескеру.

 

№ 7 билет

1.Қарым-қатынасқа жалпы сипаттама.

2. Мадақтаудың түрлері және тиімділігі.

3. Студентерді қарым-қатынас жасауға  үйрету.

 

 

№ 8 билет

1.Қарым-қатынас мәселесінің тарихы және функциясы.

2. Мәдениет және вербальды, вербальды  емес қарым-қатынастың түрлерін  педагогикалық іс-әрекетте тиімді  пайдалану. 

3. Педагогтардың  қарым-қатынасындағы  операциялық тәсілдер (сендіру, көзін  жеткізу, еліктеу, жұқтыру, идентификация) туралы.

 

 

№ 9 билет

1. Педагогикалық қарым-қатынасқа анықтама, педагогикалық қарым-қатынастың бағыттары және тиімділігі,деңгейі.

2. Педагогикалық ұжымдағы конфликтіні шешу жолдары туралы.

3.Қарым қатынас психологиясы  туралы жалпы ұғым. 

 

№ 10 билет.

1. Оқу – педагогикалық іс-әрекеттегі және қарым-қатынастағы "барьер" ұғымы.

2. Педагогикалық өнімді    қарым-қатынастың психологиялық алғы шарттары  .

3.Педагогикалық ұжымдағы қоғамдық  көзқарастар, талғам, достық, ұмтылу.

№ 11 билет

1. Қарым-қатынастағы  қиыншылықтарға жалпы сипаттама.   Педагогикалық-психологиядағы бір-біріне әсер етудегі қиындықтардың негізгі.

2. Қарым-қатынастағы жест,мимика, қозғалыс,дауыс  тембрінің алатын орны.

3.Педагогикалық  ұжымдағы қарым-қатынастың психологиялық ерекшеліктері.

 

 

 

№ 12 билет

1.  Этно-әлеуметтік аймақтағы қарым-қатынаста кездесетін қиындықтар.

2. Хабарласудың деңгейлері.

3. Мұғалімнің студенттермен қарым-қатынас  жасау мәдениеттілігі 

 

№ 13 билет

1. Жас ерекшелік дамудағы қарым-қатынаста кездесетін қиындықтар.

2. Педагогикалық қарым - қатынас  стилі.

3. Жеке психологиялық  және педагогикалық  іс-әрекет аймағындағы қарым-қатынаста  кездесетін қиындықтар. 

 

 

 

№ 14 билет

1.  Қарым-қатынас психологиясы және мәдениет  .

2. Жоғары оқу орнындағы қарым-қатынас жүйесі.

3. Қарым-қатынастағы жест,мимика, қозғалыс, дауыс тембрінің алатын орны.

 

№ 15 билет

1. Оқу-педагогикалық қарым-қатынасқа жалпы сипаттама.

2. Педогогтың  өзін-өзі бақылауы, реттеуі, сын көзбен қарауға, сыртқы  келбетінің мәдениеттілігі туралы.

3. Қарым-қатынас іс-әрекеттің түрі  ретінде .

 

 

 

 

№16 билет

1.Білім беру  процесіндегі  оқу-педагогикалық бірлесіп істеу және қарым-қатынас. 

2. Педагогикалық қарым-қатынас психологиясы пәні, міндеттері және әдістері.

3. Іскерлік әңгіме және дискуссия.