Студенттердің оқу іс-әрекетіндегі эмоционалды регуляция

Бесінші  топқа еріншек және жалқау студенттер жатады. Оқу орнына олар ата-аналарының талабы бойынша немесе армияға бармау үшін, сондай-ақ жұмысқа бармау үшін келеді.

Т.И .Лисовский мынадай   студенттер типологиясын ұсынады:

1. «Гармониялық». Өз мамандығын саналы түрде таңдайды. Өте жақсы оқиды,  ғылыми және қоғамдық жұмыстарға белсенді қатысады. Дамыған, мәдениетті, ашық, әдебиет пен өнерге қызығушылығы бар, спортпен шұғылданады.

2.       «Кәсіби». Өз мамандығын саналы түрде таңдайды. Жақсы оқиды,  
ғылыми-зерттеушілік  жұмыстарға сирек қатысады, себебі жоғарғы оқу орнынан кейінгі практикалық  жұмыстарға бейімделген, қоғамдық жұмыстарға қатысады. Мұндай студенттер үшін ең бастысы – жақсы оқу.

3. «Академик». Мамандығын  саналы түрде  таңдайды. Тек «өте жақсыға» оқиды. Аспирантурада оқуға бейімделген. Өзге пәндерге зиян келтірсе де,  көбінде ғылыми-зерттеушілік жұмыспен айналысады.

4. «Қоғамшыл». Оған қоғамдық жұмыстарға икемділік тән. Осының салдарынан оқуға және ғылыми жұмыстарға деген  белсенділігі  
төмендейді. Дегенмен, ол өзінің мамандығын дұрыс таңдағанына толығымен сенімді. Әдебиетпен және өнермен шұғылданады.

5. «Өнер сүюші».Әдебиет пен өнерге жақын болғандықтан, ғылыми жұмыстарға аз қатысады. Бірақ, сабақты жақсы оқиды. Оған көркемдік қабілеттілік пен кең  ой-өріс тән.

6. «Ынталы». Өз мамандығын саналы түрде таңдамайды. Бар күшін сала отырып, сабақты  адал ниетпен оқиды. Ұжым  адамдарымен аз араласады. Уақытының басым бөлігін оқуға жұмсағандықтан, өнермен  және әдебиетпен аз шұғылданады, киноға, концертке, дискотекаға барғанды ұнатады.

7. «Орта деңгейлі». Сабақты артық күш жұмсамай   мүмкіндігінше оқиды. Соны мақтан тұтады. Оның мақсаты: «Диплом алып,  басқалардан кем жұмыс жасаймын». Мамандықты таңдауда көп ойланбайды. Оқуға  түскен соң, аяғына дейін оқу керек  деп пайымдайды.

8. «Түңілген». Өзі қабілетті болғанымен, таңдалған мамандығы ол үшін аз тартымды болып табылады. Оқуға түскен соң, аяғына дейін оқу керек  деп пайымдайды. Жақсы оқуға тырысқанымен, оқудан  ешқандай ырзашылық алмайды.Өнермен, спортпен шұғылдануға талпынады.

9. «Еріншек». «Аз күш жұмсау» мақсатында нашар оқиды. Дегенмен өзін толығымен мақтан етеді. Болашақтағы кәсібіне жауапкершілікпен қарамайды. Ғылыми-зерттеушілік жұмыстарға және қоғамдық өмірге қатыспайды.

10.«Өнерпаз». Оған кез-келген жұмысты  шығармашылық жолмен шешу тән – оқуға да, қоғамдық жұмыстарға да қатысады. Ұқыптылықты,  жинақтылықты, бас көтермей істейтін жұмысты   жаны сүймейді. Сондықтан да, «Маған   бұл қызық емес» немесе «Маған  бұл  қызық» принципы бойынша дұрыс оқымайды. Ғылыми-зерттеушілік жұмыстармен  
айналыса отырып, түрлі мәселелерді шешудің бірқилы жолдарын іздейді.

11.  «Ұлы». Мәртебелі факультеттерде  сәтті оқиды, қарапайым студенттерге жоғарыдан қарайды. Компанияда басшы болуға  ұмтылады, басқа студенттерге немқұрайлы, менсінбей қарайды [24].

Студенттердің өздері  өз орталарында бірнеше топтарға  
бөлінеді:

1)үздік оқитындар  – «жаттампаздар» - жоғары интеллектті, өз  еңбектерімен  
жақсы нәтижелерге жететіндер.

