Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі

Сағыздықтан басқа наубайханалық  қасиеттерін бағалайтын қамыр ашығында газ шығару мүмкіндігі және қамырдың физикалық қасиеттері ескеріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3  Ұн тарту   партиясын есептеу

Ұн зауытының бірқалыпты жұмысының дәнді пайдалану дәрежесін  төмендету үшін ұнның сапасын  түсіру үшін, астық қорын тиімді пайдалану үшін элеваторда ұн тарту  партиялары құрылады. Бұл ұн тартулар ұн зауытының үздіксіз жұмысын он тәулікке қамтамасыз етеді.

Астық қабылдау пункттеріне  әр түрлі партияларын, әр түрлі типтті, сортты астық келіп түседі. Түскен астықтың әрбір партия жеке өңдеген  кезде алынатын ұн партия сапасы әр түрлі, сондықтан ұн тарту партияларын  құру нәтижесінде ұн зауытының тұрақты  жұмысын және алынатын ұн сапасының  бір деңгейде қалыптасады.

Технологиялық қасиеттері төмендейді, дәнді сапасы жақсы дәнімен араластыру кезінде қалыпты сападағы ұнды алуға  болады.  Жаңа жиналған бидайды өткен жылғы бидаймен араластырып пайдаланған жөн. Технологиялық қасиеттері әр түрлі астықты бөлек бөлек сақтаған дұрыс. Мысалы: бидайдың I, III, IV типтері (жұмсақ) бөлек орналастырады.

• Натурасы бойынша:
• 750 г/л-дан жоғары;
• 700-750 г/л;
• 700 г/л-дан төмен;
• Ылғалдылығы бойынша:
• дымқыл;
• орташа;
• Өңдеген дәннің мөлшері бойынша;
• Қалдықтарының мөлшері бойынша;
• Шынылығы бойынша;
• Сағыздылығының мөлшері мен сапасы бойынша;

Астықтың келесі түрлері  орналастырылады:

• ылғалдылығы (айырмашылығы 1,5 % аспау керек);
• төмен күлділікті дән мен жоғары күлділікті дән;
• шынылығы әр түрлі (50-60% алу үшін);
• сағыздылық көрсеткіштері бойынша әр түрлі дән;

Өнімділігі төмен ұн зауыттарында сапа көрсеткіштері әр түрлі болатын  партияларды бөлек ағынымен бөледі. Бұл ағындағы бөктіру бункерлерінен  кейін біріктіреді.

Ұн тарту партияларын  келесі көрсеткіштері бойынша есептейді:

• шынылығы;
• ылғалдылығы;
• күлділігі;
• сағыздылық мөлшері;

Ұн партиясын бірнеше  әртүрлі компоненттер құрайды. Көбінесе қоспада  екі компонент кездеседі, кейде олардың саны үш немесе төртке жетеді. Партия құрамын әрбір компоненттің мөлшерін есептеу арқылы анықтайды. Компоненттерді араластыру барысында олар біртекті қоспа түзуі тиіс. Әрбір компоненттің мөлшерін орта мәні арқылы анықтайды. Ұн тарту партиясын құру үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде қоспаның сапа көрсеткішінің орта мәнін анықтайды. Ұн тарту технологиясында бұл көрсеткішті анықтағанда, әдетте, өндірістік қоймалардағы астықтың мөлшеріне, оның сапасы мен қоймадағы астықтың біркелкі пайдаланылуын есепке алады. Астықты шынылығы бойынша араластырғанда, оның орта мәнінің шынылығы 50% жетсе, қанағаттанарлық нәтиже деп есептейді. Шикі желімділігінің мөлшері бойынша араластырғанда нан шығымының оптималды мәніне немесе  астық желімділігінің сапасы 2 топтан кем болмауына қол жеткізеді.

