Кадрлар бөлімі АЖО құру

бұл жоба үшін, ал *.dfm – файлдың модулі үшін және *.dcr – компонент

кітапхасының элементтері  үшін [2].

 

 

1.3 Программа кодының терезесі

 

    Программа немесе Модуль кодының терезесі программаның мәтінін құруға және оның түзетуге арналған. Бұл мәтін арнайы ережелер бойынша құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphi жүйесінде Pascal тілінің ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы – Object Pascal программалау тілі қолданылады. Delphi ортасы іске қосылғанда 2.4 суретіне сәйкес программа кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынана тұрады. Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде қосып отырады.

     Жобаны  құру барысында осы кодқа қажетті  өзгерістер енгізіледі. Delphi ортасы Unit, Unit 1 және implementation қатарларының аралығын өзгертіп отырады, ал программалаушының жұмыс аймағы – {SR*DFM} және END қатарлар аралығы бойынша.

 

 

Сурет 2.4 Программа кодының терезесі

 

         Delphi – де дайын бөліктерді біріктіру арқылы программа құруға болады және осы құрылған программаны тексеруге жәнежұмыс істеуге болады.

        Delphi – дегі программалаудың бір ерекшелігі, программист өзінің істеп отырған жұмыстарын шешімдерін, нәтижелерін көзбе – көз көруіне болады болып табылады (визуалды программалау).

       Программаны құруды пернетақта   және  тышқан арқылы басқаруға болады. Delphi- дің көптеген элементтері Windows – тің стандартты компоненттеріне ұқсас болып келеді. Delphi – дің интегралдау аймағына келесі мүмкіндіктермен кіруге болады .

       Windows – тың жұмыс аймағында – монитор экранындағы негізгі аймақ Delphi – дің сілтеуіші орналасуы мүмкін. Оны тышқанмен активтендіру керек. Бұл нұсқа ең тез және оңай болып келеді [3].

 

 

       1.4 Delphi – дің программалау аймағының қосымша элементтері

 

• Жоба администраторы (Project Manager);
• Компоненттер кітапханасы (Component Library);
• Обьектілер архивы (Object Repository);
• Обьектілердің навигаторы (Browser);
• Мәзір конструкторы (Menu Designer);
• Локальді мәзір;
• Анықтама жүйесі;

    

      Бұл  айтылған компоненттерден басқа  Delphi – ді орнатқанда автоматты  түрде графика редакторы (Image Editor) және мәліметтер  базасы (Database Desktop) қосылады;

       Delphi – де бағдарламалауда бағдарламашының  жұмысы негізінен оқиғаны өндеу үрдісін (ішкі бағдарлама жасаумен аяқталады. Жасалған ішкі бағдарламалардың байланысын ұйымдастыру есебін Delphi өзіне алады [2].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Delphi ортасында АЖО мәліметтер қорымен жұмыс жасайтын механизмдер

 

Delphi7 бағдарламалау ортасында бірнеше мәліметтер қорына қатынау механизмдері бар: InterBase, Informix, IB Server, BDE, ODBC және де ADO технологиясы. Солардың ішінен біразына тоқталып өтейік.

 

 

 2.1 BDE және ODBC механизмдері

 

Delphi көмегімен құрылған  және файл-серверлік мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалар арнайы BDE (Borland Database Engine – Borland корпорациясының мәліметтер қорының машинасы) бағдарламалар кітапханасына негізделеді. BDE әр түрлі форматтағы төмен деңгейлі DLL кітапханасының жиынтығын ұсынады. BDE Delphi-ді орнатып жатқан кезде автоматты түрде орнатылады және Windows-тің 32-разрядты нұсқамасында тіркеледі. BDE МҚБЖ-ның көптеген кестелерімен жұмыс атқара алады, мәселен, файл-серверлік (dBase, Paradox, FoxPro, Clipper), сондай-ақ клиент-серверлік (Inter Base, Microsoft SQL Server, Oracle және т.б). BDE механизмінде SQL тілінің өзінің интерпретаторы бар, яғни соның арқасында тек мәліметтер қорының серверіне ғана емес, сонымен бірге, файл-сервер кестелеріне де сұраныс құра алады.