2)      үздік оқитындар – «ақылдылар» - жоғары интеллектті, өздерінің сұрақтарымен кей  жағдайларда мұғалімдерді ыңғайсыз жағдайда қалдырады.

3)      «еңбекқорлар» - олардың қабілеттері мен оқудағы табыстарына  
тек қызығуға болады.

4)      «кездейсоқтар» - бұлардың құрамы алуан түрлі: зорлықпен  
оқытин ұлдар мен білімді әйел болуды көздейтін қыздар.

Студент тұлғасын зерттеуге мынадай талаптар кіреді: оқуға  түсудегі  себептері, жалпыбілімдік  дайындық деңгейі, оқуға түсер алдында немен шұғылданды, өмірдегі  қызығушылықтары қандай, мінез-құлық ерекшеліктері, денсаулығының күйі, оның  болашақтағы мамандығының талаптарына сай келуі.

Студенттің  қызмет  түрі оның мақсаттарына, ішкі және сыртқы талаптарына, бастан кешірген  қиындықтарына, ағымдағы психикалық процесстердің  ерекшеліктеріне , басқарушылықты және  жетекшілікті жүзеге асыруда  ұжым мен жеке тұлғаның жағдайына байланысты.

Студенттің  қызмет түрінің   ерекшеліктері мыналар: өзінің мақсаттары мен нәтижелерінің болуы  (өзіндік еңбекке дайындығы, білімді игеру, өзінің адамдық қасиеттерінің дамуы),  зерттелінді объект ерекшк қасиеті (ғылымдық білімі, болашақ еңбегі туралы  мәлімет), студент қызметінің жоспарланған  шарттарда жүзеге асуы (оқу мерзімі мен жоспары), қызметке психика  қызметінің  жүйелілігі мен жоғарғы  интеллектуалдық  қысым тән.

Оқу тиімділігі   адамның оқуға икемділігіне деген психикалық қасиетімен анықталады. Бұл -  адамның жеке басының қасиеттері (бейімділігі, тұлғаның икемділігі) мен  интеллектуалдық потенциалы [25].

Тұлғаның бағыт-бағдарының негізін оның  қажеттіліктері құрайды, олар материалдық (киімге, тамаққа, тұрғылықты жерге деген қажеттілік) және рухани (танып-білуге, музыкаға, кітаптарға деген қажеттілік) болуы мүмкін. Қажеттіліктер ұмтылысты,  эмоционалды күйді, құлшынысты тудырады.   
Қажеттіліктер саналы түрдегі, санасыз түрдегі және жарым-жартылай болуы  
мүмкін.

Ең  басты қажеттілік - қарым-қатынас қажеттілігі, жетістіктерге жету қажеттілігі. Студенттердің оқуға деген қызығушылықтарының терең  әрі тұрақты болуы олардың тұлға болып қалыптасуының  маңызды шарты болып табылады. Танымдық  қызығушылықтар дамып, сонымен қатар сөне де алады 

Оқуға деген  қызығушылықтардың сөнуі оқудағы  қиындықтардың  туындауынан, оқыту методикасы мен оларды  ұйымдастырудың  

кемшіліктерінен туындауы мүмкін. Студенттің тұлға болып қалыптасуына   

дүниетаным, қоршаған ортаға деген көзқарас  әсер етеді.

Мінез-құлық  пен қайраткерлік ерекшеліктері  темперамент  айырмашылығы

 салдарынан  туындайды.

Сонымен қатар  студент қызметі түрінде оның мінез-құлқы да  сипатталады. Яғни оның жүріс-тұрысына әсер ететін мінез-құлық жиынтығы.  Мінез-құлық дегеніміз  бірнеше топтарға бөліп қарастыруға  болатын адамның қылықтарының жиынтығы. Ол, біріншіден, интеллектуалды қылықтар – аңғарушылық, ақылдлық, парасаттылық, ақыл  орамдылығы; екіншіден, сенімділік, ақ көңілділік, сергектік, ширақтық;  үшіншіден, мақсатқа талпынушылық, шыдамдылық, шешімділік; төртіншіден, адалдық, 
әділеттілік, жауапкершілік. Адамның мінез-құлқы әлсіз және мықты, тұйық және  өзімшіл, тұтас және қарама-қайшы болады [26].

