Компьютерді қолданудағы санитарлық-гигиеналық талаптар

                    - инженер - программист еңбек ақысы.

Қызмет көрсетуге кеткен машина уақытының барлық уақытқа кеткен құны:

.

Бір жылға сәйкес машина уақытының құны мынаған тең:

.

Қызмет көрсету кезіндегі инженер - программистің еңбек ақысы мынаны құрайды:

,                                        (4.17)

Мұндағы,  - бір сағаттағы программистің қызмет көрсету  еңбек

                             ақысы;

       - қызмет көрсетуге кеткен сағаттар саны;

        - компьютерлер саны.

Инженер - программист еңбек ақысы 65000 тенге және бір сағаттағы қызмет көрсетуі:

,

Мұндағы, 18 - бір айдағы жұмыс күні саны;

                             6 - жұмыс күнінің сағатпен есептегендегі ұзақтығы.

Бір компьютерге көрсетілген қызмет:

.

Олай болса инженер - программистің қызмет көрсетудегі  еңбек ақысы:

.

Сәйкес бір жылдағы еңбек ақысы:

.

Барлық периодтағы программаның  қызмет көрсетуге кеткен жалпы шығыны:

.

Бір жылдағы программаның қызмет көрсетуінің шығыны:

.

Программаның  ендіруден кейінгі қызмет көрсетуінің шығыны мына формуламен есептеледі:

,                              (4.18)

Мұндағы,  - бір жылдағы жұмысшылардың еңбек ақысы;

       - әлеуметтік мұқтаждарға бөлінгені (15%).

Б              ір жылдағы жұмысшылардың еңбек ақысы мына формуламен есептеледі:

,                                        (4.19)

Мұндағы, - жұмысшы жалақысы;

                - сайтты құруға қатысқан жұмысшылар саны.

Қызмет көрсетуін есепке алғанда жылдық еңбек ақы мынаны:

.

              3.4 Шығын үнемділігін есептеу

Ендіру кезіндегі шығын үнемділігі мына формула бойынша есептеледі:

,                                                (4.20)

Мұндағы,  - сайтты қолданбағандағы шығындар;

       - программаны қолданғандағы шығындар.

Жылдық үнемдеу:

.

Сайтты  сатып алу уақыты:

,                                                     (4.21)

Мұндағы, - сайтты   құруға және ендіруге кеткен шығындар;

       - ендіруді үнемдеудегі шығын.

.

Жылдық экономиялық эффект мына формула бойынша есептеледі:

,                                      (4.22)

Мұндағы,  - ендіруді үнемдеудегі шығын;

       - капиталдық салымның эффективтілігінің нормативті  коэффициенті (0,32);

       - сайттың сапалы құру және ендіру кезіндегі шығындары.

Алынған мәліметтер бойынша, мынаны аламыз:

.

Қорытынды: Жоғарыда келтірілген есептеулер негізінде программа құру мен ендіру экономикалық жағынан тиімді екенін көрсетеді.

Жылдық экономиялық тиімділік 7121911,5 тенгені құрайды.

              4. ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ

              4.1 Еңбек қорғау жүйесі туралы түсінік

Еңбек қорғау – еңбек қызметі процесіндегі қызметкерлердің денсаулығы мен өмірлерін сақтау жүйесі, соларға қоса құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдық-техникалық, санитарлық-гигиеналық, емдеу-сақтандыратын, реабилитациялық және басқа шаралар кіреді.

Еңбек қорғау облысында мемлекеттік саясаттың ең басты мақсаты қызметкерлердің өмірлері мен денсаулықтарын сақтау болып табылады.

Адамның қызметтік өмірі жүріп жатқан және әр түрлі қауіпті және зиянды факторлар қалыптасуы өтіп жатқан өндірістік ортада адам қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемалары ерекше жағдайда болып отыр. Қызметкерлердің денсаулығы мен еңбек өнімділігіне әсерін тигізетін өндірістік орта мен еңбек процесінің факторлар жиынтығы еңбек шарттарын ұйымдастырады.

