Компьютерді қолданудағы санитарлық-гигиеналық талаптар

              WINDOWS-тан проводникке шығу үшін:

              (Пуск)Программыпроводник орындаймыз.

              Егер компьютерде Borland Pascal 7.0 қондырылған болса, онда  С:\   дискісінде BP каталогында BIN каталогын ашамыз, курсорды bp.exe атауына әкеліп, Enter басу. Borland Pascal 7.0 версиясына шығамыз.

Паскальда жұмыс жасау:

                 Жаңа документ ашу керек болса, онда file мәзірінен new пунктін таңдау;

                 Егер бұрынғы документте өзгеріс енгізу керек болса file мәзірінен open пунктін таңдап, керекті файлды ашамыз;

                 Терілген программаның дұрыстығын тексеру үшін; Alt +F9  пернелер  комбинациясын  басамыз,   егер   программада  қате  болса,  курсор  жіберілген   жерді  көрсетіп   тұрады,   қатені  түзетеміз. Қате  толық   түзетілгенде   ғана    компиляциядан   өтеді;

                 Программаны  сақтап  қою   үшін  File   мәзірінен  SAVE  пунктін   таңдау,  файлдың  атын   жазу;

                 Программаны    орындауға(компиляция)  жіберу Ctrl + F9; 

                 Нәтижені    экранға   шығару Alt + F5;

                 Файлды    дискетаға   жазып  алу, SAVE   пуктін   таңдап,  келесі   команданы  тереміз: А:\  файлдың  атын  жазу;

                 Дискетаны    ашу   келесі   орындалады, OPEN   пунктін  таңдап,  келесі   команданы   тереміз: А:\   файлдың  атын  жазу. Enter  пернесін   басамыз. Сонда   дискет  іші   ашылады. Еректі   файлды  таңдап   Enter    пернесін басу   керек.

              Паскаль прогрммасының интерфейсі келесі суретте берілген:

Сурет 1. Паскаль программасы.

              Осы терезеге программа мәтінін тереміз:

Сурет 2. Паскаль программасында есеп шығару.

              Программаны жазып болған соң, қатесін тексереміз:

Сурет 3. Паскаль программасында есеп шығару.

              3.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

3.1 Бағдарламалық қамсыздандыруды құру қажеттігінің негіздемесі

«Әлемде мемлекеттің экономикалық деңгейі және оның бәсекелестік қабілеті бойынша алатын орны ең бірінші оның адамдарының – адамзат қорының сапасына тәуелді», − деп елбасы айтқандай, Қазақстан Республикасының әрбір азаматы ел экономикасына өз септігін тигізсе, дамыған елдердің қатарына жатуымыз да тез іске асатын еді. Мемлекетімізде тұратын әрбір адам өзінің алған мамандығы бойынша тың жаңалықтар енгізіп, соны жүзеге асырып, нәтижесін бүкіл әлемге паш етсе, ел экономикасы едәуір ілгерілеп қалады. Елбасының даму стратегиясында жаңа технологияларды еңгізуге, ақпараттық жүйелерді автоматтандыруға, жаппай компьютерлендіруге баса назар аударылған. Ол еліміздің компьютерлік сауаттылығын ашуға және ұлғайтуға нақты шаралар ұйымдастырылуын елбасқарушы азаматтарға тапсырды. Қазіргі кезеңде бұл технологияларды кез-келген адам сатып алатындай күйге жеткізді және арнайы оқыту курстары да жұмыс істейді. Осы бағытта мектеп жасындағы балаларға және жоғарғы оқу орындарының студенттеріне де білім берілуде. Компьютерлік мамандықтар ашылып, сол саланың бітіруші түлектері еңбек нарығында көп сұранысқа ие болып отыр. Кез-келген түлек өз білім дәрежесіне қарай жұмысқа орналасып, сол салада программалық қамтамалар жасап, қазіргі таңда жемісін көріп жатыр.

С=Стқк+Салг+Ссөе+Спр,                                                         (4.1)

Бұл жерде:

       Cтқк -  техникалық құралдар комплексін сатып алу шығындары;

       Салг - алгоритмді құруға кеткен, сайттың  мәтіндік бөлімін құрастыруға кеткен шығындар;

       Ссөе - программаны өндіріске ендіру шығындары;

       Спр -  бағдарлама беттерін құрастыру мен өңдеу шығындары.