Студенттің  қызметі барысында  байқалатын психологиялық ерекшеліктер  

оқу орнының  программасын табысты меңгеруге,  білімді болашақ маман ретінде қалыптасуына септігін тигізеді. Оқу үлгеріміне организм реактивтілігінің белгілі бір түрі  сәйкес келетін студент дене бітімі  әсер  
етеді. Мысалы серуен типіне жататын  адам күшін тез жұмсайды, сондықтан да оған бастапқыда қиын тапсырмалар беру қажет, бірте-біртетапсырмаларды

 қысқарту қажет. Олар көп жағдайларда өткен материалдарды  қайталауды   

талап етеді, себебі  оларда ұзақ мерзімдік жады нашар болады.

Астениктердің реактивтілі  тапсырмаларды барған сайын қиындатуға мүмкіндік береді, олар өткен материалдарды сирек қайталайды.Оқу үлгеріміне сана сезім ерекшеліктері  әсер етеді. Мысалы, өзін-өзі бағалау  сияқты сана сезімнің ерекшелігі. Жүйке жүйесінің күші қызмет барысындағы орындалатын  іс-әрекеттерді іріктеуге әсер етеді. Оқу стилі дегеніміз дегеніміз  әр индивидтің өз бетімен дайындалу және оқу  
жұмыстарының жиынтығы. Келесі сабақта  өткізілетін лекцияға  алдын-ала дайындалу  мен оны жетік  меңгеруге бейімделу оқу  үрдісінің тиімділігін арттырады.Материалды меңгерудің тиімді әдістерін іздеу даму деңгейіне  
тәуелді болып табылады: 1) интеллекттен; 2) өзін-өзі тексеруден; 3) еріктен.

Студенттердің екі типі болады – сабақ оқу  ұдайылығының жоғары және төменгі деңгейі. Сабақ оқуда белгілі бір жүйеліктің  болмауы студенттердің оқудан шығуының негізгі факторларының бірі болып табылады.

Оқу процессінің  тиімділігін арттырудың әр түрлі  жолдары  бар: оқу әдістерін  жетілдіру, оқулықтар оқыту жоспарын  құрудың жаңа әдістерін  
өңдеу, деканаттың жұмысын жетілдіру, оқу орнындағы психологиялық қызмет көрсету  орталығын ашу және т.б..  Барлық  әдістерде де -  орталық звено оқушының жеке басы. Нақты  бір адам  туралы мәліметтерді жасау  психографияның көмегімен  жүзеге асырылады. Психография  
әр түрлі деңгейлі қарым-қатынас көмегімен, сонымен қатар  адамдар арасындағы құрылымдық және  генетикалық қатынастардың көмегімен жеке тұлғаны танып білудің әдісі болып  табылады.

 

 

     Студенттік жас, Б.Г  Ананьевтың  зерттеуі  бойынша, адамның негізгі  
социогендік дамуының сензитивті кезеңі болып табылады. Жоғары білім, адам  психикасына, оның тұлғалық қасиеттірінің дамуына жоғары әсер етеді.

Жоғары оқу  орнында табысты нәтиже көрсету  үшін интеллектуалды дамудың биік деңгейі қажет. Негізінен қабылдау, ойлау, жады. Бұл деңгейдің кейбір жерінде төмендеуі мотивациямен, шыдамдылықпен, жоғары  жұмыскерлікпен өтелуі мүмкін. Бірақ, осынау төмендеудің өтемелі механизмдар  көмектесе алмайтын, шегі бар.   

Көпжылдық үйреншікті стереотипті бұзу, негізін И.П.Павлов қалаған психофизиологиялық құбылысты – динамикалық стереотипі, кейде стресстік реакция, ашушаң олқылықтарға алып келуі мүмкін. Осы себеппен, адаптация кезеңіндегі алдындағы стереотиптерді бұзу, салыстырмалы төмен үлгерім мен қарым-қатынастағы қиыншылықтармен байланысты. Жаңа стереотипті жасау, жүйке жүйесінің типіне тәуелді. Бірінші курс студенті адаптация процессінің өткізілген зерттеулерінде мынадай  қиыншылықтарға кезігуі мүмкін: мектептен кетуіне байланысты жағымсыз әсерленушілік, мамандық таңдауындағы анықталмаған мотивациялар, жеткіліксіз психологиялық дайындық, конспектілеуге икемінің келмеуі, сөздіктермен, анықтамалармен жұмыс істей алмау. Бір қиыншылықтар объективті сипатта болса,  
екіншісі – субъективті болады.Жоғары оқу орнында  студенттердің әлеуметтік адаптациясы