Технологиялардың шапшаң дамуы, құрал-жабдықтардың жаңаруы, пайдалудың зиянды жақтары зерттелмеген жаңа процестер мен материалдардың еңгізілуі қазіргі заманғы өндіріске тән.

Азық-түлік өнеркәсібінің көптеген ұйымдары жоғары механикаландырылған  және автоматтандырылған құрал-саймандармен жабдықталған, солардың құрамына бағдарламамен басқарылатын манипуляторлар мен басқа құрылғылар кіреді. Осыған байланысты жарақат жағдайлардың пайда болу қауіпі арта түсті. Бұл, әсіресе, қоғамдық тамақтану және сауда-саттық өнеркәсібіне жатады.

Себебі, осы жаңа бағыттар өнеркәсіптегі адамның еңбек қорғау қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі пайда болатын түрлі мәселелерді шешу қиындық дәрежесін арттырады.

Еңбек қорғау облыстарындағы заң шығару актілері

Еңбек қорғауды мемлекеттік басқару еңбек қорғау облысында, облыстағы заң шығаратын және басқа нормативтік актілерін өңдеудегі мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын орындау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, өндіріс құралдарына, технологияларға, еңбек ұйымдастыруына, денсаулық кепілдемесі мен еңбек шартының қауіпсіздігіне ұсынылатын талаптар. Мемлекеттік басқару мемлекеттік мүшелермен орындалады. Оның функциялары мен өкілдігі еңбек қорғау облысында ҚР-сының Президентімен немесе ҚР-сының үкіметімен анықталады. Еңбек қорғаудың Мемлекеттік басқару мүшелері  қабылдаған еңбек қорғау нормалары, ережелері және басқа нормативті-құқықтық құжаттарын қызмет сферасына тәуелсіз кез келген ҚР-да орналасқан министліктер, ведомстволар, кәсіпорындар міндетті түрде орындауы қажет.

Еңбек қорғау талаптарын қызметтің кез келген түрімен айналысатын заңды және физикалық адам орындауы қажет. Сонымен қатар, жобалау кезінде, құрылыс жүргізу (қайта құру), объектілерді қанау, машиналар, механизмдер мен басқа құрал-саймандарды құрастыру, технологиялық процестерді өңдеу және өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру кезінде де міндетті түрде орындалуы қажет.

Еңбек қорғау туралы заң шығарушы актілер Қазақстан Республикасының еңбек құқығының берік бөлшегін құрастырады. Оның негізі болып ст. 24 Конституции РК от 30.09.95г есептеледі:

1.      Еңбек бостандық құқығы бәрінде бар, яғни кәсіп және қызмет түрін өзі таңдайды. Еңбекке мәжбүрлету тек сот үкімі немесе төтенше немесе әскери жағдай кезінде рұқсат етіледі.

2.      Қауіпсіздік және гигиена талаптарын сақтайтын еңбек шарттарына, қандай да бір дискриминациясыз еңбек үшін үлкен сый, сонымен қатар жұмыссыздықтан саяси қорғау алуға құқығы бар.

3.      Жеке және коллективтік еңбек таластарын заңмен қабылданған әдістермен шешу құқығы танылады, осыларға сондай-ақ ереуіл құқығы да кіреді.

4.      Демалысқа әр қайсының құқығы бар. Еңбек келісімімен жұмыс істейтіндерге заңмен орнатылған жұмыс уақыты, демалыс және мереке күндері, ақылы жыл сайынғы демалыс кепілденеді. Сонымен қатар, осыларға Закон РК «О труде» от 10.12.99г. №493-1 жарлығы да кіреді. Осыған сәйкес мыналар қабылданды:

      Закон РК от 28.02.2004г. №528-II «О безопасности и охране труда»;

      Закон РК от 07.02.2005г. №30-II «Об обязательном страховании гражданско-правовой ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника при исполнении им трудовых (служебных) обязанностей».