Екінші кезеңде астық  партиясының массасын анықтайды. Мұны есептегенде технологиялық және наубайханалық қасиеттері жоғары оптималды астық мөлшерінің болуына басты назар аударады. Үшінші кезеңде қажетті есептеулерді жүргізеді, екі компонентті қоспаны есептеуге қажетті бастапқы мәліметтер: м - ұн тарту партиясының астық массасы; х - араластыру жүргізілетін астық сапасының орта мәні. Шынылығы 30% ұн тарту қоспасын құру қажет.  Осыған орай астық қоймаларынан жұмсақ бидайдың келесі сорттарын аламыз:

• Вятка-2, шынылығы 35% (1-құрамалы бөлігі);
• Харьковтік 55,шынылығы 33% (2 құрамалы):
• Онохой, шынылығы 31% (3 құрамалы ).

Есептеудің негізі келесі ережеге негізделеді: әрбір партиядағы астық мөлшерінің,жеке партияның  шынылығының өзгерісіне қатынасына кері пропорционал етіп аламыз.

 

№	Есептеу элементтері	Құрама бөліктері
		1	2	3
1	Шынылығы,%	33	31	27
2	Араластыру кезінде  шынылықтың өзгерісі,%: 1 және 2 құрама бөлік	35-30=5	33-30=3	-
	1 және 3құрама бөлік	35-30=5	-	31-30=1
3	Құрама бөлік болған жағдайдағы қоспадағы компоненттердің есептік  арақатынасы 1және 2 1 және 3	5 5	3 -	- 1
4	Қоспадағы әрбір құрама бөліктің есептік арақатынасы	5+5=10	3	1
5	Ұн тарту қоспасындағы құрама бөліктердің қосындысы	10+3+1=14

 

Қоспадағы әрбір құрама бөліктің массасын анықтау үшін келесі формуланы  пайдаланамыз.

 

 

Қажетті көрсеткіштерді орнына қою арқылы келесі шамаларды аламыз:

                      Q1=100*10/14=71,43%

                      Q2=100*3/14=21,43%

                      Q3=100*1/14=7,14%

 

 

1.4  Астықтың  ерекшеліктерін зерттеп, өңдеуге  майдалау процестерінің технологиялық  схемасының сипаттамасы

 

Диірмендерде дәнді ұнтақтау үшін білікті станоктар қолданылады. Ол екі бөлімнен тұрады. Әр бөлімінде  бірінен – бірі қарама – қарсы, әр түрлі жыламдықпен айналып  тұратын цилиндрлік біліктер орналасқан. Цилиндрдердің үстіне оның ұзын бойына арнайлы станокпен тістер жасалған. Ол тістердің бір жағы жайпақ, екінші жағы өткір  бұрыштардан тұрады. Бұл екеуінің арасында өткірлік бұрыш  шығады. Екі білік біріне – бірі қарсы бағытта айналғанда олардың  тістері бірімен  - бірі өткір  тістері немесе жайпақ бұрыштары  арқылы айқасады да дәнді үгітеді.

Көбіне жылдам айналатын  біліктің жылдамдығы 6 м/с–ке  тең  болуы керек. Егер ұнтақтау кезінде  дәннен және оның бөлшектерінен ірі  қиыршықтар алу керек болса, оны  жармалау дейді де жармалайтын станокты елегімен бірге жармалау жүйесі деп  атайды. Бірімен- бірі жалғаса орналасқан бірнеше жүйені – жармалау жүйесі деп атайды. Жармалау жүйелерін – I ж.ж., II ж.ж., III ж.ж., т.б. яғни рим сандарымен белгілейді. Егер жармалау жүйесінен  алынған қиыршықтар ұнтақтап ұнға айналдыру мақсаты қойылса, оны ұнтақтау жүйесі деп атайды. Оның құамына бірнеше (2-12) жүйе кіреді. Ұнтақтау жүйерлерін – 1 ұ.ж., 2 ұ.ж., 3 ұ.ж., т.б, яғни араб сандарымен белгіленеді. Ұн жүйесінің құрамына білік станогымен қатар, ұнталған бөлшектерді сорттайтын елеуші тобы (рассевтер) кіреді.

Ұнталған өнімдерді ірілігі  бойынша бөлу негізгі процесстердің  бірі.