 а) Кәсіпшілік бейімделу

 б) Әлеуметтік – психологиялық бейімделу деп бөлінеді

Сонымен бейімделу  қабілетіне, адамның ішкі ортамен құйылысып, ыңғайсыздық пен қолайсыздықтан құтыла білу қабілеті жатады. Бейімделу – активті қызмет және оның  қажетті нәтижелілік шарты.     Зерттеушілер студенттерінің жоғары оқу орындарының талабына сәйкес бейімделудің   
3 түрін қарастырады: 

1.  Формальды бейімделу;   
2.       Қоғамдық бейімделу;

3.       Дидактикалық бейімделу.

Жасөспірімдік кезең он бір-он бес жас аралығын қамтиды. Бұл кезеңде бала балалықтан ересектікке өтеді, Сондықтан осы кезеңді өтпелі кезең деп атайды. Субъективті тұрғыдан жасөспірім өзін ересекпін деп есептемейді, өзін солай ұстайды, Бірақ, мұғалім және ата-аналар оның жасөспірім екенін ұмытпауы керек. Дамудың бұл жас кезеңін қиын кезең деп те атайды.  
Жасөспірімнің күш-қуаты, өнегелігі, ақыл-ой, әсемдік талғамы, еңбек қабілеті дамуында және тұлғасының қалыптасуында сапалық өзгерістер пайда болады. Кейде бұл өзгерістер қажет емес сапалардың туындауына да алып келуі мүмкін. Егер олар қалыптасып кеткен болса, жасөспірім педагогикалық әсерге қарсыласады [27].