Компьютерде BDE орнатылмаса және тіркелмесе Delphi-де жасалған және BDE механизмін қолданатын бірде бір мәліметтер қоры жұмысын жалғастыра алмайды. Бұл жағдай бағдарламаны таратуды қиындата түседі, себебі бағдарламамен бірге BDE кітапханасының жиынтығын да бірге жіберу керек болады.

BDE механизміне ұқсас  ODBC (Open Data Base Connection – мәліметтер қорымен  ашық байланысу) драйверлер жүйесі  де қолданылады. ODBC драйверлері де BDE механизмінің функцияларын, яғни  төмен деңгейлі мәліметтер қорына  қатынас құрады және бағдарламамен бірге таратылады.

Microsoft фирмасының өңдеуімен  жасалынған МҚБЖ мүмкіндіктерінің  өзара байланысы болып табылады. Ол қолданып отырған МҚБЖ мен  деңгей қосымшаларының арасындағы  байланысты орнатады. ODBC қызметі  - қосымшалардан таңдалып алынған ақпарат бойынша сұраныстар қабылдау және оларды мәліметтер қоры ядросының тіліне аудару.

ODBC механизмінің негізгі  тағайындалуы: қосымшаларды абстрогирлейді, яғни сол арқылы серверлік  мәліметтер қоры кез келген  клиенттік қосымшаларға ашық, қол  жеткізімді бола алады.

ODBC механизмінің артықшылығы  болып оның қосымшаларды өңдеудегі  қарапайымдылығы және МҚБЖ-ның  кез келген қорына қатынау  мүмкіндігінің болуы табылады.

Негізгі МҚБЖ-ның мүмкіндіктерін пайдаланып, клиент-серверлік

қосымша, ал SQL Server-дің  мүмкіндіктерін пайдаланып, сервер бөлігін тағайындауға болады.

Негізгі кемшілігі мәліметтер қорына қатынау жылдамдығын баяулататын  сұраныстар трансляциясы болып табылады. Клиент-сервер жүйесінде бұл олқылық сұранысты клиент-компьютерінен сервер компьютеріне ауыстыру арқылы жойылады.

Delphi7-де BDE мен ODBC- ден  басқа кеңірек қарастырылып отырған  ADO  механизмі қолданылады [4].

 

 

 2.2 ADО механизмі

 

   Delphi-де  мәліметтер қорына қатынаудың Borland Database Engine және ODBC сияқты дәстүрлі құралдары сияқты Microsoft ActiveX Data Objects (ADO) технологиясын да қолдануға болады, яғни бұл технология СОМ мүмкіндіктеріне, соның ішінде OLE DB интерфейсіне негізделген.

ADO технологиясы әмбебаптылығының  арқасында өңдеушілер арасында  танымалдылыққа ие болды. Енді OLE DB интерфейсінің базалық жинақтамасы Microsoft операциялық жүйесінің барлығында бар десек те болады. Сондықтан да  осы жолмен мәліметтерге қатынау үшін тек ADO байланыс провайдерін көрсетіп, қажет мәліметтер қоры мен ADO орнатылған кез келген компьютерге бағдарламаны тасымалдай аламыз.

Delphi компоненттерінің  палитрасында мәліметтерге ADO арқылы қатынасатын, мәліметтер қорының толық қосымшасын жасай алатын компоненттер жиынтығынан тұратын ADO парағы бар.

Microsoft ActiveX Data Objects (ADO)  МҚ қосымшаларынан мәліметтерге әмбебап қатынауды қамтамасыз етеді. ADO технологиясы мен OLE DB интерфейсі қосымшаға әр типті мәліметтер негізіне бірегей қатынау әдісін қамтамасыз етеді (4-сурет).            