Білікті станоктарда ұнтақтау нәтижесінде ірілігі бойынша  әр түрлі заттар пайда болады. Осыған байланысты сорттау оперцияларының жұмысы қиындайды. Егер елеуші машиналарына біркелкі өнімдер түссе, онда олардың  жұмыс тиімділігі  жоғары болады. Елеп бөлу операциясының жұмыс тиімділігін  арттыру үшін еленетін өнімдерді  алдын ала фракцияларға бөлген өте  тиімді.

Майдаланған заттарды бөлу үшін саңылауы әр түрлі елеуіштер  – рассевтер қолданылады.

Електерді металл сым, капрон, жібек, жібек капронды және снтектикалы  материалдардан тоқиды. Синтетикалық материалдар: капрон, нейлон, поиамидтер.

Ұнтақтауда сапасы және ірілігі  бойынша әр түрлі аралық өнімдер  алынады. Осы өнімдерді ірілігі  бойынша бөлу үшін тиісті електер  қолданылады.

Аралық өнімдердің жіктелуі:

• Жармалар: - ірі;

                          - орта;

                           - ұсақ;

• Жармашық:  - қатты;

                             - жұмсақ;

• Ұн.

 

 Ұнтақталған заттарды  ірілігі бойынша бөлу үшін  рассевтер қолданылады. Рассевтерде  және олардан алынатын өнімдерге  байланысты, олардың елену қозғалысы  әр түрлі болады. Осыдан сорттаудың  бірізділік, параллель және құрастырылған  технологиялық схемалары келіп  шығады.

Сызбанұсқаларды құрастыруды  арқылы рассевтің бірнеше схемаларын жасайды. Қазіргі технологиялық  процесс бойынша ұнтақталған  өнімдер бірнеше рет сорттауды  қажет етеді. Мысалы, көп сортты ұн тартуда алғашқы жармалау жүйелерінде  мейлінше көбірек жармалармен жармашықтарды  алуды қарастырады. Ол үшін дәнді  білікті станоктарда майдалап рассевтерде  елейді. Ұнтақтау процессіндегі мақсат – осы алынған жармалармен  жармашықтарды ұнтақтап ұн алу. Сондықтан сорттау процесін құрастыруда айырмашылықтары болады. Технологиялық процесттің этаптарында рассевтің әр түрлі схемаларын қолданылады. Рассевтің технологиялық схемасы електреді құрастыруға және олардың, орналасу ретіне байланысты.

Қазіргі кезде өнімдерді  сорттау үшін ЗРШ – 4М және Р3-БРБ  типті рассевтер қолданылады. ЗРШ  – 4М типт рассевтің төрт, ал Р3-БРБ  рассевінің жиырмадан астам схемалары  болады. БРБ рассевінің ерекшелігі технологиялық схемасының ір түрлі  болуында.

Рассевтің бірінші схемасынан  6 модификацияны жасайды, оларды бидайдан сортты ұн тартуда жармалау процесінде аралық өнімдерді сорттауда қолданады. Осы схема арқылы ірілігі бойынша  өнім алынады.

2-типтің 13 нұсқасы технологиялық  схемалары болады. Елеу барысында  төрт ағым алынады – екеуі  ірі сырғымалар және екі өтім  болады. Бұл схемалар ұнтақтау, сорттау  және қырғылау процестерінде  қолданылады.

Р3-БРБ рассевінің типінен  екі технологиялық схеманы құрайды, оларды ұнты тексеруде қолданады: сырғыма  және екі өтім алынады.

Жармалау жүйесінен алынған  жармалардың сапасы ауалы електі қолданып жақсартуды талап етеді. Өйткені, оның құрамындағы сапасы әр түрлі  заттардан: таза қабыршақтардан арылған  эндоспермнен және бос қабыршақтардан тұрады. Олардың мөлшері біркелкі болғанымен ауалық қасиеттері әр түрлі. Сондықтан ауалы електі қолданғанда, жеңіл бос қабыршақтар желмен ұшып кетеді, ал ауыр, таза, қабыршақтарынан  арылған эндосперм електен өтіп, ажарлау жүйесіне түседі. Оны қабыршақтардан тазаланып, ұнтақтау жүйесіне жіберіледі.