 Сондықтан  бұл жас кезеңін алмағайып  кезең деп те атайды.  
Жасөспірімде ересектердің субъективті жағдайы объективтік белгілермен бекиді. Жыныстық тұрғыда пісіп-жетілуі, басқа жынысты адамдармен қарым-қатынасқа құштар болуы, сүйіспендік және өзара достық сезімдерінің пайда болуы т.б. бала тез өсіп, күш-қуаты бекиді, оның қимылы жеткілікті үйлесімді болмағанымен, өз-өзінде ересек адамның күшін сезінеді. Мүшелерінің дамуындағы үйлесімділік тепе-теңдік бұзылып, бұл жағдай көбіне ашушаңдыққа, сабырсыздыққа, жұмыс қабілетінін төмендеуі мен ұқыпсыздыққа алып келеді.  
Жасөспірім өзінің ішкі әлемімен, өз күйзелісі, өз ойлары және сезімдерімен өмір сүреді. Бұл жерде ересектердің көмегі, түсінуі, оның сезімдері мен ынтасына құрметпен қарауы өте маңызды. Егер ата-аналар, мұғалімдер, ересектер жасөспірімге тынымсыз ақыл айта берсе, оған өзінің бағалауы мен оның айналасындағылар қалай бағалайтынын ескермей, өз талаптарын оның алдына қоя берсе, сөз жоқ, шиеленісті жағдай туады.  
Шиеленісті жағдай ересектер мен жасөспірімдердің арасындағы қарама-қайшылықтың нәтижесінде туады. Ересектерде әдетте жасөстрімге бала деп қатынас жасау сақталады, сондықтан ол жасөспірімнің еркін шектейді, осыдан жасөспірімде ешқандай негізсіз мойындамау туады. Ал жасөспірім өзінің құқығы және өз бетіндігі болу қажеттігінен бас тартпайды. Шиеленісіп жағдай ересек адамның жасөспірімге қатынасын өзгертпейінше тоқтамайды. Жасөспірімдерде ересектер мен ата-аналардың өзіне қатынасы әділетсіз, оны түсінгісі келмейді және түсіне алмайды деген сенім қалыптасады. Егер мұндай жағдай ұзақ уақыт сақталса, ата-аналар беделінен, жасөспірім тұлғасын орынды қалыптастыру мүмкіндігінен айырылады.  
Қарым-қатынаста жасөспірім үшін өз қатарларымен, жолдастары және достарымен қатынас басты нәрсеге айналады. Осы қатынастардың сипаты жасөспірім тұлғасының әлеуметтік бағыттылығың, оның орынды немесе теріс сапаларының пайда болуын анықтайды.  
Тәрбиелік әсерлердің нәтижелі болуының маңызды шарттары осы әсерлердің жасөспірімдердің ойларына, күйзелістері мен сезімдеріне сәйкес келуі болып табылады. Бұл жерде субъективтік жағдай негізгі болады. Алға қойылған міндетті дұрыс және қол жетерлік деп есептесе, өз сапаларын, өзін жетілдірумен өзі айналысып, ересектермен келіседі. Осы жасөспірім кезеңінде оқу және сыныптан тыс жұмыстар жасөспірім тұлғасының бағыттылығын, белсенді өмірірінің күшін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады [28]. 
Жасөспірімдік кезеңде жұмысшы мамандықтарына қызығу пайда болып, нақты білім салаларына ғылыми қызығу, көркемдікке, әсемдікке бейімділік қалыптасады. Ең бастысы осы ынталардың еңбектік, талғамдық және басқа қол жетерлік іс-әрекеттер барысында бекуі. Жасөспірімнің қызығуын және қажеттігін, ынтасын қанағаттандыратын іс-әрекет қана шиеленісті жағдайды ғана қалпына келтіреді. Осы кезде патриоттық сезімдер мен сенімдер, батырлық шұғыл шешім қабылдау қарқынды қалыптасады. Оқушылардың қоғамдық ұйымдары жасөспірім тұлғасын қалыптастыруға, оны еңбекке, қоғамдык-саяси өмірге қатыстыруға айрықша ықпал жасайды.  
Бастауыш сынып мұғалімнің жасөспірімдік кезеңінің ерекшеліктерін біліп, терең түсінуі әр баланың даму болашағын алдын ала көруді, өз оқушыларының дамуындағы көмескіліктерді дер кезінде анықтап, уақтылы педагогикалық әсер ету шараларын белгілеуді қамтамасыз етеді. Жас өспірімнің өмір жолы көп жағдайда бастауыш сыныпта қалыптасқан тұлғалық сапаларға тәуелді болады. 15-18 жас аралығын қамтитын жастық шақта негізінен дене құрылымынын пісіп-жетілуі аяқталады. Жас азамат, жасөспірім сияқты ересек болу ынтасы ғана емес, ол ересек адам болып табылады. Жастық шақ- мамандық таңдау, мамандықты меңгеру, еңбек жолының басталу кезеңі болады. Жас азаматтың жалпы адамгершілікті көзқарастары мен сенімдері оның өміршең күйін, еңбекке қатынасын, қоғамға, Отанға пайдалы болу ынтасын анықтайды. Жас азаматты тәрбиелеу - оны тікелей еңбектік іс-әрекетке даярлау. Ең маңыздысы жұмысшы мамандықтарына құрмет пен сүйіспенділігі, қоғамдық өндірістің түрлі салаларында еңбек ету ынтасын қалыптастыру болады. Мектеп қабырғасында меңгеруге болатын мамандықтар мен таныстыру шешуші мәселе болып табылады. Осы кезеңде жас азаматтың бойларында қалыптаса бастайтын тұлғалық сапалар мен қасиеттер біртұтастыққа ие бола бастайды. Осы кезеңдерде оқушылардың көзқарас сенімдері моралдық және талғамдық ережелермен, білімге ұмтылуы ғылыми қызығуымен, өнермен әдебиетке берілуі, әсемдік қажеттіліктері және талғамдарымен анықталады. Жанұя және жанұялық өмірге қызығушылықтары пайда бола бастайды. Махаббаттың ұшқыр қиялы, жанұялық ережелері туралы түсініктермен толықтырыла бастайды. Өз бетімен әрекет жасауы пайда бола бастайды. Егер тұлғаның еріктік сапалары, өзіндік көзқарастары сенімдері қалыптаспаған болса, жас азамат жолдастарының және ересектердің теріс ықпалына түсіп кетуі мүмкін. Нашақорлық, маскүнемдік, темекі шегу т.б. теріс өмір сүру салты тұрғысынан бой алулары мүмкін [29]. 
Жастық шақ-өзін-өзі тәрбиелеу, өз бетімен білім алу, өзін өзі жетілдіру кезеңі. Жастық шақтағы тәрбиенің қорытындысы патриоттық сапаларды, адамзат мұраттары үшін сенімді күрескерлерді қалыптастыру болып табылады. Әрбір адам өзінің жас кезеңдеріне сәйкес өз даму жолынан өтеді. Дегенмен, бір жас кезеңінің өзінде баланың жеке дамуындағы айырмашылық, әсіресе бастауыш сынып жасында елеулі болуы мүмкін. Тәжірибесі мол, сезімтал мұғалім, әрбір оқушының өмір жолын анықтай біліп, бала дамуындағы кемшіліктерімен артықшылық жақтарын дер кезінде ескерте білуі, түзете білулері керек. Әрбір балалардың даму кезеңінде баланың тәрбиесімен дамуына қойылатын жалпы талаптар бар. Егер оқушы жалпы талаптар деңгейінен көріне алмаса, онда оның бойында жеткілікті қалыптаспаған сапаларды және оның себептерін анықтау керек. Осы жағдайда ғана оларды жетілдірудің немесе түзетудің жолдарын анықтау оңайға түседі. Әрбір оқушының жеке-даралығы болады. Мысалы кейбір балдардың сапалық деңгейлерімен қасиеттерінің дамуы өз қатарларынан жоғары тұрады, ондай балардың өз дамуына жағдай жасай білуіміз керек.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3. Оқу  іс-әрекетінде эмоционалды күйді басқару жолдары

