Объектілі бағытталған бағдарламалау ортасының жобалау мүмкіндіктерін салыстыру

Құрал-саймандар тақтасындағы түймелер мәзірдегі белгілі бір командаға  сәйкес келеді. Мысалы File менюіндегі Open командасын таңдасақ та немесе Standard құрал-саймандар  тақтасынан Open кнопкасын бассақ та бір нәтижеге әкеледі.Құрал саймандар  тақтасындағы пернелер көмекші түсіндірмелермен (подсказка) жабдықталған.Егер тышқан курсорын перне қасына жақындатсақ  онда көмекші түсіндірме шығады. Қолданушы  құрал саймандар тақтасының орналасуын, көрініп немесе көрінбей тұруын Customize диалогтық терезесі арқылы өз қалауынша өзгерте алады және оларды тышқан курсоры арқылы жылжытуына болады. Customize терезесіндегі құрал-саймандар тақтасының үлгісінен тышқанның оң жақ пернесін басу арқылы шақырылады.

Компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы программа құрылады. Компоненттер Delphi программасының негізгі элементтері  болып табылады. Олар арқылы қолданбалы программаның қолданушы интерфейсін  құруға көмек береді.

Ең бірінші Delphi-ді жүктегенде Standard палитрасы ашық тұрады. Қолданушы  өз қалауынша , компонеттер палитрасының орналасуын реттеуге болады.Осы өзгерістердің  барлығын Palette Properties терезесінде жүзеге асырылады. Бұл терезені 2 жолмен шақыруға болады.  
Палитраның кез-келген жерінен тышқанның оң жақ пернесін басып Properties мәзірін таңдау.

 Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жүмыстарды басқарады және DELPHI ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғары бөлігінде орналасады. (2- сурет).

2-сурет. Негізгі терезенің  көрінісі

 

Бұл терезеде DELPHI-дің негізгі меню жүйесі, пиктограммалық-командалық батырмалар мен компоненттер жинағы (палитрасы) орналасқан.

Тақташадағы батырмалар құрамын  өзгерту үшін алдымен тақташаны  оң жақ тышқан батырмасымен шертіп, шыққан терезедегі тақташалар тізімін  және олардың статусын өзгертуге  болады (3-сурет). v белгісі объекгінің екпінділігін көрсетеді.

3-сурет. Тақташалар құрамын  икемдеудегі терезелер

Delphi-ді іске қосқан  кезде осындай терезе алдыңызға  шығады. Оның ішінде:

1. негізгі терезе;
2. обьектілер тармағының терезесі;
3. обьектілер инспекторының терезесі;
4. браузер терезесі;
5. формалар терезесі;
6. программа кодының терезесі

 

 

 

 

 

 

 

 

          Программа кодының терезесін көру үшін F12 клавишасын басу жеткілікті. Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін «Intprise-бен байланыс. Delphi Direct» терезесі барлық терезенің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Intprise коорпарациясының Web-беттеріне кіруге мүмкіндік туады.

            Бас меню жобаны басқаруға  арналған барлық қажетті командалардан  тұрады. Бас менюдің барлық операциялары  екінші деңгейде ашылатын операциялар  тақырыбын қамтиды. Бас терезенің  барлық элементтері арнайы панельдерде  орналасқан, оның сол жақ бөлігінде  басқару батырмалары орналасқан. Панельде көрінетін батырмалардың  құрамын өзгерту үшін оған  курсорды келтіріп, тышқанның оң  жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан ашылған көмекші меню  терезесінде барлық панельдердің  аттары келтірілген және олардың  статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Gustomise-ды (настроика,  баптау) таңдағаннан кейін баптау  терезесі пайда болады. Енді қажет  емес батырмаларды алып тастауға  болады, Commands терезесіндегі тізімнен  қажетті батырмаларды таңдап, оны  экранға тасып апаруға болады.

              Негізгі терезеге жиі пайдаланылатын  пиктограммаларды орналастырған  ыңғайлы: Project\Syntax Chek – программа  командаларының синтаксисін тексеру; View/Debug/ Windows/Watches- откладкалық режимді  бақылау терезесіне кіру және  т.б.

              Пиктографикалық батырмалар бас  менюдің негізгі опцияларына  жылдам кіруге мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша  7 топқа бөлінген. Әрбір топ бір  панельде орналасады:

1.Standard тобы;

2.View тобы;

3.Debug тобы;

4.Custom тобы;

5.Desktops тобы;

6.Internet тобы;

Құрал саймандар  батырмалары

                               Standard тобы:

    Жаңа форманы құру. Команда  эквиваленті File-New-Other.

 Сақталынған файлды ашу. Команда  эквиваленті File-Open.

   Дискіге файлды сақтайды. Команда эквиваленті File-Save .