Бұдан басқа, еңбек қорғаудың нормативті актілеріне мыналар жатады:

      еңбек қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің стандарттары (ЕҚСТ, ССБТ – Системы стандартов безопасности труда): мемлекеттік стандарттар (МЕСТ, ГОСТ – государственный стандарт) – стандартизация, метрология, сертификациядан ТМД Мемлекетаралық Кеңеспен; салалық стандарт (ССТ, ОСТ – отраслевые стандарты) – сәйкес министрліктермен, ведомстволармен және атқару өкіметінің басқа орталық мүшелерімен; кәсіпорын стандарттары (КСТ, СТП – стандарты предприятия) – кәсіпорындармен бекітілген;

      ҚР-сының денсаулық сақтау Министрлігінің Басты санитарлық-эпидемиологиялық басқарумен бекітілген стандартты ережелер, нормалар, гигиеналық нормативтер, эргономикалық, физиологиялық және басқа талаптар;

      Атқарушы өкіметтің орталық мүшесімен және сәйкес қадағалаушымен, сонымен қатар ҚР-сының еңбек Министрлігінің еңбек қорғау Департаментімен ұйғарылған бақылау мүшесімен бекітілген салалық мақсаттағы еңбек қорғаудың ережелері және инструкциялары;

      Министрліктер мен ведомстволармен келісілген ҚР-сының еңбек Министрлігінің еңбек қорғау Департаментімен бекітілген салааралық мақсаттағы еңбек қорғаудың ережелері және инструкциялары.

       

            Көрсетілген нормативті актілері РК от 11.11.2004г. №1128 үкімет жарлығына сәйкестеліп мемлекеттік мүшелермен өңделеді және бекітіледі.

4.2 Компьютерді қолданудағы санитарлық-гигиеналық талаптар

Компьютерде жұмыс істеу көңіл концентрациясымен, көру бұлшық етінің зорлануы мен эмоциялық жүктеумен байланысты. Компьютер жұмыс істеген кезде микроклиматтың ерекше шарттары пайда болады: ауа температурасы көтеріледі, ылғалдылығы азаяды, ауаның иондық құрамы өзгереді. Сонымен қатар электромагниттік сәулелену деңгейі көтеріледі және статикалық электр тоғы пайда болады.

Осы  құбылыстар адам денсаулығында ауытқулар әкелуі мүмкін: адамның жұмыс қабілеттілігі азаяды, көз бұлшық еттері тез шаршайды, көздің көру қабілеттілігі нашарлайды, орталық жүйке жүйесінің функционалдық күйі бұзылады. Компьютермен жұмыс істеуден пайда болатын ауытқулар әлі толық зерттелмеген.

Солардың ішінде ең қауіптісі – бұл электромагниттік сәулелену. Оның деңгейі мөлшерден 2-5 есе көп, ал ультракүлгін және инфрақызыл сәулелері қабылданған гигиеналық мөлшерден  әлде-қайда аз, рентген сәулелер мүлде жоқ.

Соңғы жылдары адам өліміне әкелетін аурулардың электромагниттік сәулелермен индукцияланатыны туралы көптеген хабарлар пайда болды. Көптеген мәліметтер бойынша сол аурулардың ең жиі кездесетіні қан мүшелерінің ісіктері мен лейкоз.

Статистика бойынша компьютермен жұмыс істеуден туатын аурулар мыналар:

      Көз аурулары – пайдаланушылардың 60;

      Жүрек-тамыр жүйесі - 60;

      Ішек-қарын жолы - 40;

      Терідегі аурулар - 10;

      әр түрлі ісіктер.

Компьютердің адамға тигізетін жағымсыз әсерін төмендету үшін жұмыс шарттарына, жұмыс орнына кейбір талаптарды орындау қажет, компьютер гигиеналық талаптарға сай болуы керек. Бұдан басқа компьютерде жұмыс істеу режимін сақтау керек. Әр компьютердің Санэпиднадзор республикалық центрінің сертификаты, МЕСТ-ке сәйкестік сертификаты, техникалық паспорт және т. б. болуы қажет.