Оқу әрекетінде эмоционалды күйді басқару эмоционалдық регуляцияға байланысты.

Оқытудың жүйелі теорияларының құрылымында эмоционалды  компоненттерді жалпылау, сонымен қатар  ғылыми әдебиеттердегі психикалық регуляцияның эмоционалдық үдерістерді талдау оқу әрекетінің  эмоционалды регуляциясының құрылымын құруға мүмкіндік берді.

Оқу әрекеінің  эмоционалды регуляция құрылымына біріншіден эмоционалды процестердің сипаты мен мотивация бағыттылығының өзара әрекеттесу деңгейінде көрініс  тапқан механизмдер жүйесі; екіншіден, адекватты эмоциогенді жағдайлар деңгейінде олардың функциялар атқаруын қамтамасыз етууін қамтамасыз ететін жағдайлар жүйесі жатады.

Оқу әрекетінің бағыттылық-мотивациялық деңгейде эмоционалды  процестер дидактикалық материалдың  сыртқы белгілеріне бағытталған белсенділікпен байланысты. Атқарушы кезеңде – эмоционалды көрініс табу процестік-зерттеу әрекеттеріне қатысты. Рефлексивті-бағалық кезеңде мотивация нәтижелерін бағалауға мотивация бағытталған, ал эмоциялар ұйымдастырылған эвристикалық әрекеттер арқылы жүзеге асты.

Жүзеге аспаған  студенттердің эмоционалдық потенциал  қалыпты оқытуда осы процестің  әр түрлі кезеңдеріндегі өзі қалайтын эмоциялар мен шынайы бастан өткеретін эмоцияларға сәйкес келмеуі жатады.

Субъективті және эксперссивті белгілерді талдау студенттердің ұқсас эмоциялар кешенін анықтауға мүмкіндік берді. Негізгі эмоциялар экспрессивті белгілер деңгейінде танылып, ұқсас кешенде барлық эмоцияларды терең талдауға қажетті жағдай жасады.

Оқу іс-әрекетінің эмоционалдық регуляциясын қамтамасыз ететін жағдайлар дидактикалық материалдың эмоциогенділігінің күшею деңгейінде, студенттердің ситуативті эмоцияларын коррекцияларын, функционалдық жағдайды күшейту арқылы жұмыс жасау мүмкіндігін қалыпқа келтіреді. Осы мақсаттарда студенттердің өзіндік эмоционалды регуляциялау жүйесі анықталды.

Іс-әрекет бұл  таным мен шығармашылыққа бағытталған  адамның өзінің өмір сүру кәсіби салалары бойынша айтылуы үшін адамның  белсенділігін түрін айтуға болады. Адам іс-әрекет арқасында материалдық  және рухани құбылыстарда жасалынады қабілеттілігі арқасында табиғатты қоршайды оны жетілдіреді.Адам өзіне генотивтік мүмкіндігіне негізделіп және одан шеңберінен адам өз іс-әрекетімен шығармашылық сипатқа жасайды. Еңбек құралдарының арқасында жаңа қоғамды техникалық материалдық мәдени рухани даму жасауының арқасында адам өзін-өзі қайта құрып отырды . Тарихи даму прогресіне көз жіберер болсақ , адам іс-әрекет арқасында жетіліп отырды. 
Адам іс-әрекет тұтынушылық сипаты үшін ғана емес, жемісін беретін шығармашылықта көрініп, жалғасады. 
Адам іс-әрекеті өзге тіршілік иелерімен ерекшеленеді.Жануар белсенділігі жаратылыстық қажеттілікке байланысты болса, адам іс-әрекеті адамзаттың бұрын-соңғы жасалған мәдени- тарихи жетістіктеріне сүйеніп оны қажеттіліктерінде сүйене жалғастырады. 
Адам іс-әрекеті күрделі қимыл қозғалыстық біліктілік пен дағдыға байланысты. 
Адам іс-әрекетінің басқа тіршілік иелері мен айырмашылығын белгілеп көрейік. 
1. Адам іс-әрекеті жемісті шығармашылықты, жасампаздыққа ие. 
Ал жануарлар белсенділігі тұтынукшылық негізде болады. 
2. Адам іс-әрекеті заттық материалдық, рухани мәдениетпен  
Бұларды өз дамуы үшін пайдаланады. Ал жануарлар өз биалогиялық қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасайды. 
3. Адам іс-әрекеті адамның өзін өмір жағдайын қажеттілігі мен қабілеттілігін де қайта қайта құрайды немесе көркейте түседі. 
4. Адам іс-әрекеті түрлі форма мен оның әр түрлі құралдар арқылы жүзеге асыруы тарихтық жемісі. Ал жануарлар белсенділігі биалогиялық эвалютциялық нәтижесі ретінде болады. 
5. Адамға заттың іс-әрекеті туа берілмейді. Ол тәлім тәрбие қалыптасуы мен жүзеге асуы Ал жануарларда бұл іс-әрекет ген.отипке негізделінетіндіктен туа беріледі [30]. 
Қиял творчества жалғыз ақындарға тән емес, ғылымның мәдениеттің барлық саласында керекті өте үлкен орын алатын психологиялық әрекет. Творчества бар жерде қиял да бар Қиял творчестваның негізгі бір психологиялық құрамы болып табылады. Творчества тек жазушы ақын суретші т.б. іс-әрекетінде болмай, ғылым мен техникалық мәдениеттің еңбектің барлық саласындағы адамның күнделікті тіршілігінде, тіпті күнбе күнді оқудың өзінде де елеулі орын алады. Мектеп оқушысының қағидашы түсінуі, бір есепті өз бетінше шығара бастауының өзін творчествалық әрекет деп есептеуге болады. 
Творчестваға шабыт өте қажет. 
Шабыт – адамның барлық қабілеттіктерінің жіберлі түрде әрекет етуінен туындайтын күй. Шабыт үстінде жасалған шығарма адам жазушы болсын ғылым болсын, ғылым болсын, кім болса да оның еңбегі жемісті болмақ. Бірақ шабыт өзінен-өзі келе бермейді. Ол үшін бір нәрсе адамға әсер етуі қажет. Бұл бұрыннан ойланып толғанып жүріп, сол кезхде келген шабыт. Дайындық кезінде материал жинамай , бір мезетте шығармашылық жасай алмайды. Адамда шабыт пайда болуы үшін үлкен дайындық жігерлі еңбек керек творчествалық жемісті нәтижелі болуы түрлі дағдыларға машықтануға байланысты . 
Дағдылану еңбектің түрлі салаларында өте үлкен орын алады. Адам өзінің істейтін еңбегіне орай, тиісті дағдыларды меңгермесе өзінің істейтін жұмысының тектігіне жете алмайды жұмысын дұрыс ұйымдастырып , еңбек өнімін арттыра алмайды әр уақытта күнделікті істейтін жұмысына шамадан тыс көп жігер көп күш жұмсайтын болады. 
Дағдылардың педагогикалық процесте алатын орны ерекше. Егер оқушы оқу процестерінде оқуға , озуға, есеп шығаруға т.б. машыұқтанбкаса олар жақсы оқи да , ғылыми негізін меңгере де алмас еді.