   Барлық файл проектілерді  сақтайды.Команда эквиваленті File-Save All.

     Сақталынған проектілерді ашу. Команда эквиваленті File-Open Project

     Жаңа проетіні қояды. Команда эквиваленті Project-Add to Project.

      Проектіні жояды. Команда эквиваленті Project-Remove from Project.

View тобы:

  Модуль тізіміндегі ашылған проектіге модуль қояды. Команда эквиваленті View-Units.

     Форма тізіміндегі ашылған проектіге форма қояды. Команда эквиваленті View-Forms.

  Форма терезесімен программа коды терезесімен ауысу. Команда эквиваленті View-Toggle Form/Unit.

     Ашылған проетіге жаңа форма қою. Команда эквиваленті View-New-Form.

 

Debug тобы:

   Компилированиялайды және программаны орындайды. Команда эквиваленті Run-Run.

  Программа ортасында пауза жасайды. Команда эквиваленті Run-Program Pause.

    Біртіндеп программаны алға қарай іске қосады. Команда эквиваленті Run-Trace Into.

    Біртіндеп программаны артқа қарай іске қосады. Команда эквиваленті Run-Step Over.

Custom тобы:

     Анықтама қызметін ашады. Команда эквиваленті Help-Delphi Help.

Desktops тобы:

   Қалған терезерді реттеу  мүмкіндігінің тізімі.

   Реттеу терезесін сақтау.

   Реттеу терезесін таңдау.

 

Internet тобы:

   Қосымша Web Snap жаңа технологиясымен  құрылады.

   Қосымша Web Snap бетті құрады.

   Қосымша Web Snap модулін құрады.

Компоненттер жинағы

  Компоненттер жинағы  — Delphi-дің негізгі ерекшелігі. Ол негізгі терезенің оң жағында орналасып, қажетгі компонентті тез табуға арналған белгішелерден тұрады (4- сурет).

4-сурет. Компоненттер жинағының суреті

Компонент деп белгілі-бір  қасиеттері бар және форма терезесінде  кез келген объектіні орналастыру  мүмкіндігін туғызатын функционалды элементті атайды. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегімен программаның негізгі қанқасы құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с).

Батырмалар тақташасы  сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге  болады. Ол үшін компоненттер палитрасына  кіретін кез келген пиктограммада  тышқан тетігінің оң батырмасын тандау арқылы, арнайы редакторды іске қосу керек. Ашылған менюдегі Properties (қасиеттер) пунктін тандағанда, 5- суреттегідей оның оң жақ терезесі шығады.

 

5-сурет. Компоненттер  жинағын икемдеу терезелері.

Мысалы, 5 суреттегі көрінбейтін компоненттер арасындағы Dialogs парағын алға жылжытайық. Бұл парақта жиі қолданылатын компоненттер орналасады. Ол үшін 6- суретте келтірілген терезеде Dialogs пунктін тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып, Dialogs пунктін    Data Access пунктінің орнына орналастыру қажет.

                  Форма құрастырушысының терезесі

Форма қүрастырушысының немесе форманың терезесі - болашақ программаның Windows ортасындағы жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәл айтсақ Windows стандартты интерфейстік элементтерінен, яғни жүйелік менюді шақыру, терезені үлкейту/кішірейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және қоршалған шегінен тұрады. Бұл терезенің жұмыс аумағы координаттық тордың нүктелерімен реттеліп тұрады.

Программалау Lego констукторының бөлшектерімен атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажетті компоненті таңдап, форманың терезесіне орналастырудан басталады. Сөйтіп, форма терезесінде қажетті компоненттер бірінен соң бірі орналастырылады.

  Бұл ерекшелік —  визуалды (көзбен шолу) программалаудың  негізі болып табылады. Программалаушы  әр мезгілде құрылатын программаның  терезесін бақылап отырып, қажетгі  өзгерістерді кез келген мезетте  енгізу мүмкіндігіне ие болады.

      Объектілер бақылаушысының терезесі екі парақтан кұрылады: Properties - касиеттері және Events - окиғалары. Properties парағы арқылы компоненттің касиеттері - параметрлері анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті әр түрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіруді анықгайды.

6-сурет. Формаг Button батырмасын орналастыру

Суреттегі Forml терезесінде орналаскан Buttonl батырмасы — компонент, оқиға - осы батырманы басу, ал оқиғаға сезіндіру — осы батырма басылғанда, қандай амалдар орындалады- соны анықтауды қажет етеді.

Объектілер бақылаушысы  екі бағанадан құралған кесте: сол  жақ бағанасында параметрдің  немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта  — параметрдің мәні немесе оқиғаны  өңдейтін ішкі бағдарламаның атауы  орналасады.