Тексеру кезінде келесі параметрлерге назар аудару керек: монитор диагоналі – 31 см, кадрлік ұнығу жылдамдығы >= 70 Гц, суреттің айқындығы, белгінің ашықтығы, белгінің түсі (монохромдық бейнелеу кезінде қара фонда сары-жасыл түс, түрлі түсті – бір уақытта 7 түстен көп емес), геометриялық бұрмалаудың болмауы. Компьютер корпусы, перне тақтасы және басқа блоктар мен құралдар күліңгір (матовый) болуы керек, яғни жылтыр болмауы керек. Электромагниттік және электростатикалық аймақтан сақтану мақсатында сынақтан өткен және сәйкес гигиеналық сертификаты бар экран фильтрлерін, арнайы экрандар және басқа жеке сақтау құралдарын қолдану қажет.

Компьютер орналасатын бөлмеге келесі талаптар қойылады: бөлме көлемі 24 м3-ден (бір компьютер) аз болмауы қажет, бөлменің терезелері солтүстік және солтүстік-шығысқа қарай қарауы керек. Терезе ойықтарында жалюзи, перделер, сыртқы күн қағар және т. с. с. басқарылатын құрылыстары болуы маңызды. Еденде поливинилхлоридті антистатикалық жапқыш (кілем жарамды емес!) орналасуы керек. Қабырғалар (панельдер) және есіктер үшін ұқсас ұсыныстар. Панельдерден жоғары шу деңнейін төмендететін дыбыс сіңірушілік материалдар орналастыру тілекке сәйкес.

Сонымен қатар қазіргі заманғы техниканы қолдану дұрыс. Себебі онда дыбыс сіңірушілік құрылғылар орнатылған.

Бөлме ішін өңдеу үшін зиянды химикалық заттарды бөлетін материалдарды пайдалануға болмайды: ДСП, жуылатын обойлар, қабықшалы, рулонды синтетикалық материалдар, қабатты қағаз пластик. Терезе перделері тығыз табиғи матадан жасалуы керек, олар жарықты өткізбеуі керек. Микроклиматтың орнықты параметрлері: ауа температурасы – 19-21 градус, салыстырмалы ылғалдылық деңгейі – 55-65. Әр жұмыс жасау алдында бөлмені желдету және ылғалды жинау қажет. Бұл бөлменің ауасын тазартады. Егер ауа райы шарттары болса, жұмыс кезінде терезелерді ашқан дұрыс болады. Ал ауа ылғалдылығын жоғарлату үшін дымқылдаушы құралдарын пайдаланған жөн және жылыту аспаптарының қасында су сыйымдылығын қойған дұрыс. ЭЕМ орналасатын бөлме ауасындағы зиянды химикалық заттар атмосфера ауасының тәуліктік орта мөлшер концентрациясынан артпауы керек.

Жұмыс орынға келесі талаптар орындау қажет: терезе мен компьютер арасындағы қашықтық 0,8-1м-ден кем емес. Майшамдар компьютердің сол жағында және көзге параллель орналасуы керек. Жарық табиғи, жасанды (онда перделер жабық болуы керек), сонымен қатар аралас болуы мүмкін. Жасанды жарық ортақ біркелкі жарықтандыру жүйесімен жүзеге асуы керек (күндізгі жарық тарататын люминесцентті шамдар). Жұмыс құжаты орналасқан жұмыс столының жарықталғандығы 30-50 лк болады. Құжатты жарықтандыру үшін жергілікті жарық беретін шырақтар орнатуға болады. Оларда қызу шырақтарын пайдалануға болады. Компьютер үшін арнайы бір орынды стол керек (бір столешницаға компьютер, екіншісіне – перне тақта орналастырылады). Кресло немесе орындық биіктік бойынша («вертушка») реттелуі керек, жауырын бұрыштары орындық арқасына жанасуы қажет. Адамның жұмыс қалпы – түзу, кішкене алдыға қарай енкею керек. Адам көзі мен экран арасындағы қашықтық 0,6-0,7 м.