Қырғыма жүйесіне түсетін  жармалардың бетінде эндосперммен тығыз байланысқан қабыршақтар  болады. Олардан ажырату үшін жармаларды ажарлау жүйесінің білікті станогына  түсіреді. Онда жарманың бетін біліктер тісімен қырып, қабыршақтарынан  ажыратады. Содан кейін қайтадан ауалы – елекке жіберіп, қабыршақтарынан  желдің көмегімен тазалайды, таза жармалар ұнтақтау жүйесіне түседі. Бұл алынатын ұнның сапасын жақсартып, сапалы ұнның шығымын көбейтуге мүмкіндік  тудырады. Қырғылау жүйесі 4 – 5 жүйеден  тұрады. Олардың біреуі сырғыма заттарды тазалауға арналған. Оған басқа ажарлағыштардан  алынатын сырғымалар және ауалы електен  алынатын сырғымалар түседі. Қырғылау жүйесі ауалы елек жүйесімен тығыз  байланысты. Өйткені екеуінің де міндеті  – жарманың күлділігін азайтып, сапасын  жақсарту. Қырғылау жүйесінде жоғары ұнтақтау ретін қояды. Өйткені, одан аз ұн алуға тырысады. Ұнның шығымы әр жүйеде 10 -15% жарма мен жармашықтардың мөлшері  70 – 80% болуы керек.

Қырғылау жүйелеріне жармалау жүйесінен алынған және желді  елек жүйесінде тазаланған жармалар түседі. Қабығынан ажыратылған жармалар ауалы елекке қайтадан тазалауға  жіберіледі, күлділігі төмен жармашықтар  жоғары сортты ұнға ұнтақтау үшін бірніші  және екінші ұнтақтау жүйелеріне түседі. Сондықтан одан алынатын жармашықтарды 1 – сорт  ұн алу үшін 4 – ұнтақтау жүйесіне жібереді.

Барлық жүйелерден ұн алу  үшін  № 46к – 49к капрон електерін  қолданады.

Ұнтақтау жүйесі дәнді  ұн тартудағы соңғы операция болып  есептеледі. Оның негізгі  міндеті  – тазалап дайындалған ұсақ жарма  мен жармашықтарды ұнтақтап, ұнға айналдыру. Негізінен ұнтақтау жүйесінің  құрамы 8 -10 ұнтақтау жүйелерінен  және  1 - 2 – сырғымалы жүйелерден тұрады.

Әр түрлі сападағы, әр түрлі ассортименттегі ұнды өндіру үшін түрлі ұн тартулар қолданылады.

Ұн тарту дәнді ұнға өндеу кезіндегі технологиялық  процесстің және операцияладың өзара  байланысты түрде белгілі бір  тізбек бойынша жүргізу. Әрбір ұн тарту белгілі бір құрылымда  болып, бірнеше кезеңдерден және жүйелерден құрылады. Біркелкі өнімді бір машинада немесе бірнеше машиналардан тұратын топта өңдеуді жүйе деп  атайды.

Қазіргі диірмендегі қарабидайдың обдирлі ұн алудың технологиялық процесі қиын емес. Олар IV-V жармалау жүйесі мен 1-2 ұнтақтау жүйелерінен тұрады. I, II, III, IV жармалау жүйелеріндегі білікті станоктардан кейін майдаланған өнімді қосымша өңдеу үшін бичті машиналарды қолданылады.

V жармалау жүйесінен шыққан  майдаланған сырғыма өнімін үгіту  үшін БВУ маркалы бичті машинасын  қолданылады. Ірі өнімді I, II жармалау  жүйелерінде бөліп алады. 1-ұнтақтау  жүйесіне I, II жармалау жүйелерінің  сырғымасы келіп түседі. Бұл ұн  тарту технологиялық процесінде 1 см-ге келетін тістер саны  ережеге сәйкес келесідей қабылданады: