Құқық қорғау қызметкерлерінің өзіндік бағалауларының кәсіби іс-әрекетіне әсерін зерттеу

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 09 Апреля 2013 в 01:37, дипломная работа

Описание работы

Қазір біз құқықтық мемлекет құру үстіндеміз. Бұл жұмыс бүкіл әділет жүйесін, оның ішінде сол салада қызмет ететін жеке тұлғаларды: соттарды, барлық құқық қорғау органдарының кәсіби іс-әрекеті ғана емес, олардың қазіргі заман талабына сай білімі мен біліктілігі, психологиялық ерекшеліктері мен қарым-қатынас мәдениеті, кәсіби этикасы т.с.с. реформалауды қажет ететіні сөзсіз. Ал, қазіргі кездегі психологиялық тәжірибеде тұлғаның дара психологиялық ерекшеліктер мәселесіне ерекше көңіл бөлуінде. Психологияның қай саласын алсақта тұлғаның психологиялық ерекшеліктеріне ерекше мән береді.

Файлы: 1 файл

мазмұны.docx

— 154.96 Кб (Скачать файл)

  И.С.Кон өзiндiк бағалауды «өзiнiң  қасиеттерiн, қабiлеттерi, жүрiс тұрысын  бағалай алатын өзiндiксананың  құрылымы» ретiнде қарастырады. 

И.И.Чеснокова  айтуынша өзiндiк бағалау - күрделi құрылым, индивидтi мүмкiндiктерiн бағалау  функциясын атқаратын және жағдайдың  талабын сәйкес жүрiс - тұрысты сәйкестендiру. Осының негiзiнде бағдарлама жүредi және өзiндiк бағалаудың эмоцияналды  аспектiсi ескерiледi. Өзiндi бағалауды  өзiндiксананың ерекше элементi ретiнде  қарастырғанына қapaмaй автор үш компонентке  бөлген: өзiндiк тану, өзiндiк қатынас  және өзiндi бағдарлау.

А.В.Захарова  бойынша, өзiндiк бағалаудың ядросын субъектiлік құндылықтары қурайды. Автор өзiндiк бағалаудың құрылымдық-динамикалық моделiн жасауға тырысты. Оның пiкiрiнше өзiндiк бағалау eкi негiзгi формада жүзеге асады: жалпы және жеке (порциалды). Жеке өзiндiк бағалау субъектi өзiнiң нақты қасиеттерiн бағалауын көрсетедi. Жалпы өзiндiк бағалау жүйесі. Оның eкi компонентiн бөледi: адамның өзiне эмоцияналды – құнды  және когнитивтi қатынасы. Когнитивтi қатынас жетекшi рөл атқарады, өйткені субъектке өзiнiң ең маңызды бағалауларды жалпылап қосады. 

А.И.Липкина, К.А.Абдульханова-Словская, Л.И.Божовичтi жұмыстарында өзiндiк бағалаудың негiзiнде  субъектiң iшкi қабылдаған  құндылықтары  жатыр деп айтылған. Индивид қабылдаған құндылықтарына байланысты, өзiнiң қасиеттерiнiң  бақылаулардың негiзiн салады. Осы  мағынада оны субъектiнiң әpeкeтіне әсер eтeтін тұлғалық қалыптасуының  өзегi деп қарастыруға болады.

Көптеген  жұмыстарда өзiндiк бағалау субъектiлiктiң  пайда болу процессiнде көрінетін  тұлғалық дамудың маңызды әcepi ретiнде  қарастырады. Субъектiлiк түсінігі мақсаттарды  қоя бiлетiн, оларды iскe асыру жолдарын iздейтiн, жеткен нәтижелерi туралы ақпаратты  қолдана алатын, оларды бағалай алатын, белсендi адамның сипаттамаларымен байланысты.

«Меннің»  психологиялық мәнін А.Т.Спиркин  мынадай сипаттайды: «мен» түсінігі өз сапасымен нұрымен сәулелендіріп, өзін -өзі қабылдаған, таныған және сезген жеке тұлғаны білдіреді. «Мен» -психикалық өмірде реттеп барушы принцип, өзіндік бақылауды жүргізуші  рухани күш; біз өз мәніміз бойынша  бүкіл әлемге қоршаған адамдарға  ең бастысы, өз санамызға өз бағалауымыз  бен танымымызға орай өзімізге ашып беретін әр бір жеке адамның тұтастай болмысы.(2)

Өзіндік анықталу процесінде өзіндік бағалау  айрықша мәнге ие.

             Осыған ұқсас көзқарас А.М.Кухарчук  еңбектерінде де кездестіруге  болады. Ол таңдауды өзінің қабілетіне, талаптрына сәйкес келуіне орай  таңдайтындығына туралы айтады.

            Жалпы өзіндік бағалаудың  жеткілікті  жоғары деңгейі еңбек пен қоғамдағы  белсенділіктің маңызды шарты.  Өзіне деген жағымды қатынас  жеке тұлғаның рухани жағымды белгісі, сондықтанда өзіндік бағалауды зерттеудің  маңыздылығы осында.

           Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, тұлғаның өзі жайлы пікірі  оның іс-әрекеті мен істерін  реттеудің маңызды жағы болып  табылады.

        «Мен бейнесі» және «өзіндік  бағалау» ұғымдары өзіндік сананың  әр түрлі деңгейлері.

Әрбір жеке адам өз өзіне «меніне» қызығуы  ежелден –ақ зерттеушілердің  назарын аударып келген. Адам жан  дүниесінің өзіндік санасы әрдайым  тек ғалым – философтардың  ой толғауында ғана болып қоймастан, оны жазушылар мен суреткерлер  де өз шығармаларына арқау еткен. Жеке адамның әрекет қылығы барша  уақытта оның өзі жөніндегі ұғымы  мен бейнесі және болашақтан күткен образымен байланысып келген. Өзіндік  сана –шексіз, күрделі мәселелерден, әрқандай жеке адам сан қырлы өз «менінің» көптеген бейнесіне ие: дәл осы мезетте адам өзін қандай деп білді, болашақтағы өзінің идеялық  «мені» жөнінде не ойлайды, осы «менді»  басқалар қалайша таниды.

       «Мен» бейнесі жеке адамның санасында бір қалыпты бекіп қалған түсінік не білік емес, ол өте қозқалмалы, өзгермелі «мен» күйінде қабылдануы мүмкін. Сонымен бірге «мен» әлеуметтік заңдарға қоршаған адамдардың қалауына сай кемелденген  болашақ идеал «менді» де аңдатуға заңды. Жеке бір жағдайда бұл «мен» қолынан келсе тау қопарып, теңіз жұтатын фантастикалық тұлғаның бейнесіне сәйкес болуы да әбден ықтимал. Ал осы өзі жөніндегі қияли санада басымырақ болып, әрі оларға шетелгенді игеру, жүзеге асыру үшін қажетті әрекеттермен ұштаспаса, көздеген істің шырқы кетіп, сана қисынсыз өзгеріске келеді, ақырында қиялданған ниет пен шындық сәйкессіздігінен адам ауыр күйзеліске түседі. «Психологиялық журнал З»

  «Өзіндік бағалау» ұғымы психологиядағы  негізгі ұғымдарның бірі.

            Өзіндік бағалаудың даму шарты,  оның мазмұны жайлы оның анықтамасы  жайлы өзіндік бірыңғайлы ықпалдар  әлі де қалыптасады.

            Бұрынғы кеңестік психолгияда  өзіндік бағалаудың анықтамасын  тұлғаның өзіндік санасының дамуының  белгілі бір сатысында туындайтын  социогенді механизм деп анықтаған.

            Тұлғаның өзіндік бағалауы терең  құрылымды динамикалық талдау. Мұндағы  ең негізгісі осы динамикалық  жүйенің қасиетін, мазмұнын, оның  жеке элементін түсіну қажет  және олардың бөлінулері мен  өзара әрекет шегін негіздеу  және табу.

           Тұлғаның өзіндік бағалауларының  дамуы тек сыртқы жағдайда  адаптивті мазмұнда ғана болуы  мүмкін емес. Тұлғаның өзіндік  бағалауларының мазмұны іс-әрекетте  жеткен жетістіктері мен ғана  емес оны орындаудағы іс-әрекетті  өзіндік реттеу механизмдерімен  байланысты болады.

            Яғни іс-әрекеттің сыртқы және  ішкі нәтижелерінің динамикалық  үйлесуімен байланысты.

            Тұлғаның өзіндік бағалау ерекшелігі  психикалық дамудың ішкі шарты  болып табылады.

Озіндік бағалау – сыртқы бағалаудың әсерінен қалыптасқан ұғымды сапалы қалыптастырған шынайы  өзінің «Менің» іштей  тілейтін қажетсінетін «Менге» көшіру арқлы, өзін іс-әрекет субьектісі ретінде  тусінудің қажеттілігі мен мүмкіндіктерін анықтайды.

             Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің  кәсіби әрекеті барысындағы белсенділігі, іс-әрекет субьектісі ретінде  өз әрекетін ұйымдастыруда іс-әрекетті  жүзеге саналы өзіндік реттеу  жүйелерінің қаншалықты дәрежеде  қалыптасуымен анықталады.

           Бұл белсенділік өзіндік анықтаудың  субьектісі ретінде тұлғаның  «өзіндік бағдарлану» сипатынада  әрекет етуімен және іс-әрекетті  психикалық өзіндік реттеу жүйесімен,  жоғары адекватты өзіндік бағалау  ерекшеліктерімен тікелей байланысты  болады.

           Сондықтанда кәсіби әректті бағалауда  оның мотивтерін анықтаудың алғашқы  сатыларын зерттеуде тұлғаның  субьективті белсенділіктерінінің  қалыптасуын бағалау маңызды  сұрақтардың бірі.

           Әлеуметтік экономикалық  жағдайлардаың  өзгеруі қызметкерлерді еңбек  әрекетін нәтижелі атқаруға, соның  негізінде кәсіби өзіндік анықталуды  қалыптастырудың жаңа ықпалдрын  жасауды, жетілдіруді талап етеді.

            Адамның тарихи дамуындағы өзіндік  сана сезімдердің пайда болу  процесін А.Г.Спиркиннің, И.С.Конның  дәлелденген ғылыми еңбектерінде  нақты талданған. Соңғы жылдары  көптеген зерттеуер өзін-өзі бағалауды  өз беттілік жеке тұлғалық  феномен адамның мінезін зерттеуші  ретінде қарастырады  (Т.В.Демина, А.Е.Липкина, М.Е.Лисина, В.Е.Сафин).

  Отандық психологияда  өзіндік  бағалауды зерттеген Ж.Ж. Бейсенова  өзінің кандидаттық диссертациясында  «тұлғаның өзіндік бағалауын»  екі жоспарда қарастырған:

1) өзіндік бағалау - өзіндік сана  сезімдердің компоненті ретінде;

2)өзіндік  бағалау - өзіндік реттелудің  маңызды механимдері ретінде  адамның басқа адамдармен өзара  қарым-қатынасын бөліп шығарады.

     С.Л.Рубинштейн өзіндік бағалауды  - өзіндік сананың мәні ретінде   түсіндіруге тырысады. Ол өзіндік  бағалауға әсер ететін фактор  ретінде адамның басқа адамдармен  өзара қарым-қатынасын бөліп шығарады.

      Өзіндік бағалау мәселесін зерттеуге  үлес қосқан К.Роджерс пен оның  шәкірттерінің  зертеулері болып  табылады.

      Өзіндік бағалау-өзін өзін сыйлау  басқа адамдарды сыйлау, өзінің  қабілеті жетістіктері негізінде  қалыптасып өзгеріп отырады.

       Жалпы өзіндік бағалаудың  жеткілікті  жоғары деңгейі еңбек пен қоғамдағы  белсенділіктің маңызды шарты  .Өзіне деген жағымды қатынас  жеке адамның рухани жағымды  белгісі,сондықтанда өзіндік бағалауды  зерттеу маңыздылығы осында.

           Психологиялық зерттеулер көрсеткендей,тұлғаның  өзі жайлы пікірі оның іс-әрекеті  мен істерін реттеудің маңызды  жағы болып табылады.

        «Мен бейнесі» және «өзіндік  бағалау» ұғымдары өзіндік сананың  әр түрлі деңгейлері.

      «Өзіндік бағалау» ұғымы психологиядағы  негізгі ұғымдарның бірі.

       Өзіндік бағалаудың даму шарты,  оның мазмұны жайлы оның анықтамасы  жайлы өзіндік бірыңғайлы ықпалдар  әлі де қалыптасады.

            Бұрынғы кеңестік психолгияда  өзіндік бағалаудың анықтамасын  тұлғаның өзіндік санасының дамуының  белгілі бір сатысында туындайтын  социогенді механизм.

           Тұлғаның өзіндік бағалауы терең  құрылымды динамикалық талдау.Мұндағы  ең негізгісі оы динамикалық  жүйенің қасиетін ,мазмұнын , оның  жеке элементін түсіну қажет  және олардың бөлінулері мен  өзара әрекет шегін негіздеу  және табу.

          Тұлғаның өзіндік бағалауларының  дамуы тек сыртқы жағдайда  адаптивті мазмұнда ғана болуы  мүмкін емес. Тұлғаның

өзіндік бағалауларының мазмұны іс-әрекетте  жеткен жетістіктері мен ғана емес оны орындаудағы іс-әрекетті өзіндік  реттеу механизмдермен байланысты болады.

            Яғни іс-әрекеттің сыртқы және  ішкі нәтижелерінің динамикалық  үйлесуімен байланысты.

           Жеке бастық тұлғалық дамуға  жағымды әсер ететін факторлар  –еңбек субьектісі ретінде оны  саналы , ұғынымды тфңдау ,еңбекке  деген позитивті қатынас ,әрекетті  саналы өзіндік реттеуде өз  беттіліктің дамуы , оқу әрекетінің , тәрбиенің практикамен тығыз  байланысты.

        Жалпы өзіндік бағалаудың  жеткілікті  жоғары деңгейі еңбек пен қоғамдағы  белсенділіктің маңызды шарты  .Өзіне деген жағымды қатынас  жеке адамның рухани жағымды  белгісі,сондықтанда өзіндік бағалауды  зерттеу маңыздылығы осында.

Р. Бернс өзiндiк бағалауға эмоцияналды  – құндылық құрылымның рөлiн бередi және оны өзiндiк қатынаспен теңестiредi. Автордың пiкiрiнше өзiндiк бағалау  «Мен-концепциясын» қалыптасуының  шарты деп есептейдi. Р. Берненiң  айтуынша, Мен-концепция тар мағынада өзiн бағалаудың өзi болып табылады.

Еңбекке деген психологиялық қалыптасу  негіздерін, әлеуметтік –психологиялық кемелденудің қалыптасу динамикасын, қызығулар мен қажеттіліктерді, сенімділіктерді қалыптастыру жолдарын табу, оның педагогикалық және психологиялық  мазмұнын табу, психология ғылымы үшін әрқашанда өзекті мәселелердің  бірі.

         Тұлғаның өзіндік бағалау ерекшелігі  психикалық дамудың ішкі шарты  болып табылады.

          Өзіндік бағалау – сыртқы бағалаудың  әсерінен қалыптасқан ұғымды  сапалы қалыптастырған шынайы  өзінің «Менің» іштей тілейтін  қажетсінетін «Менге» көшіру  арқылы,өзін іс-әреккет субьектісі  ретінде тусінудің қажеттілігі  мен мүмкіндіктерін анықтайды.

         Кәсіби өзіндік  анықталу мәселелерінің  өзектелігін, маңыздылығын қазіргі  жаңа уақытта талаптарына сай  зерттеу жаңаша сипаттағы зерттеулерді  талап етеді.

          Еңбек әрекетінің нәтижелігін  саналы әлеуметтік қажеттіліктерінде  кәсіби өзіндік анықтаудың ішкідетерминанттары.  іс-әректті псикихалық  өзіндік  зерттеу жүйелері ,кәсіби қызығулар  дәрежесі, адекватты өзіндік бағалау  ерекшеліктері мәнді роль атқарады.

           Іс-әрекеттің әрбір формасы кәсіби  өзіндік анықталуға қатысы бщйынша  дамытушылық, танымдық, құндылық  бағдар коммуникативтік сияқты  өзіндік жеке қызмет атқарады.

            Іс-әрекеттің мұндай формаларының  кәсіби қызметке әсері туралы  білім нәтижелі ұйымдастыруда  рөл атқарады.

       Кәсіби қызығушылықтың құрылымдық  психологиялық табиғатын зерттеуде  көп жақты ықпалдар болғанымен  әлі күнге дейін тұлғаның кәсіби  бағдар жұмысының нәтижесіне  кері әсер туралы мәселелер  жеткілікті деңгейде анықталмаған.

        Өзіндік сана мәселесі бертін  келе зерттеле бастаған. Түрлі  эксперименттік зерттеулер өзіндік  сананы психологиялық феномендер  жүйесінде әртүрлі орынға қойылады. Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, тұлғаның өзі туралы пікірі, оның  өз іс әрекетін реттеудің маңызды  тірегі болады. Жоғарғы адекватты  өзіндік бағалау арқылы тұлғаның  өз жетістіктерін шынайы бағалауы  негізінде өнегелі қанағаттану  жүзеге асады.

Информация о работе Құқық қорғау қызметкерлерінің өзіндік бағалауларының кәсіби іс-әрекетіне әсерін зерттеу