Мысалы, ADO-ны қолданатын қосымша корпоративті SQL серверде сақталатын мәліметтерге де, электронды кестелерге де, жергілікті МҚБЖ-ға да бірдей қиындықты операцияларды қолдана береді. ADO арқылы кез келген мәліметке жіберілген SQL сұраныс орындалады.

Мынадай сұрақ туындауы мүмкін: бұл сұранысты деректер көзі қалай атқара алады?

МҚ серверлерін көп  ойлап қажеті жоқ, SQL сұраныстарын өңдеу  – олардың басты міндеті. Файлдық  тізбек, электронды кесте, электронды почта және т.б. үшін ADO механизмі  мен OLE DB интерфейсі шақырылады. OLE DB мәліметтерді өңдеудің стандартты функцияларын инкасулирлейтін арнайы СОМ объектілер жиынтығы мен объектілер арасында деректер алмасуды қамтамасыз етіп отыратын арнайы деректер көзінің функциялары мен интерфейстерді ұсынады.

ADO технологиясына сәйкес  кез келген дерек көзі (мәліметтер  қоры, электронды кесте, файл), мәліметтер провайдерінің көмегімен қосымшаға қатынасатын мәліметтер қоймасы деп аталады. Қосымшадағы минимальді компоненттер құрамына байланыс объектісі, деректер тобының объектісі, сұраныстар процессорының объектілері кіреді.

Жалпы, ADO технологиясы тек өзіне OLE DB объектілерін ғана емес, қосымша мен деректер объектілерінің өзара қатынасын реттейтін механизмдерді де енгізеді.

Мұндай архитектура  объектілер жиынтығы мен интерфейсті  ашып әрі кеңейтеді. Объектілер жиынтығы мен сәйкес провайдер кез келген деректер қоймасына ағымдағы ADO құрылымын өзгертпей-ақ құрылуы мүмкін. Осы кезде–ақ мәліметтер ұғымы кеңейе түседі, яғни дәстүрлі емес кестелік деректерге объектілер жиынтығы мен интерфейсті өңдеп шығуға болады.

 

ADO негізі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 4 Мәліметтерге ADO арқылы қатынау схемасы

 

       Мысалға, геоақпараттық жүйенің графикалық деректері, жүйелік

 реестрдегі ағаштық құрылымдар немесе CASE – құралдарының деректері

 және т.б. болуы мүмкін.

        ADO технологиясы Windows-тің жүйелік механизмі болып табылатын

СОМ стандартты интерфейстеріне  негізделгендіктен бағдарламалық  кодтың көлемін азайтып, МҚ қосымшаларын қосымша бағдарламалар мен кітапханалардың  көмегінсіз таратуға мүмкіндік береді.

OLE DB спецификациясы объектілерді келесі типтерге бөледі:

• Тізімдеуші (Enumenator) дректер көзін немесе басқа да тізімдеуіштерді іздестіреді. ADO провайдерлерінің функционерленуін қамтамасыз етіп отырады;
• Деректер көзі объектісі (Data Source Object) деректер қоймасын ұсынады;
• Сессия(Session) бір деректер қоймасына жүгінетін объектілер жиынтығын біріктіреді;
• Транзакция (Trasaction) транзакцияны орындау механизмдерін инкапсулирлейді;
• Команда (Command) өзінің бұйрық мәтініне ие және оның орындалуын қадағалайды. Команда ретінде SQL сұранысы, мқ кестелік ұсынысы және т.б. болуы мүмкін;
• Қатарлар жиыны (Rowset) - ADO бұйрығының орындалу нәтижесі болатын деректер жолының жиынтығы;
• Объект қатесі (Error) ерекше жағдай жайлы ақпаратты қамтиды [5].

 

 

2.3 ADO провайдерлері

 

ADO провайдерлері мәліметтерді ADO арқылы қолданатын қосымшаны деректер көзімен (SQL сервермен, жергілікті МҚБЖ –мен, файлдық жүйемен және т.б.) байланыстырады. Әр мәліметтер қоймасында ADO провайдері болуы тиіс.

Провайдер деректер қоймасының қайда  орналасқанын және оның мазмұнын «біледі», сұранысы бар мәліметтермен жұмыс істеп, қосымшаға оны қайтару мақсатында ақпаратты интерпретациялайды.

Операциялық жүйеде орнатылған провайдерлер тізімі TADOConnection компонентімен байланыс орнатқан кезде мүмкін болады.

Microsoft ActiveX Data Objects инсталляциясы кезінде операциялық жүйеде келесі стандартты провайдерлер орнатылады:

• Microsoft Jet OLE DB Provider ОАО технологиясының жабдықтауымен Access  МҚБЖ мәліметтеріне байланыс орнатады;  
• Microsoft OLE DB Provider for Microsoft Indexing Service файлдарға және Microsoft Indexing Service Internet-ресурстарына тек оқу қатынасын орнатады;  
• Microsoft OLE DB Provider for Microsoft Active Directory Service каталогтар қызметінің ресурстарына қатынас орнатады (Active Directory Service);
• Microsoft OLE DB Provider for Internet Publishing, Microsoft FrontPage,  
• Microsoft Internet Information Server, HTTP-файлдары ұсынатын

ресурстарды қолдануға  мүмкіндік береді;  

• Microsoft Data Shaping Service for OLE DB мәліметтердің иерархиялық жиынын қолдануға мүмкіндік береді;  
• Microsoft OLE DB Simple Provider OLE DB-ның тек базистік мүмкіндіктерін қолдайтын деректер көзіне қатынау ұйымдарына арналған;  
• Microsoft OLE DB Provider for ODBC drivers ODBC драйверлерінің көмегімен «жазылып қойған»мәліметтерге қатынас орнатады.

Бірақ осындай жат  нұсқалар байланысын пайдалану қиындыққа  әкеледі. ODBC драйверлерінің өзі ақырын жұмыс істегендіктен қосымша  сервистердің қажеті де болмайды; Microsoft OLE DB Provider for Oracle Oracle серверімен қатынас орнатады.

 

 

2.4 ADO-ны Dеlphi-де  жүзеге асыру

 

Мәліметтерге ADO арқылы қатынасатын  механизмдер, көптеген объектілер, интерфейстер, Dеlphi-дің ADO беттерінде, VCL-де компоненттер жиыны ретінде орналасқан. Компоненттер жұмысын қамтамасыз етіп тұрған барлық интерфейстер \Delphi7\Source\Vcl бумасында OleDB.pas және ADODB.pas файлдарында көрсетілген.

TADOConnection компоненті тізімдеуіштің,  деректер көзінің және транзакцияны  қабылдау мүмкіншіліктері бар  сессияның мүмкіндіктерін жинақтады. ADO-ның мәтіндік командалары  TADOConnection компонентінде жасақталған.

Қатарлар тізімін TADOTable, TADOQuery, TAOostoredProc компоненттерінің көмегімен  алуға болады. Осылардың әрбіреуі деректер қоймасындағы мәліметтерге қатынас  орната алады. Осыдан былай деректер көзінен қайтарылатын жолдар жиынын Inprise құжаттамасына сәйкес жазбалар жинтығы деп айтсақ та болады.

ADO компоненттерінің әдістері  мен қасиеттері МҚ қосымшасына  қажет барлық  функцияларды қамтамасыз  етеді. ADO компоненттерін қолдану  VCL-дің басқа да стандартты  компоненттеріне аса ерекшеленбейді. Бірақ, қажет кезінде өңдеуші сәйкес ADO объектілері арқылы ADO интерфейсінің барлық мүмкіндіктерін пайдалана алады. Объектілерге бағытталған сілтемелер компоненттерде болады.

 

 

2.5 ADO деректер көзімен байланыстыратын механизмдер

 

ADO мәліметтеріне қатынайтын компоненттер деректер көзіне байланысатын екі нұсқаны пайдалана алады. Яғни, стандартты ADO мен Delphi әдістері.