Кестенің кез келген жольн  тышқаңды шерту арқылы таңдауға болады. Бұл жолдағы параметр қарапайым  немесе күрделі болуы мүмкін. Қарапайымдарға бір мәнімен анықталатын - сан, символдар  жолы, True немесе False мәндерін қабылдай алатьн және т.с.с. компоненттің қасиеттері жатады. Мысалы, Caption (тақырыбы) қасиеті бір символдар жолымен, Enabled (қол жетерлік) - True немесе False мәндерімен, ал Heigh (биіктігі) және  Width (ені) нақты бір сандық шамалармен анықталады.

Компоненттің күрделі  қасиеттер кұрамына бірнеше мәндер тізімі кіреді. Олардың сол жағында "+" белгісі тұрады, мысалы

Осы тізімді ашу үшін "+" белгісін тышқанмен белгілесе жеткілікті. Тізімді жабу амалы қасиеттің "-" белгісін басқанмен бірдей.

Жолдың оң бағанасын тандау арқылы қасиеттің мәнін шығаруға болады, кейде шықкан көрініс келесі түрде  де болуы мүмкін:

           7-сурет. Компоненттердің құрама қасиеттері

Суреттегі бірінші көріністегі "..." белгісін басканда қасиеттің мәнін анықтауға мүмкіндік туғызатын сұхбаттасу терезесі шығады. Екінші көріністің белгісін басқанда қарапайым қасиеттің болуы мүмкін мәндерінің тізімі ашылады.

Объектілер бақылаушы  терезесінің жоғары жағында форманың атауы және формадағы орналаскан барлық компоненттер және оларға қолданылған  оқиғалар тізімі орналасып тұрады. Объектілер бақылаушысының терезесін тышқанның оң батырмасымен шерткенде жергілікті меню шығады. Меню құрамыңдағы бірнеше операциялары терезені икемдеуге мүмкіндік туғызады, мысалы Stay on Top операциясы екпінді болса, онда объекгілер бақылаушысының терезесі әрқашанда басқа терезелердің үстінен орналасьш тұрады.

 

 

Программалар  код терезесі

              Код терезесі – программа мәтінін  құрып, жөндеуге арналған. Бұл  мәтін арнайы ережесі бойынша  құрылады және программаның жұмыс  алгоритмін сипаттайды. Мәтінді  жазу ережелерінің жиынтығы программалау  тілі деп атайды. Delphi жүйесінде  Объект Pasсal программалау тілі пайдаланылады.  Ол кеңінен таралған Pasсal тілінің  кеңейтілген, жетілдірілген нұсқасы,  оны алғаш рет швейцариялық  ғалым Н.Вирт 1970 жылы ұсынған және  оны Borland коорпарациясының қызметкерлері  жетілдірді.

                Ең алғаш код терезесінде толыққанды Windows терезесі ретінде бос форманы  басқаруды жүзеге асыратын алғашқы  толықтырулар жасайды.

                Тіпті қарапайым программа құру  үшін программа кодын құрып  өзгертуге, жөндеуге тура келеді, төменде код терезесімен жұмыс  істеудің негізгі тәсілдері келтірілген.  Жаңа жобаны ашқаннан кейін  төмендегідей жолдар көрінеді:

Unit Unit1;   

  Interfase          // интерфейстік бөлігі

  Uses Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics,

          Controls, Forms, Dialogs;     // стаңдартты модульдер

Type

   Tform 1=class(Tform)

  Private {Private Declarations}

Public {Public Declaration}

End;

Var

   Form1: Tform1;

Implementation                    //орындалатын бөлігі

{SR*.DFM}

End.

            Delphi бұл жолдарды жаңа форма  үшін код терезесіне автоматты  түрде қояды. Код терезесі программаның  жұмысы басталғаннан кейінгі  жағын қарастырады. Ал форма  терезесі оның сыртқы көрінісі. Екі терезе бір-бірімен тығыз  байланысты, Delphi ортасы 

Unit Unit1;

және  

Implementation

Жолдарының арасына қажетті  жолдарды қояды.

Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек  программаның мәтін терезесіне

{SR*.DFM}

және 

End.

             Жолдарының арасына қажетті мәтінді  енгіземіз. Терезеге  жаңа жол  енгізу үшін қажетті орынға  курсорды келтіріп, клавиатурадан  мәтін енгіземіз.

             Браузер терезесіндегі элементті  тышқанмен екі рет белгілеу  сәйкес объектіні сипаттау үшін  код терезесіне курсорды орналастырады  немесе оны алғашқы сақтау  кезінде орындалады. Аса күрделі  емес оқу программаларын құруда  браузер терезесін жауып қоюға  болады. Браузер терезесін шығару  үшін View Explorer терезесін таңдаймыз.Программада қатені тексеру жөндеу BS және Delete клавиштарының көмегімен жүзеге асады.