Қорларды ұйымдастыру және басқарудың ақпараттық жүйесін жасағанда кеткен шығындардың барлығын күрделі (бір реттік) шығындарға жазуға болады

Бағдарламаны реализациялау үшін бірқатар технологиялық және қосымша құрылғылар  қажет, олардың жалпы құнын мына формуламен анықтауға болады: 

Стқк,                                                       (4.2)

Мұндағы,

- і түріндегі техникалық құралдар саны;

- і түріндегі техникалық құралдың бірлік құны.

Сайтты  құрастыру, өңдеу және өндіріске ендіру үшін, Сайттың сатып алу мерзімін есепке алғанда ескерілетін келесі капиталдық салымдар жүргізу қажет.

              Кесте 2.  Бағдарлама құру, тарату техникалық құралдардың саны мен құны.

Бағдарламаның мәтіндік бөлімін құрастыруға кеткен шығын:

,                                      (4.3)

                   Мұндағы, - инженер - программистің еңбек ақысы;

                  - кеңесші - программистің еңбек ақысы;

                  - құрастыруға кеткен уақыт;

                  - әлеуметтік мұқтаждарға бөлінген ақша (11%).

Программаның алгоритмін құрастыруға кеткен уақыт 1 ай.

Құрастырушының еңбек ақысы - айына 90000 тг, оның ішінен әлеуметтік мұқтаждарға 11% - ін алып тастасақ, кеңесші - программистің көмегін есепке алмағанда, алгоритм құрастырушының еңбек ақысын аламыз:

.

Алгоритмді құрастыруға бір кеңесші қатысты. Кеңесшіге кеңес берген уақытқа ғана ақы төленеді. Кеңесші - программистің еңбек ақысының 80000 екенін ескерсек, онда кеңесшінің 1 сағатқа алатыны: 

Мұндағы, 25 - бір айдағы жұмыс күні саны;

         8 - жұмыс күніндегі сағат саны.

Дипломдық жобаны жобалау кезінде  13 сағат кеңес беру талап етілді, олай болса кеңес беруге кеткен шығын:

.

Бағдарламаны құрастырушы мен кеңесші еңбек ақысына кеткен жалпы шығын мынаны құрайды:

.

Жұмыстың программалық  бөлімін құрастыру мен өңдеуге кететін шығын келесі формуламен есептелінеді:

,                                              (4.4)

Бұл жерде:

                Км –  Программа өңдеуге кеткен машина уақытының  бағасы;

                Кзп - Web программа құрастыруға және өңдеуге кететін программистің еңбек ақысының қоры;

Машина уақытының құны мына формуламен есептеледі:

,                                              (4.5)

Мұндағы,  - машина уақытының бір сағатының бағасы;

       - ЭЕМ - нің бір күндегі жұмыс уақыты;

       - программаны жазуға және өңдеуге кеткен күндер саны.

              Машина уақытының 1 сағатының бағасы мына формуламен есептеледі:

,                                                   (4.6)

Мұндағы,  А - бір айдағы ЭЕМ амортизациясы;

                  Е - бір айдағы ЭЕМ-ға кеткен электр энергиясының шығыны;

                  О - бір айдағы ЭЕМ-нің қызмет көрсетуіне кеткен шығын;

                  Др - бір айдағы жұмыс күндері саны;

                  Ч – жұмыс күнінің сағатпен ұзақтығы;  

Бір айдағы ЭЕМ амортизациясы мына формуламен есептеледі:

,                                                    (4.7)

Мұндағы, S - ЭЕМ - ның бастапқы бағасы,

                    qам - бір жылдағы амортизация пайызы;

Құрылғыны реализациялау кезіндегі бастапқы бағасы 192500 тг. Бір жылдағы «Есептеуіш техника және сыртқы құрылғылардың» негізгі тобына  бухгалтерлік амортизация пайызы  30%.

Сонда:                                                                             .

Бір айдағы ЭЕМ-ға кеткен электр энергиясының шығыны мына формуламен есептеледі:

,                                                  (4.8)

Мұндағы,  W - ЭЕМ-ға  қажетті қуат;

                  t - ЭЕМ-ның жұмыс уақыты;

                  T - электр энергиясы тарифі.

Компьютер қуаты 0,5 кВт/с, жұмыс уақыты 8 сағаттан 26 күн. Тариф бір киловатқа 11,5 тенге.

Сонда:

.

Бір айдағы ЭЕМ-нің қызмет көрсетуіне кеткен шығын мына формуламен есептеледі:

,                                                (4.9)

Мұндағы, Qc  -  есептеуіш техникасын жөндейтін жүйелік оператордың   еңбек ақысы;

n - жүйелік оператор жөндейтін ЭЕМ саны;

Жүйелік оператордың еңбек ақысы 70000 тг, қызмет көрсететін ЭЕМ - 2;

Осыдан:

.

Сәйкес машина уақыты сағатының бағасы мынаны құрайды:

.

Машина уақыты сағатының бағасы 168,3 тг құрайды. Программаны жазу және өңдеу үшін 2 айда күніне 8 сағаттан кетті.

Сәйкес:

.

Программаны жазуға және өңдеуге кеткен программистің еңбек ақысының фонды мына формуламен анықталады:

,                               (4.10)

Мұндағы, m - программаны жазуға және өңдеуге кеткен айлар саны;

                 Qразр - программистің бір айдағы еңбек ақысы;

                 Pсоцн -  әлеуметтік мұқтаждарға кеткен шығын;

Инженер - программистің бір айдағы еңбек ақысы 60000 тенге. Программаны жазу және өңдеу үшін 2 ай уақыт жұмсалды. Еңбек ақы фонды мынаны құрайды:

.

Жүйенің программалық кодын құруға және өңдеуге кеткен шығын:

.

              3.2 Программаны ендіру шығындарын есептеу

              Сайтты ендіру шығындары келесі жолмен есептелінеді:

,                                                 (4.11)

Мұндағы,  - уақыт тиімділігіне берілген машина уақытының   құны;

       - уақыт тиімділігіне төленген программистің еңбек ақысы;

Ендіруге кеткен машина уақытының құны:

,                                               (4.12)

Мұндағы, - бір күндегі ДЭЕМ жұмыс істеген уақыт;

                - программаны жазуға және өңдеуге кеткен күндер саны;

                - машина уақытының сағаттық құны.

ЭЕМ - да жұмыс істеу уақыты - 8 сағат, ендіруге 26 күн кетті, машина уақытының сағаттық құны 168,3 теңгені құрайды.

              Осыдан:

.

Ендіруге кеткен программистің еңбек ақысы:

,                                              (4.13)

Мұндағы, - программистің бір айдағы еңбек ақысы;

      - ендіруге кеткен жұмыс күндері саны;

                 - бір айдағы жұмыс күндері саны.

Бір айдағы программистің еңбек ақысы 60000 тенге, ендіруге 26 күн кетті. Ай 20 жұмыс күнінен тұрады. Олай болса:

.

Ендіруге кеткен шығын:

.

құрайды.

Сайтты   құруға кеткен шығын формуласына мәнін қойсақ, мынадай шығын аламыз:

.

              3.3 Жүйені ендіруге дейінгі шығынды есептеу

Бағдарламаны қолданбай есепті шешуге кеткен шығын мына формуламен есептеледі:

Збп=Зқызмет+Рәлеуметтік мұқтаж,                                           (4.14)

Мұндағы, Зқызмет- бір жылдағы еңбек ақы;

Рәлеуметтік мұқтаж - әлеуметтік мұқтаждарға бөлінгені (11%).

Бір жылғы еңбек ақы мына формуламен анықталады:

Зқызмет=Qқызмет∙N∙12,                                                    (4.15)

Мұндағы, Qқызмет - жұмысшы еңбек ақысы;

      - жұмысшы саны.

Жұмысшы еңбек ақысы 35000, олай болса:

.

Бағдарлама 2 жылға жұмыс істеуге есептелген. Олай болса сайттың қызмет көрсетуге кеткен шығыны мына формуламен есептеледі:

,                                          (4.16)

Мұндағы, - қызмет көрсетуге кеткен машина уақытының құны;